ਫ਼ਿਰਾਕ ਗੋਰਖਪੁਰੀ

ਫ਼ਿਰਾਕ ਗੋਰਖਪੁਰੀ (੨੮ ਅਗਸਤ ੧੮੯੬-੩ਮਾਰਚ ੧੯੮੨) ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਅਸਲੀ ਨਾਂ ਰਘੁਪਤੀ ਸਹਾਇ ਸੀ, ਗੋਰਖਪੁਰ ਵਿੱਚ ਪੈਦਾ ਹੋਏ । ਉਹ ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦੀ, ਆਲੋਚਕ ਅਤੇ ਕਵੀ ਸਨ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਉਰਦੂ ਵਿੱਚ ਗ਼ਜ਼ਲਾਂ, ਨਜ਼ਮਾਂ, ਰੁਬਾਈਆਂ ਅਤੇ ਕਤੇ ਲਿਖੇ । ਉਹ ਪਿਆਰ ਅਤੇ ਸੁੰਦਰਤਾ ਦੇ ਕਵੀ ਸਨ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਕਾਵਿਕ ਰਚਨਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਗ਼ੁਲੇ-ਨਗ਼ਮਾ, ਰੂਹੋ-ਕਾਯਨਾਤ, ਗੁਲੇ-ਰਾਨਾ, ਬਜ਼ਮ-ਏ-ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਰੰਗ-ਏ-ਸ਼ਾਯਰੀ ਅਤੇ ਸਰਗਮ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹਨ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਾਹਿਤ ਅਕਾਦਮੀ, ਗਿਆਨ ਪੀਠ, ਪਦਮ ਭੂਸ਼ਣ ਅਤੇ ਨਹਿਰੂ-ਲੈਨਿਨ ਪੁਰਸਕਾਰ ਆਦਿ ਸਨਮਾਨ ਮਿਲੇ

ਫ਼ਿਰਾਕ ਗੋਰਖਪੁਰੀ ਦੀ ਸ਼ਾਇਰੀ

1. ਉਮੀਦੇ-ਮਰਗ ਕਬ ਤਕ

ਉਮੀਦੇ-ਮਰਗ ਕਬ ਤਕ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਕਾ ਦਰਦੇ-ਸਰ ਕਬ ਤਕ
ਯਹ ਮਾਨਾ ਸਬਰ ਕਰਤੇ ਹੈਂ ਮੁਹੱਬਤ ਮੇਂ ਮਗਰ ਕਬ ਤਕ

ਦਯਾਰੇ-ਦੋਸਤ ਹਦ ਹੋਤੀ ਹੈ ਯੂੰ ਭੀ ਦਿਲ ਬਹਲਨੇ ਕੀ
ਨ ਯਾਦ ਆਯੇਂ ਗ਼ਰੀਬੋਂ ਕੋ ਤੇਰੇ ਦੀਵਾਰੋ-ਦਰ ਕਬ ਤਕ

ਯਹ ਤਦਬੀਰੇਂ ਭੀ ਤਕਦੀਰੇ-ਮੁਹੱਬਤ ਬਨ ਨਹੀਂ ਸਕਤੀਂ
ਕਿਸੀ ਕੋ ਹਿਜ੍ਰ ਮੇਂ ਭੂਲੇਂ ਰਹੇਂਗੇ ਹਮ ਮਗਰ ਕਬ ਤਕ

ਇਨਾਯਤ ਕੀ ਕਰਮ ਕੀ ਲੁਤਫ਼ ਕੀ ਆਖ਼ਿਰ ਕੋਈ ਹਦ ਹੈ
ਕੋਈ ਕਰਤਾ ਰਹੇਗਾ ਚਾਰਾ-ਏ-ਜਖਮੇ ਜ਼ਿਗਰ ਕਬ ਤਕ

ਕਿਸੀ ਕਾ ਹੁਸਨ ਰੁਸਵਾ ਹੋ ਗਯਾ ਪਰਦੇ ਹੀ ਪਰਦੇ ਮੇਂ
ਨ ਲਾਯੇ ਰੰਗ ਆਖ਼ਿਰਕਾਰ ਤਾਸੀਰੇ-ਨਜ਼ਰ ਕਬ ਤਕ

(ਦਯਾਰ=ਬਾਗ਼, ਇਨਾਯਤ=ਮੇਹਰ, ਚਾਰਾ-ਏ-ਜਖਮੇ-ਜ਼ਿਗਰ=
ਜਿਗਰ ਦੇ ਜ਼ਖ਼ਮ ਦਾ ਇਲਾਜ਼)

2. ਕਭੀ ਪਾਬੰਦੀਯੋਂ ਸੇ ਛੂਟ ਕੇ ਭੀ

ਕਭੀ ਪਾਬੰਦੀਯੋਂ ਸੇ ਛੂਟ ਕੇ ਭੀ ਦਮ ਘੁਟਨੇ ਲਗਤਾ ਹੈ
ਦਰੋ-ਦੀਵਾਰ ਹੋ ਜਿਨਮੇਂ ਵਹੀ ਜ਼ਿੰਦਾਂ ਨਹੀਂ ਹੋਤਾ

ਹਮਾਰਾ ਯੇ ਤਜੁਰਬਾ ਹੈ ਕਿ ਖ਼ੁਸ਼ ਹੋਨਾ ਮੋਹੱਬਤ ਮੇਂ
ਕਭੀ ਮੁਸ਼ਿਕਲ ਨਹੀਂ ਹੋਤਾ, ਕਭੀ ਆਸਾਂ ਨਹੀਂ ਹੋਤਾ

ਬਜ਼ਾ ਹੈ ਜ਼ਬਤ ਭੀ ਲੇਕਿਨ ਮੋਹੱਬਤ ਮੇਂ ਕਭੀ ਰੋ ਲੇ
ਦਬਾਨੇ ਕੇ ਲੀਯੇ ਹਰ ਦਰਦ ਐ ਨਾਦਾਂ ! ਨਹੀਂ ਹੋਤਾ

ਯਕੀਂ ਲਾਯੇਂ ਤੋ ਕਯਾ ਲਾਯੇਂ, ਜੋ ਸ਼ਕ ਲਾਯੇਂ ਤੋ ਕਯਾ ਲਾਯੇਂ
ਕਿ ਬਾਤੋਂ ਸੇ ਤੇਰੀ ਸਚ ਝੂਠ ਕਾ ਇਮਕਾਂ ਨਹੀਂ ਹੋਤਾ

3. ਤੇਰੇ ਆਨੇ ਕੀ ਮਹਫ਼ਿਲ ਨੇ

ਤੇਰੇ ਆਨੇ ਕੀ ਮਹਫ਼ਿਲ ਨੇ ਜੋ ਕੁਛ ਆਹਟ-ਸੀ ਪਾਈ ਹੈ ।
ਹਰ ਇਕ ਨੇ ਸਾਫ਼ ਦੇਖਾ ਸ਼ਮਅ ਕੀ ਲੌ ਥਰਥਰਾਈ ਹੈ ।

ਤਪਾਕ ਔਰ ਮੁਸਕਰਾਹਟ ਮੇਂ ਭੀ ਆਂਸੂ ਥਰਥਰਾਤੇ ਹੈਂ,
ਨਿਸ਼ਾਤੇ-ਦੀਦ ਭੀ ਚਮਕਾ ਹੁਆ ਦਰਦੇ-ਜੁਦਾਈ ਹੈ ।

ਬਹੁਤ ਚੰਚਲ ਹੈ ਅਰਬਾਬੇ-ਹਵਸ ਕੀ ਉਂਗਲੀਯਾਂ ਲੇਕਿਨ,
ਉਰੂਸੇ-ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਕੀ ਭੀ ਨਕਾਬੇ-ਰੁਖ ਉਠਾਈ ਹੈ ।

ਯੇ ਮੌਜੋਂ ਕੇ ਥਪੇੜੇ,ਯੇ ਉਭਰਨਾ ਬਹਰੇ-ਹਸਤੀ ਮੇਂ,
ਹੁਬਾਬੇ-ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਯੇ ਕਯਾ ਹਵਾ ਸਰ ਮੇਂ ਸਮਾਈ ਹੈ ?

ਸੁਕੂਤੇ-ਬਹਰੇ-ਬਰ ਕੀ ਖਲਵਤੋਂ ਮੇਂ ਖੋ ਗਯਾ ਹੂੰ ਜਬ,
ਉਨ੍ਹੀਂ ਮੌਕੋਂ ਪੇ ਕਾਨੋਂ ਮੇਂ ਤੇਰੀ ਆਵਾਜ਼ ਆਈ ਹੈ ।

ਬਹੁਤ-ਕੁਛ ਯੂੰ ਤੋ ਥਾ ਦਿਲ ਮੇਂ, ਮਗਰ ਲਬ ਸੀ ਲੀਏ ਮੈਂਨੇ,
ਅਗਰ ਸੁਨ ਲੋ ਤੋ ਆਜ ਇਕ ਬਾਤ ਮੇਰੇ ਦਿਲ ਮੇਂ ਆਈ ਹੈ

ਮੋਹੱਬਤ ਦੁਸ਼ਮਨੀ ਮੇਂ ਕਾਯਮ ਹੈ ਰਸ਼ਕ ਕਾ ਜਜਬਾ,
ਅਜਬ ਰੁਸਵਾਈਯਾਂ ਹੈਂ ਯੇ ਅਜਬ ਯੇ ਜਗ-ਹੰਸਾਈ ਹੈ ।

ਮੁਝੇ ਬੀਮੋ-ਰਜ਼ਾ ਕੀ ਬਹਸੇ-ਲਾਹਾਸਿਲ ਮੇਂ ਉਲਝਾਕਰ,
ਹਯਾਤੇ-ਬੇਕਰਾਂ ਦਰ-ਪਰਦਾ ਕਯਾ-ਕਯਾ ਮੁਸਕਰਾਈ ਹੈ ।

ਹਮੀਂ ਨੇ ਮੌਤ ਕੋ ਆਂਖੋਂ ਮੇਂ ਆਂਖੇ ਡਾਲਕਰ ਦੇਖਾ,
ਯੇ ਬੇਬਾਕੀ ਨਜ਼ਰ ਕੀ ਯੇ ਮੋਹੱਬਤ ਕੀ ਢਿਠਾਈ ਹੈ ।

ਮੇਰੇ ਅਸ਼ਆਰ ਕੇ ਮਫਹੂਮ ਭੀ ਹੈਂ ਪੂਛਤੇ ਮੁਝਸੇ,
ਬਤਾਤਾ ਹੂੰ ਤੋ ਕਹ ਦੇਤੇ ਹੈਂ ਯੇ ਤੋ ਖੁਦ-ਸਤਾਈ ਹੈ ।

ਹਮਾਰਾ ਝੂਠ ਇਕ ਚੂਮਕਾਰ ਹੈ ਬੇਦਰਦ ਦੁਨੀਯਾ ਕੋ,
ਹਮਾਰੇ ਝੂਠ ਸੇ ਬਦਤਰ ਜਮਾਨੇ ਕੀ ਸਚਾਈ ਹੈ ।
(ਨਿਸ਼ਾਤੇ-ਦੀਦ=ਦੇਖਣ ਦੀ ਖੁਸ਼ੀ, ਹਵਸ=ਲਾਲਚ,
ਉਰੂਸੇ-ਜ਼ਿੰਦਗੀ=ਜੀਵਨ-ਰੂਪੀ ਲਾੜ੍ਹੀ, ਨਕਾਬੇ-ਰੁਖ=
ਘੁੰਡ, ਬਹਰੇ-ਹਸਤੀ=ਜੀਵਨ-ਸਾਗਰ, ਹੁਬਾਬੇ-ਜ਼ਿੰਦਗੀ=
ਜੀਵਨ-ਰੂਪੀ ਬੁਲਬੁਲਾ, ਸੁਕੂਤੇ-ਬਹਰੇ-ਬਰ=ਧਰਤੀ ਦਾ
ਮੌਨ, ਖਲਵਤੋਂ=ਏਕਾਂਤ, ਰਸ਼ਕ=ਈਰਖਾ, ਬੀਮੋ-ਰਜ਼ਾ=ਡਰ
ਤੇ ਰੱਬ ਦੀ ਮਰਜੀ, ਬਹਸੇ-ਲਾਹਾਸਿਲ=ਫ਼ਜੂਲ ਦੀ ਬਹਸ,
ਹਯਾਤੇ-ਬੇਕਰਾਂ=ਅਥਾਹ ਜੀਵਨ, ਅਸ਼ਆਰ=ਸ਼ੇ'ਰ, ਮਫਹੂਮ=
ਅਰਥ, ਖੁਦ-ਸਤਾਈ=ਆਪਣੀ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਾ)

4. ਕੋਈ ਨਯੀ ਜ਼ਮੀਂ ਹੋ

ਕੋਈ ਨਯੀ ਜ਼ਮੀਂ ਹੋ, ਨਯਾ ਆਸਮਾਂ ਭੀ ਹੋ
ਐ ਦਿਲ ਅਬ ਉਸਕੇ ਪਾਸ ਚਲੇਂ, ਵੋ ਜਹਾਂ ਭੀ ਹੋ

ਅਫ਼ਸੁਰਦਗੀ-ਏ-ਇਸ਼ਕ ਮੇਂ ਸੋਜ਼-ਏ-ਨਿਹਾਂ ਭੀ ਹੋ
ਯਾਨੀ ਬੁਝੇ ਦਿਲੋਂ ਸੇ ਕੁਛ ਉਠਤਾ ਧੂਆਂ ਭੀ ਹੋ

ਇਸ ਦਰਜਾ ਇਖ਼ਿਤਲਾਤ ਔਰ ਇਤਨੀ ਮੁਗੈਰਤ
ਤੂ ਮੇਰੇ ਔਰ ਅਪਨੇ ਕਭੀ ਦਰਮਿਯਾਂ ਭੀ ਹੋ

ਹਮ ਅਪਨੇ ਗ਼ਮ-ਗੁਸਾਰ-ਏ-ਮੋਹੱਬਤ ਨ ਹੋ ਸਕੇ
ਤੁਮ ਤੋ ਹਮਾਰੇ ਹਾਲ ਪੇ ਕੁਛ ਮੇਹਰਬਾਂ ਭੀ ਹੋ

ਬਜ਼ਮੇ-ਤਸੱਵੁਰਾਤ ਮੇਂ ਐ ਦੋਸਤ ਯਾਦ ਆ
ਇਸ ਮਹਫ਼ਿਲੇ-ਨਿਸ਼ਾਤ ਮੇਂ ਗ਼ਮ ਕਾ ਸਮਾਂ ਭੀ ਹੋ

ਮਹਬੂਬ ਵੋ ਕਿ ਸਰ ਸੇ ਕਦਮ ਤਕ ਖ਼ੁਲੂਸ ਹੋ
ਆਸ਼ਿਕ ਵਹੀ ਜੋ ਇਸ਼ਕ ਸੇ ਕੁਛ ਬਦਗੁਮਾਂ ਭੀ ਹੋ

(ਸੋਜ਼-ਏ-ਨਿਹਾਂ=ਛੁਪਿਆ ਦਰਦ, ਇਖ਼ਿਤਲਾਤ=ਵਿਰੋਧ,
ਮੁਗੈਰਤ=ਬੇਗਾਨਗੀ, ਬਜ਼ਮੇ-ਤਸੱਵੁਰਾਤ=ਖ਼ਿਆਲਾਂ ਦੀ
ਮਹਫ਼ਿਲ, ਨਿਸ਼ਾਤ=ਖੁਸ਼ੀ)

5. ਗੈਰ ਕਯਾ ਜਾਨੀਯੇ ਕਯੋਂ

ਗੈਰ ਕਯਾ ਜਾਨੀਯੇ ਕਯੋਂ ਮੁਝਕੋ ਬੁਰਾ ਕਹਤੇ ਹੈਂ
ਆਪ ਕਹਤੇ ਹੈਂ ਜੋ ਐਸਾ ਤੋ ਬਜ਼ਾ ਕਹਤੇ ਹੈਂ

ਵਾਕਈ ਤੇਰੇ ਇਸ ਅੰਦਾਜ ਕੋ ਕਯਾ ਕਹਤੇ ਹੈਂ
ਨਾ ਵਫ਼ਾ ਕਹਤੇ ਹੈਂ ਜਿਸ ਕੋ ਨਾ ਜ਼ਫ਼ਾ ਕਹਤੇ ਹੈਂ

ਹੋ ਜਿਨ੍ਹੇ ਸ਼ਕ, ਵੋ ਕਰੇਂ ਔਰ ਖੁਦਾਓਂ ਕੀ ਤਲਾਸ਼
ਹਮ ਤੋ ਇਨਸਾਨ ਕੋ ਦੁਨੀਯਾ ਕਾ ਖ਼ੁਦਾ ਕਹਤੇ ਹੈਂ

ਤੇਰੀ ਸੂਰਤ ਨਜਰ ਆਈ ਤੇਰੀ ਸੂਰਤ ਸੇ ਅਲਗ
ਹੁਸਨ ਕੋ ਅਹਲ-ਏ-ਨਜਰ ਹੁਸਨ ਨੁਮਾਂ ਕਹਤੇ ਹੈਂ

ਸ਼ਿਕਵਾ-ਏ-ਹਿਜ਼੍ਰ ਕਰੇਂ ਭੀ ਤੋ ਕਰੇਂ ਕਿਸ ਦਿਲ ਸੇ
ਹਮ ਖੁਦ ਅਪਨੇ ਕੋ ਭੀ ਅਪਨੇ ਸੇ ਜੁਦਾ ਕਹਤੇ ਹੈਂ

ਤੇਰੀ ਰੂਦਾਦ-ਏ-ਸਿਤਮ ਕਾ ਹੈ ਬਯਾਨ ਨਾਮੁਮਕਿਨ
ਫਾਯਦਾ ਕਯਾ ਹੈ ਮਗਰ ਯੂੰ ਜੋ ਜਰਾ ਕਹਤੇ ਹੈਂ

ਲੋਗ ਜੋ ਕੁਛ ਭੀ ਕਹੇਂ ਤੇਰੀ ਸਿਤਮਕੋਸ਼ੀ ਕੋ
ਹਮ ਤੋ ਇਨ ਬਾਤੋਂ ਕੋ ਅੱਛਾ ਨਾ ਬੁਰਾ ਕਹਤੇ ਹੈਂ

ਔਰੋਂ ਕਾ ਤਜੁਰਬਾ ਜੋ ਕੁਛ ਹੋ ਮਗਰ ਹਮ ਤੋ 'ਫ਼ਿਰਾਕ'
ਤਲਖੀ-ਏ-ਜ਼ੀਸਤ ਕੋ ਜੀਨੇ ਕਾ ਮਜਾ ਕਹਤੇ ਹੈਂ

(ਜ਼ੀਸਤ=ਜ਼ਿੰਦਗੀ)

6. ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਕਯਾ ਹੈ

ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਕਯਾ ਹੈ, ਯੇ ਮੁਝਸੇ ਪੂਛਤੇ ਹੋ ਦੋਸਤੋ
ਏਕ ਪੈਮਾਂ ਹੈ ਜੋ ਪੂਰਾ ਹੋਕੇ ਭੀ ਨ ਪੂਰਾ ਹੋ

ਬੇਬਸੀ ਯੇ ਹੈ ਕਿ ਸਬ ਕੁਛ ਕਰ ਗੁਜਰਨਾ ਇਸ਼ਕ ਮੇਂ
ਸੋਚਨਾ ਦਿਲ ਮੇਂ ਯੇ, ਹਮਨੇ ਕਯਾ ਕੀਯਾ ਫਿਰ ਬਾਦ ਕੋ

ਰਸ਼ਕ ਜਿਸ ਪਰ ਹੈ ਜ਼ਮਾਨੇ ਭਰ ਕੋ ਵੋ ਭੀ ਤੋ ਇਸ਼ਕ
ਕੋਸਤੇ ਹੈਂ ਜਿਸਕੋ ਵੋ ਭੀ ਇਸ਼ਕ ਹੀ ਹੈ, ਹੋ ਨ ਹੋ

ਆਦਮੀਯਤ ਕਾ ਤਕਾਜ਼ਾ ਥਾ ਮੇਰਾ ਇਜ਼ਹਾਰੇ-ਇਸ਼ਕ
ਭੂਲ ਭੀ ਹੋਤੀ ਹੈ ਇਕ ਇੰਸਾਨ ਸੇ, ਜਾਨੇ ਭੀ ਦੋ

ਮੈਂ ਤੁਮ੍ਹੀਂ ਮੇਂ ਸੇ ਥਾ ਕਰ ਲੇਤੇ ਹੈਂ ਯਾਦੇ-ਰਫ਼ਤਗਾਂ
ਯੂੰ ਕਿਸੀ ਕੋ ਭੂਲਤੇ ਹੈਂ ਦੋਸਤੋ, ਐ ਦੋਸਤੋ !

ਯੂੰ ਭੀ ਦੇਤੇ ਹੈਂ ਨਿਸ਼ਾਨ ਇਸ ਮੰਜ਼ਿਲੇ-ਦੁਸ਼ਵਾਰ ਕਾ
ਜਬ ਚਲਾ ਜਾਏ ਨ ਰਾਹੇ-ਇਸ਼ਕ ਮੇਂ ਤੋ ਗਿਰ ਪੜੋ

ਮੈਕਸ਼ੋਂ ਨੇ ਆਜ ਤੋ ਸਬ ਰੰਗਰਲੀਯਾਂ ਦੇਖ ਲੀਂ
ਸ਼ੈਖ ਕੁਛ ਇਨ ਮੂੰਹਫਟੋਂ ਕੋ ਦੇ ਦਿਲਾ ਕੇ ਚੁਪ ਕਰੋ

ਆਦਮੀ ਕਾ ਆਦਮੀ ਹੋਨਾ ਨਹੀਂ ਆਸਾਂ 'ਫ਼ਿਰਾਕ'
ਇਲਮੋ-ਫ਼ਨ, ਇਖਲਾਕੋ-ਮਜ਼ਹਬ ਜਿਸਸੇ ਚਾਹੇ ਪੂਛ ਲੋ

(ਪੈਮਾਂ=ਇਕਰਾਰ, ਇਜ਼ਹਾਰ=ਦੱਸਣਾ, ਯਾਦੇ-ਰਫਤਗਾਂ=
ਪੁਰਾਣੀਆਂ ਯਾਦਾਂ, ਇਖਲਾਕੋ-ਮਜ਼ਹਬ=ਸਦਾਚਾਰ ਤੇ ਧਰਮ)

7. ਡਰਤਾ ਹੂੰ ਕਾਮਯਾਬੀ-ਏ-ਤਕਦੀਰ ਦੇਖਕਰ

ਡਰਤਾ ਹੂੰ ਕਾਮਯਾਬੀ-ਏ-ਤਕਦੀਰ ਦੇਖਕਰ
ਯਾਨੀ ਸਿਤਮਜ਼ਰੀਫ਼ੀ-ਏ-ਤਕਦੀਰ ਦੇਖਕਰ

ਕਾਲੀਬ ਮੇਂ ਰੂਹ ਫੂੰਕ ਦੀ ਯਾ ਜ਼ਹਰ ਭਰ ਦੀਯਾ
ਮੈਂ ਮਰ ਗਯਾ ਹਯਾਤ ਕੀ ਤਾਸੀਰ ਦੇਖਕਰ

ਹੈਰਾਂ ਹੁਏ ਨ ਥੇ ਜੋ ਤਸੱਵੁਰ ਮੇਂ ਭੀ ਕਭੀ
ਤਸਵੀਰ ਹੋ ਗਯੇ ਤੇਰੀ ਤਸਵੀਰ ਦੇਖਕਰ

ਖ਼ਵਾਬੇ-ਅਦਮ ਸੇ ਜਾਗਤੇ ਹੀ ਜੀ ਪੇ ਬਨ ਗਈ
ਜ਼ਹਰਾਬਾ-ਏ-ਹਯਾਤ ਕੀ ਤਾਸੀਰ ਦੇਖਕਰ

ਯੇ ਭੀ ਹੁਆ ਹੈ ਅਪਨੇ ਤਸੱਵੁਰ ਮੇਂ ਹੋਕੇ ਮਨ੍ਹ
ਮੈਂ ਰਹ ਗਯਾ ਹੂੰ ਆਪਕੀ ਤਸਵੀਰ ਦੇਖਕਰ

ਸਬ ਮਰਹਲੇ ਹਯਾਤ ਕੇ ਤੈ ਕਰਕੇ ਅਬ 'ਫ਼ਿਰਾਕ'
ਬੈਠਾ ਹੁਆ ਹੂੰ ਮੌਤ ਮੇਂ ਤਾਖੀਰ ਦੇਖਕਰ

(ਸਿਤਮਜ਼ਰੀਫ਼ੀ=ਮਜਾਕ, ਕਾਲੀਬ=ਸ਼ਰੀਰ, ਹਯਾਤ=
ਜੀਵਨ, ਜ਼ਹਰਾਬਾ-ਏ-ਹਯਾਤ=ਜੀਵਨ-ਰੁਪੀ ਜ਼ਹਿਰ,
ਮਨ੍ਹ=ਮਗਨ, ਤਾਖੀਰ=ਦੇਰ)

8. ਮੁਝਕੋ ਮਾਰਾ ਹੈ

ਮੁਝਕੋ ਮਾਰਾ ਹੈ ਹਰ ਇਕ ਦਰਦ-ਓ-ਦਵਾ ਸੇ ਪਹਲੇ
ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਇਸ਼ਕ ਨੇ ਹਰ ਜ਼ੁਰਮ-ਓ-ਖਤਾ ਸੇ ਪਹਲੇ

ਆਤਿਸ਼-ਏ-ਇਸ਼ਕ ਭੜ੍ਹਕਤੀ ਹੈ ਹਵਾ ਸੇ ਪਹਲੇ
ਹੋਂਠ ਜਲਤੇ ਹੈਂ ਮੋਹੱਬਤ ਮੇਂ ਦੁਆ ਸੇ ਪਹਲੇ

ਅਬ ਕਮੀ ਕਯਾ ਹੈ ਤੇਰੇ ਬੇਸਰ-ਓ-ਸਾਮਾਨੋਂ ਕੋ
ਕੁਛ ਨਾ ਥਾ ਤੇਰੀ ਕਸਮ ਤਰਕ-ਓ-ਫ਼ਨਾ ਸੇ ਪਹਲੇ

ਇਸ਼ਕ-ਏ-ਬੇਬਾਕ ਕੋ ਦਾਵੇ ਥੇ ਬਹੁਤ ਖਲਵਤ ਮੇਂ
ਖੋ ਦੀਯਾ ਸਾਰਾ ਭਰਮ, ਸ਼ਰਮ-ਓ-ਹਯਾ ਸੇ ਪਹਲੇ

ਮੌਤ ਕੇ ਨਾਂ ਸੇ ਡਰਤੇ ਥੇ ਹਮ ਐ ਸ਼ੌਕ-ਏ-ਹਯਾਤ
ਤੂਨੇ ਤੋ ਮਾਰ ਹੀ ਡਾਲਾ ਥਾ, ਕਜ਼ਾ ਸੇ ਪਹਲੇ

ਹਮ ਉਨ੍ਹੇ ਪਾ ਕਰ ਫ਼ਿਰਾਕ, ਕੁਛ ਔਰ ਭੀ ਖੋਯੇ ਗਯੇ
ਯੇ ਤਕੱਲੁਫ਼ ਤੋ ਨਾ ਥੇ ਅਹਦ-ਏ-ਵਫ਼ਾ ਸੇ ਪਹਲੇ

(ਆਤਿਸ਼=ਅੱਗ, ਹਯਾਤ=ਜ਼ਿੰਦਗੀ, ਕਜ਼ਾ=ਮੌਤ)

9. ਮੌਤ ਇਕ ਗੀਤ ਰਾਤ ਗਾਤੀ ਥੀ

ਮੌਤ ਇਕ ਗੀਤ ਰਾਤ ਗਾਤੀ ਥੀ
ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਝੂਮ ਝੂਮ ਜਾਤੀ ਥੀ

ਕਭੀ ਦੀਵਾਨੇ ਰੋ ਭੀ ਪੜਤੇ ਥੇ
ਕਭੀ ਤੇਰੀ ਭੀ ਯਾਦ ਆਤੀ ਥੀ

ਕਿਸਕੇ ਮਾਤਮ ਮੇਂ ਚਾਂਦ ਤਾਰੋਂ ਸੇ
ਰਾਤ ਬਜ਼ਮੇ-ਅਜ਼ਾ ਸਜਾਤੀ ਥੀ

ਰੋਤੇ ਜਾਤੇ ਥੇ ਤੇਰੇ ਹਿਜ਼੍ਰ ਨਸੀਬ
ਰਾਤ ਫ਼ੁਰਕਤ ਕੀ ਢਲਤੀ ਜਾਤੀ ਥੀ

ਖੋਈ ਖੋਈ ਸੀ ਰਹਤੀ ਥੀ ਵੋ ਆਂਖ
ਦਿਲ ਕਾ ਹਰ ਭੇਦ ਪਾ ਭੀ ਜਾਤੀ ਥੀ

ਜ਼ਿਕ੍ਰ ਥਾ ਰੰਗ-ਓ-ਬੂ ਕਾ ਔਰ ਦਿਲ ਮੇਂ
ਤੇਰੀ ਤਸਵੀਰ ਉਤਰਤੀ ਜਾਤੀ ਥੀ

ਹੁਸਨ ਮੇਂ ਥੀ ਇਨ ਆਂਸੂਓਂ ਕੀ ਚਮਕ
ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਜਿਨਮੇਂ ਮੁਸਕੁਰਾਤੀ ਥੀ

ਦਰਦ-ਏ-ਹਸਤੀ ਚਮਕ ਉਠਾ ਜਿਸਮੇਂ
ਵੋ ਹਮ ਅਹਲੇ-ਵਫ਼ਾ ਕੀ ਛਾਤੀ ਥੀ

ਤੇਰੇ ਉਨ ਆਂਸੂਓਂ ਕੀ ਯਾਦ ਆਯੀ
ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਜਿਨਮੇਂ ਮੁਸਕੁਰਾਤੀ ਥੀ

ਥਾ ਸੂਕੂਤੇ-ਫ਼ਜ਼ਾ ਤਰੱਨੁਮ ਰੇਜ਼
ਬੂ-ਏ-ਗੇਸੂ-ਏ-ਯਾਰ ਗਾਤੀ ਥੀ

ਗ਼ਮੇ-ਜਾਨਾਂ ਹੋ ਯਾ ਗ਼ਮੇਂ-ਦੌਰਾਂ
ਲੌ ਸੀ ਕੁਛ ਦਿਲ ਮੇਂ ਝਿਲਮਿਲਾਤੀ ਥੀ

ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਕੋ ਵਫ਼ਾ ਕੀ ਰਾਹੋਂ ਮੇਂ
ਮੌਤ ਖੁਦ ਰੌਸ਼ਨੀ ਦਿਖਾਤੀ ਥੀ

ਬਾਤ ਕਯਾ ਥੀ ਕਿ ਦੇਖਤੇ ਹੀ ਤੁਝੇ
ਉਲਫ਼ਤੇ-ਜ਼ੀਸਤ ਭੂਲ ਜਾਤੀ ਥੀ

ਥੇ ਨਾ ਅਫ਼ਲਾਕੇ-ਗੋਸ਼ ਬਰ-ਆਵਾਜ
ਬੇਖੁਦੀ ਦਾਸਤਾਂ ਸੁਨਾਤੀ ਥੀ

ਕਰਵਟੇਂ ਲੇ ਉਫ਼ਕ ਪੇ ਜੈਸੇ ਸੁਬਹ
ਕੋਈ ਦੋਸੀਜ਼ਾ ਕਸਮਸਾਤੀ ਥੀ

ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਕੋ ਵਕਤੇ-ਸਫ਼ਰ
ਕਾਰਵਾਂ ਕਾਰਵਾਂ ਛੁਪਾਤੀ ਥੀ

ਸਾਮਨੇ ਤੇਰੇ ਜੈਸੇ ਕੋਈ ਬਾਤ
ਯਾਦ ਆ ਆ ਕੇ ਭੂਲ ਜਾਤੀ ਥੀ

ਵੋ ਤੇਰਾ ਗਮ ਹੋ ਯਾ ਗਮੇ-ਦੁਨੀਯਾ
ਸ਼ਮਾ ਸੀ ਦਿਲ ਮੇਂ ਝਿਲਮਿਲਾਤੀ ਥੀ

ਗਮ ਕੀ ਵੋ ਦਾਸਤਾਨੇ-ਨੀਮ-ਸ਼ਬੀ
ਆਸਮਾਨੋਂ ਕੋ ਨੀਂਦ ਆਤੀ ਥੀ

ਮੌਤ ਭੀ ਗੋਸ਼ ਬਰ ਸਦਾ ਥੀ 'ਫ਼ਿਰਾਕ'
ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਕੋਈ ਗੀਤ ਗਾਤੀ ਥੀ

10. ਯੂੰ ਮਾਨਾ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਹੈ ਚਾਰ ਦਿਨ ਕੀ

ਯੂੰ ਮਾਨਾ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਹੈ ਚਾਰ ਦਿਨ ਕੀ
ਬਹੁਤ ਹੋਤੇ ਹੈਂ ਯਾਰੋ ਚਾਰ ਦਿਨ ਭੀ

ਖ਼ੁਦਾ ਕੋ ਪਾ ਗਯਾ ਵਾਯਜ਼ ਮਗਰ ਹੈ
ਜ਼ਰੂਰਤ ਆਦਮੀ ਕੋ ਆਦਮੀ ਕੀ

ਬਸਾ-ਔਕ੍ਰਾਤ ਦਿਲ ਸੇ ਕਹ ਗਯੀ ਹੈ
ਬਹੁਤ ਕੁਛ ਵੋ ਨਿਗਾਹੇ-ਮੁਖ਼ਤਸਰ ਭੀ

ਮਿਲਾ ਹੂੰ ਮੁਸਕੁਰਾ ਕਰ ਉਸਸੇ ਹਰ ਬਾਰ
ਮਗਰ ਆਂਖੋਂ ਮੇਂ ਭੀ ਥੀ ਕੁਛ ਨਮੀ-ਸੀ

ਮੁਹੱਬਤ ਮੇਂ ਕਰੇਂ ਕਯਾ ਹਾਲ ਦਿਲ ਕਾ
ਖ਼ੁਸ਼ੀ ਹੀ ਕਾਮ ਆਤੀ ਹੈ ਨ ਗ਼ਮ ਹੀ

ਭਰੀ ਮਹਫ਼ਿਲ ਮੇਂ ਹਰ ਇਕ ਸੇ ਬਚਾ ਕਰ
ਤੇਰੀ ਆਂਖੋਂ ਨੇ ਮੁਝਸੇ ਬਾਤ ਕਰ ਲੀ

ਲੜਕਪਨ ਕੀ ਅਦਾ ਹੈ ਜਾਨਲੇਵਾ
ਗਜ਼ਬ ਯੇ ਛੋਕਰੀ ਹੈ ਹਾਥ-ਭਰ ਕੀ

ਹੈ ਕਿਤਨੀ ਸ਼ੋਖ਼, ਤੇਜ਼ ਅੱਯਾਮੇ-ਗੁਲ ਪਰ
ਚਮਨ ਮੇਂ ਮੁਸਕੁਰਾਹਟ ਹਰ ਕਲੀ ਕੀ

ਰਕੀਬੇ-ਗ਼ਮਜ਼ਦਾ ਅਬ ਸਬ੍ਰ ਕਰ ਲੇ
ਕਭੀ ਇਸਸੇ ਮੇਰੀ ਭੀ ਦੋਸਤੀ ਥੀ

(ਬਸਾ-ਔਕ੍ਰਾਤ=ਕਦੇ ਕਦੇ, ਅੱਯਾਮੇ-ਗੁਲ=
ਬਹਾਰ ਦੇ ਦਿਨ, ਰਕੀਬੇ-ਗ਼ਮਜ਼ਦਾ=ਦੁਖੀ ਦੁਸ਼ਮਣ)

11. ਥਰਥਰੀ ਸੀ ਹੈ ਆਸਮਾਨੋਂ ਮੇਂ

ਥਰਥਰੀ ਸੀ ਹੈ ਆਸਮਾਨੋਂ ਮੇਂ
ਜੋਰ ਕੁਛ ਤੋ ਹੈ ਨਾਤਵਾਨੋਂ ਮੇਂ

ਕਿਤਨਾ ਖਾਮੋਸ਼ ਹੈ ਜਹਾਂ ਲੇਕਿਨ
ਇਕ ਸਦਾ ਆ ਰਹੀ ਹੈ ਕਾਨੋਂ ਮੇਂ

ਕੋਈ ਸੋਚੇ ਤੋ ਫ਼ਰਕ ਕਿਤਨਾ ਹੈ
ਹੁਸਨ ਔਰ ਇਸ਼ਕ ਕੇ ਫ਼ਸਾਨੋਂ ਮੇਂ

ਮੌਤ ਕੇ ਭੀ ਉੜੇ ਹੈਂ ਅਕਸਰ ਹੋਸ਼
ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਕੇ ਸ਼ਰਾਬਖਾਨੋਂ ਮੇਂ

ਜਿਨ ਕੀ ਤਾਮੀਰ ਇਸ਼ਕ ਕਰਤਾ ਹੈ
ਕੌਨ ਰਹਤਾ ਹੈ ਉਨ ਮਕਾਨੋਂ ਮੇਂ

ਇਨ੍ਹੀ ਤਿਨਕੋਂ ਮੇਂ ਦੇਖ ਐ ਬੁਲਬੁਲ
ਬਿਜਲੀਯਾਂ ਭੀ ਹੈਂ ਆਸ਼ਿਯਾਨੋਂ ਮੇਂ

(ਨਾਤਵਾਨ=ਕਮਜੋਰ, ਤਾਮੀਰ=ਉਸਾਰੀ,
ਆਸ਼ਿਯਾਨਾ=ਘਰ)

12. ਦਯਾਰੇ-ਗੈਰ ਮੇਂ ਸੋਜ਼ੇ-ਵਤਨ ਕੀ

ਦਯਾਰੇ-ਗੈਰ ਮੇਂ ਸੋਜ਼ੇ-ਵਤਨ ਕੀ ਆਂਚ ਨ ਪੂਛ
ਖ਼ਜਾਂ ਮੇਂ ਸੁਬ੍ਹੇ-ਬਹਾਰੇ-ਚਮਨ ਕੀ ਆਂਚ ਨ ਪੂਛ

ਫ਼ਜ਼ਾ ਹੈ ਦਹਕੀ ਹੁਈ ਰਕਸ ਮੇਂ ਹੈ ਸ਼ੋਲਾ-ਏ-ਗੁਲ
ਜਹਾਂ ਵੋ ਸ਼ੋਖ਼ ਹੈ ਉਸ ਅੰਜੁਮਨ ਕੀ ਆਂਚ ਨ ਪੂਛ

ਕਬਾ ਮੇਂ ਜਿਸਮ ਹੈ ਯਾ ਸ਼ੋਲਾ ਜੇਰੇ-ਪਰਦ-ਏ-ਸਾਜ਼
ਬਦਨ ਸੇ ਲਿਪਟੇ ਹੁਏ ਪੈਰਹਨ ਕੀ ਆਂਚ ਨ ਪੂਛ

ਹਿਜਾਬ ਮੇਂ ਭੀ ਉਸੇ ਦੇਖਨਾ ਕਯਾਮਤ ਹੈ
ਨਕਾਬ ਮੇਂ ਭੀ ਰੁਖੇ-ਸ਼ੋਲਾ-ਜ਼ਨ ਕੀ ਆਂਚ ਨ ਪੂਛ

ਲਪਕ ਰਹੇ ਹੈਂ ਵੋ ਸ਼ੋਲੇ ਕਿ ਹੋਂਟ ਜਲਤੇ ਹੈਂ
ਨ ਪੂਛ ਮੌਜੇ-ਸ਼ਰਾਬੇ-ਕੁਹਨ ਕੀ ਆਂਚ ਨ ਪੂਛ

ਫ਼ਿਰਾਕ ਆਇਨਾ-ਦਰ-ਆਇਨਾ ਹੈ ਹੁਸਨੇ–ਨਿਗਾਰ
ਸਬਾਹਤੇ-ਚਮਨ-ਦਰ-ਚਮਨ ਕੀ ਆਂਚ ਨ ਪੂਛ

(ਦਯਾਰੇ-ਗੈਰ=ਦੂਜਿਆਂ ਦਾ ਬਾਗ਼,ਗਲੀ, ਜੇਰੇ-ਪਰਦ-
ਏ-ਸਾਜ਼=ਸਾਜ਼ ਦੇ ਪਰਦੇ ਦੇ ਪਿੱਛੇ, ਪੈਰਹਨ=ਕਪੜਾ,
ਹਿਜਾਬ=ਸ਼ਰਮ)

13. ਦੇਖਾ ਹਰ ਏਕ ਸ਼ਾਖ ਪੇ

ਦੇਖਾ ਹਰ ਏਕ ਸ਼ਾਖ ਪੇ ਗੁੰਚੋਂ ਕੋ ਸਰਨਿਗੂੰ
ਜਬ ਆ ਗਈ ਚਮਨ ਪੇ ਤੇਰੇ ਬਾਂਕਪਨ ਕੀ ਬਾਤ

ਜਾਂਬਾਜ਼ੀਯੋਂ ਕੀ ਤੋ ਜੀ ਕੇ ਭੀ ਮੁਮਕਿਨ ਹੈ ਦੋਸਤੀ
ਕਯੋਂ ਬਾਰ-ਬਾਰ ਕਰਤੇ ਹੋ ਦਾਰੋ-ਰਸਨ ਕੀ ਬਾਤ

ਬਸ ਇਕ ਜ਼ਰਾ ਸੀ ਬਾਤ ਕਾ ਵਿਸਤਾਰ ਹੋ ਗਯਾ
ਆਦਮ ਨੇ ਮਾਨ ਲੀ ਥੀ ਕੋਈ ਅਹਰਮਨ ਕੀ ਬਾਤ

ਪੜਤਾ ਸ਼ੁਆ ਮਾਹ ਪੇ ਉਸਕੀ ਨਿਗਾਹ ਕਾ
ਕੁਛ ਜੈਸੇ ਕਟ ਰਹੀ ਹੋ ਕਿਰਨ-ਸੇ-ਕਿਰਨ ਕੀ ਬਾਤ

ਖੁਸ਼ਬੂ ਚਾਰ ਸਮਤ ਉਸੀ ਗੁਫਤਗੂ ਕੀ ਹੈ
ਜੁਲਫ਼ੋਂ ਸੇ ਆਜ ਖੂਬ ਹੁਈ ਹੈ ਪਵਨ ਕੀ ਬਾਤ

(ਸਰਨਿਗੂੰ=ਸਿਰ ਝੁਕਾਏ, ਦਾਰੋ-ਰਸਨ=ਸੂਲੀ ਦੇ
ਤਖਤੇ ਅਤੇ ਫੰਦੇ, ਅਹਰਮਨ=ਸ਼ੈਤਾਨ, ਸ਼ੁਆ=
ਕਿਰਣ, ਮਾਹ=ਚੰਦ, ਸਮਤ=ਪਾਸੇ)

14. ਨ ਜਾਨੇ ਅਸ਼ਕ ਸੇ ਆਂਖੋਂ ਮੇਂ

ਨ ਜਾਨੇ ਅਸ਼ਕ ਸੇ ਆਂਖੋਂ ਮੇਂ ਕਯੋਂ ਹੈ ਆਯੇ ਹੁਏ
ਗੁਜ਼ਰ ਗਯਾ ਜ਼ਮਾਨਾ ਤੁਝੇ ਭੁਲਾਯੇ ਹੁਏ

ਜੋ ਮੰਜ਼ਿਲੇਂ ਹੈਂ ਤੋ ਬਸ ਰਹਰਵਾਨ-ਏ-ਇਸ਼ਕ ਕੀ ਹੈਂ
ਵੋ ਸਾਂਸ ਉਖੜੀ ਹੁਈ ਪਾਂਵ ਡਗਮਗਾਯੇ ਹੁਏ

ਨ ਰਹਜ਼ਨੋਂ ਸੇ ਰੁਕੇ ਰਾਸਤੇ ਮੋਹੱਬਤ ਕੇ
ਵੋ ਕਾਫ਼ਿਲੇ ਨਜ਼ਰ ਆਯੇ ਲੁਟੇ ਲੁਟਾਯੇ ਹੁਏ

ਅਬ ਇਸ ਕੇ ਬਾਦ ਮੁਝੇ ਕੁਛ ਖ਼ਬਰ ਨਹੀਂ ਉਨ ਕੀ
ਗ਼ਮ ਆਸ਼ਨਾ ਹੁਏ ਅਪਨੇ ਹੁਏ ਪਰਾਯੇ ਹੁਏ

ਯੇ ਇਜ਼ਿਤਰਾਬ ਸਾ ਕਯਾ ਹੈ ਕਿ ਮੁੱਦਤੇਂ ਗੁਜ਼ਰੀਂ
ਤੁਝੇ ਭੁਲਾਯੇ ਹੁਏ ਤੇਰੀ ਯਾਦ ਆਯੇ ਹੁਏ

15. ਦੋਹੇ

ਨਯਾ ਘਾਵ ਹੈ ਪ੍ਰੇਮ ਕਾ ਜੋ ਚਮਕੇ ਦਿਨ-ਰਾਤ
ਹੋਨਹਾਰ ਬਿਰਵਾਨ ਕੇ ਚਿਕਨੇ-ਚਿਕਨੇ ਪਾਤ

ਯਹੀ ਜਗਤ ਕੀ ਰੀਤ ਹੈ, ਯਹੀ ਜਗਤ ਕੀ ਨੀਤ
ਮਨ ਕੇ ਹਾਰੇ ਹਾਰ ਹੈ, ਮਨ ਕੇ ਜੀਤੇ ਜੀਤ

ਜੋ ਨ ਮਿਟੇ ਐਸਾ ਨਹੀਂ ਕੋਈ ਭੀ ਸੰਜੋਗ
ਹੋਤਾ ਆਯਾ ਹੈ ਸਦਾ ਮਿਲਨ ਕੇ ਬਾਦ ਵਿਯੋਗ

ਜਗ ਕੇ ਆਂਸੂ ਬਨ ਗਏ ਨਿਜ ਨਯਨੋਂ ਕੇ ਨੀਰ
ਅਬ ਤੋ ਅਪਨੀ ਪੀਰ ਭੀ ਜੈਸੇ ਪਰਾਈ ਪੀਰ

ਕਹਾਂ ਕਮਰ ਸੀਧੀ ਕਰੇ, ਕਹਾਂ ਠਿਕਾਨਾ ਪਾਯ
ਤੇਰਾ ਘਰ ਜੋ ਛੋੜ ਦੇ, ਦਰ-ਦਰ ਠੋਕਰ ਖਾਯ

ਜਗਤ-ਧੁੰਦਲਕੇ ਮੇਂ ਵਹੀ ਚਿਤ੍ਰਕਾਰ ਕਹਲਾਯ
ਕੋਹਰੇ ਕੋ ਜੋ ਕਾਟ ਕਰ ਅਨੁਪਮ ਚਿਤ੍ਰ ਬਨਾਯ

ਬਨ ਕੇ ਪੰਛੀ ਜਿਸ ਤਰਹ ਭੂਲ ਜਾਯੇਂ ਨਿਜ ਨੀੜ
ਹਮ ਬਾਲਕ ਸਮ ਖੋ ਗਏ, ਥੀ ਵੋ ਜੀਵਨ-ਭੀੜ

ਯਾਦ ਤੇਰੀ ਏਕਾਂਤ ਮੇਂ ਯੂੰ ਛੂਤੀ ਹੈ ਵਿਚਾਰ
ਜੈਸੇ ਲਹਰ ਸਮੀਰ ਕੀ ਛੂਏ ਗਾਤ ਸੁਕੁਮਾਰ

ਮੈਂਨੇ ਛੇੜਾ ਥਾ ਕਹੀਂ ਦੁਖਤੇ ਦਿਲ ਕਾ ਸਾਜ਼
ਗੂੰਜ ਰਹੀ ਹੈ ਆਜ ਤਕ ਦਰਦ ਭਰੀ ਆਵਾਜ਼

ਦੂਰ ਤੀਰਥੋਂ ਮੇਂ ਬਸੇ, ਵੋ ਹੈ ਕੈਸਾ ਰਾਮ
ਮਨ-ਮੰਦਿਰ ਕੀ ਯਾਤ੍ਰਾ, ਮੂਰਖ ਚਾਰੋਂ ਧਾਮ

ਵੇਦ,ਪੁਰਾਣ ਔਰ ਸ਼ਾਸਤ੍ਰੋਂ ਕੋ ਮਿਲੀ ਨ ਉਸਕੀ ਥਾਹ
ਮੁਝਸੇ ਜੋ ਕੁਛ ਕਹ ਗਈ, ਇਕ ਬੱਚੇ ਕੀ ਨਿਗਾਹ

16. ਸੁਕੂਤ-ਏ-ਸ਼ਾਮ ਮਿਟਾਓ

ਸੁਕੂਤ-ਏ-ਸ਼ਾਮ ਮਿਟਾਓ ਬਹੁਤ ਅੰਧੇਰਾ ਹੈ
ਸੁਖ਼ਨ ਕੀ ਸ਼ਮਾ ਜਲਾਓ ਬਹੁਤ ਅੰਧੇਰਾ ਹੈ

ਦਯਾਰ-ਏ-ਗ਼ਮ ਮੇਂ ਦਿਲ-ਏ-ਬੇਕਰਾਰ ਛੂਟ ਗਯਾ
ਸੰਭਲ ਕੇ ਢੂੰਢਨੇ ਜਾਓ ਬਹੁਤ ਅੰਧੇਰਾ ਹੈ

ਯੇ ਰਾਤ ਵੋ ਕੇ ਸੂਝੇ ਜਹਾਂ ਨ ਹਾਥ ਕੋ ਹਾਥ
ਖ਼ਯਾਲੋ ਦੂਰ ਨ ਜਾਓ ਬਹੁਤ ਅੰਧੇਰਾ ਹੈ

ਲਟੋਂ ਕੋ ਚੇਹਰੇ ਪੇ ਡਾਲੇ ਵੋ ਸੋ ਰਹਾ ਹੈ ਕਹੀਂ
ਜ਼ਯਾ-ਏ-ਰੁਖ਼ ਕੋ ਚੁਰਾਓ ਬਹੁਤ ਅੰਧੇਰਾ ਹੈ

ਹਵਾਏ ਨੀਮ ਸ਼ਬੀ ਹੋ ਕਿ ਚਾਦਰ-ਏ-ਅੰਜੁਮ
ਨਕਾਬ ਰੁਖ਼ ਸੇ ਉਠਾਓ ਬਹੁਤ ਅੰਧੇਰਾ ਹੈ

ਸ਼ਬ-ਏ-ਸਿਯਾਹ ਮੇਂ ਗੁੰਮ ਹੋ ਗਈ ਹੈ ਰਾਹ-ਏ-ਹਯਾਤ
ਕਦਮ ਸੰਭਲ ਕੇ ਉਠਾਓ ਬਹੁਤ ਅੰਧੇਰਾ ਹੈ

ਗੁਜ਼ਸ਼ਤਾ ਅਹਦ ਕੀ ਯਾਦੋਂ ਕੋ ਫਿਰ ਕਰੋ ਤਾਜ਼ਾ
ਬੁਝੇ ਚਿਰਾਗ਼ ਜਲਾਓ ਬਹੁਤ ਅੰਧੇਰਾ ਹੈ

ਥੀ ਏਕ ਉਚਕਤੀ ਹੁਈ ਨੀਂਦ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਉਸਕੀ
'ਫ਼ਿਰਾਕ' ਕੋ ਨ ਜਗਾਓ ਬਹੁਤ ਅੰਧੇਰਾ ਹੈ

17. ਸਰ ਮੇਂ ਸੌਦਾ ਭੀ ਨਹੀਂ

ਸਰ ਮੇਂ ਸੌਦਾ ਭੀ ਨਹੀਂ, ਦਿਲ ਮੇਂ ਤਮੰਨਾ ਭੀ ਨਹੀਂ
ਲੇਕਿਨ ਇਸ ਤਰਕ-ਏ-ਮੋਹੱਬਤ ਕਾ ਭਰੋਸਾ ਭੀ ਨਹੀਂ

ਯੂੰ ਤੋ ਹੰਗਾਮਾ ਉਠਾਤੇ ਨਹੀਂ ਦੀਵਾਨਾ-ਏ-ਇਸ਼ਕ
ਮਗਰ ਐ ਦੋਸਤ, ਕੁਛ ਐਸੋਂ ਕਾ ਠਿਕਾਨਾ ਭੀ ਨਹੀਂ

ਮੁੱਦਤੇਂ ਗੁਜਰੀਂ, ਤੇਰੀ ਯਾਦ ਭੀ ਆਈ ਨਾ ਹਮੇਂ
ਔਰ ਹਮ ਭੂਲ ਗਯੇ ਹੋਂ ਤੁਝੇ, ਐਸਾ ਭੀ ਨਹੀਂ

ਯੇ ਭੀ ਸਚ ਹੈ ਕਿ ਮੋਹੱਬਤ ਮੇਂ ਨਹੀਂ ਮੈਂ ਮਜਬੂਰ
ਯੇ ਭੀ ਸਚ ਹੈ ਕਿ ਤੇਰਾ ਹੁਸਨ ਕੁਛ ਐਸਾ ਭੀ ਨਹੀਂ

ਦਿਲ ਕੀ ਗਿਨਤੀ ਨਾ ਯਾਗਾਨੋਂ ਮੇਂ, ਨਾ ਬੇਗਾਨੋਂ ਮੇਂ
ਲੇਕਿਨ ਇਸ ਜ਼ਲਵਾਗਾਹ-ਏ-ਨਾਜ਼ ਸੇ ਉਠਤਾ ਭੀ ਨਹੀਂ

ਬਦਗੁਮਾਂ ਹੋ ਕੇ ਮਿਲ ਐ ਦੋਸਤ, ਜੋ ਮਿਲਨਾ ਹੈ ਤੁਝੇ
ਯੇ ਝਿਝਕਤੇ ਹੁਏ ਮਿਲਨਾ ਕੋਈ ਮਿਲਨਾ ਭੀ ਨਹੀਂ

ਸ਼ਿਕਵਾ-ਏ-ਸ਼ੌਕ ਕਰੇ ਕਯਾ ਕੋਈ ਉਸ ਸ਼ੋਖ਼ ਸੇ ਜੋ
ਸਾਫ਼ ਕਾਯਲ ਭੀ ਨਹੀਂ, ਸਾਫ਼ ਮੁਕਰਤਾ ਭੀ ਨਹੀਂ

ਮੇਹਰਬਾਨੀ ਕੋ ਮੋਹੱਬਤ ਨਹੀਂ ਕਹਤੇ ਐ ਦੋਸਤ
ਆਹ, ਮੁਝਸੇ ਤੋ ਮੇਰੀ ਰੰਜਿਸ਼-ਏ-ਬੇਜਾਂ ਭੀ ਨਹੀਂ

ਬਾਤ ਯੇ ਹੈ ਕਿ ਸੁਕੂਨ-ਏ-ਦਿਲ-ਏ-ਵਹਸ਼ੀ ਕਾ ਮਕਾਂ
ਕੁੰਜ਼-ਏ-ਜ਼ਿੰਦਾਂ ਭੀ ਨਹੀਂ, ਵੁਸਤ-ਏ-ਸਹਰਾ ਭੀ ਨਹੀਂ

ਮੂੰਹ ਸੇ ਹਮ ਅਪਨੇ ਬੁਰਾ ਤੋ ਨਹੀਂ ਕਹਤੇ, ਕਿ 'ਫ਼ਿਰਾਕ'
ਹੈ ਤੇਰਾ ਦੋਸਤ ਮਗਰ ਆਦਮੀ ਅੱਛਾ ਭੀ ਨਹੀਂ

18. ਸਿਤਾਰੋਂ ਸੇ ਉਲਝਤਾ ਜਾ ਰਹਾ ਹੂੰ

ਸਿਤਾਰੋਂ ਸੇ ਉਲਝਤਾ ਜਾ ਰਹਾ ਹੂੰ
ਸ਼ਬ-ਏ-ਫ਼ੁਰਕਤ ਬਹੁਤ ਘਬਰਾ ਰਹਾ ਹੂੰ

ਤੇਰੇ ਗ਼ਮ ਕੋ ਭੀ ਕੁਛ ਬਹਲਾ ਰਹਾ ਹੂੰ
ਜਹਾਂ ਕੋ ਭੀ ਸਮਝਾ ਰਹਾ ਹੂੰ

ਯਕੀਂ ਯੇ ਹੈ ਹਕੀਕਤ ਖੁਲ ਰਹੀ ਹੈ
ਗੁਮਾਂ ਯੇ ਹੈ ਕਿ ਧੋਖੇ ਖਾ ਰਹਾ ਹੂੰ

ਅਗਰ ਮੁਮਕਿਨ ਹੋ ਲੇ ਲੇ ਅਪਨੀ ਆਹਟ
ਖ਼ਬਰ ਦੋ ਹੁਸਨ ਕੋ ਮੈਂ ਆ ਰਹਾ ਹੂੰ

ਹਦੇਂ ਹੁਸਨ-ਓ-ਇਸ਼ਕ ਕੀ ਮਿਲਾਕਰ
ਕਯਾਮਤ ਪਰ ਕਯਾਮਤ ਢਾ ਰਹਾ ਹੂੰ

ਖ਼ਬਰ ਹੈ ਤੁਝਕੋ ਐ ਜ਼ਬਤ-ਏ-ਮੁਹੱਬਤ
ਤੇਰੇ ਹਾਥੋਂ ਮੇਂ ਲੁਟਾਤਾ ਜਾ ਰਹਾ ਹੂੰ

ਅਸਰ ਭੀ ਲੇ ਰਹਾ ਹੂੰ ਤੇਰੀ ਚੁਪ ਕਾ
ਤੁਝੇ ਕਾਯਲ ਭੀ ਕਰਾਤਾ ਜਾ ਰਹਾ ਹੂੰ

ਭਰਮ ਤੇਰੇ ਸਿਤਮ ਕਾ ਖੁਲ ਚੁਕਾ ਹੈ
ਮੈਂ ਤੁਝਸੇ ਆਜ ਕਯੋਂ ਸ਼ਰਮਾ ਰਹਾ ਹੂੰ

ਤੇਰੇ ਪਹਲੂ ਮੇਂ ਕਯੋਂ ਹੋਤਾ ਹੈ ਮਹਸੂਸ
ਕਿ ਤੁਝਸੇ ਦੂਰ ਹੋਤਾ ਜਾ ਰਹਾ ਹੂੰ

ਜੋ ਉਲਝੀ ਥੀ ਕਭੀ ਆਦਮ ਕੇ ਹਾਥੋਂ
ਵੋ ਗੁੱਥੀ ਆਜ ਤਕ ਸੁਲਝਾ ਰਹਾ ਹੂੰ

ਮੁਹੱਬਤ ਅਬ ਮੁਹੱਬਤ ਹੋ ਚਲੀ ਹੈ
ਤੁਝੇ ਕੁਛ ਭੂਲਤਾ-ਸਾ ਜਾ ਰਹਾ ਹੂੰ

ਯੇ ਸੰਨਾਟਾ ਹੈ ਮੇਰੇ ਪਾਂਵ ਕੀ ਚਾਪ
'ਫ਼ਿਰਾਕ' ਅਪਨੀ ਕੁਛ ਆਹਟ ਪਾ ਰਹਾ ਹੂੰ

19. ਹਮਕੋ ਤੁਮਕੋ ਫੇਰ ਸਮਯ ਕਾ

ਹਮਕੋ ਤੁਮਕੋ ਫੇਰ ਸਮਯ ਕਾ ਲੇ ਆਈ ਯੇ ਹਯਾਤ ਕਹਾਂ ?
ਹਮ ਭੀ ਵਹੀ ਹੈਂ ਤੁਮ ਭੀ ਵਹੀ ਹੋ ਲੇਕਿਨ ਅਬ ਵੋ ਬਾਤ ਕਹਾਂ ?

ਕਿਤਨੀ ਉਠਤੀ ਹੁਈ ਜਵਾਨੀ ਖਿਲਨੇ ਸੇ ਪਹਲੇ ਮੁਰਝਾਏਂ
ਮਨ ਉਦਾਸ ਤਨ ਸੂਖੇ-ਸੂਖੇ ਇਨ ਰੁਖੋਂ ਮੇਂ ਪਾਤ ਕਹਾਂ ?

ਯੇ ਸੰਯੋਗ-ਵਿਯੋਗ ਕੀ ਦੁਨੀਯਾ ਕਲ ਹਮਕੋ ਬਿਛੁੜਾ ਦੇਗੀ
ਦੇਖ ਲੂੰ ਤੁਮਕੋ ਆਂਖ ਭਰ ਕੇ ਆਏਗੀ ਅਬ ਯੇ ਰਾਤ ਕਹਾਂ ?

ਮੋਤੀ ਕੇ ਦੋ ਥਾਲ ਸਜਾਏ ਆਜ ਹਮਾਰੀ ਆਂਖੋਂ ਨੇ
ਤੁਮ ਜਾਨੇ ਕਿਸ ਦੇਸ ਸਿਧਾਰੇ ਭੇਜੇਂ ਯੇ ਸੌਗਾਤ ਕਹਾਂ ?

ਤੇਰਾ ਦੇਖਨਾ ਸੋਚ ਰਹਾ ਹੂੰ ਦਿਲ ਪਰ ਖਾ ਕੇ ਗਹਰੇ ਘਾਵ
ਇਤਨੇ ਦਿਨੋਂ ਛੁਪਾ ਰੱਖੀ ਥੀ ਆਂਖੋਂ ਨੇ ਯੇ ਘਾਤ ਕਹਾਂ ?

ਐ ਦਿਲ ਕੈਸੇ ਚੋਟ ਲਗੀ ਜੋ ਆਂਖੋਂ ਸੇ ਤਾਰੇ ਟੂਟੇ
ਕਹਾਂ ਟਪਾਟਪ ਗਿਰਤੇ ਆਂਸੂ ਔਰ ਮਰਦ ਕੀ ਜਾਤ ਕਹਾਂ ?

ਯੂੰ ਤੋ ਬਾਜੀ ਜੀਤ ਚੁਕਾ ਥਾ ਏਕ ਚਾਲ ਥੀ ਚਲਨੇ ਕੀ
ਉਫ਼ ਵੋ ਅਚਾਨਕ ਰਾਹ ਪੜ ਜਾਨਾ ਇਸ਼ਕ ਨੇ ਖਾਈ ਮਾਤ ਕਹਾਂ ?

ਝਿਲਮਿਲ-ਝਿਲਮਿਲ ਤਾਰੋਂ ਨੇ ਭੀ ਪਾਯਲ ਕੀ ਝੰਕਾਰ ਸੁਨੀ ਥੀ
ਚਲੀ ਗਈ ਕਲ ਛਮਛਮ ਕਰਤੀ ਪੀਯਾ ਮਿਲਨ ਕੀ ਰਾਤ ਕਹਾਂ ?

20. ਬੇ-ਠਿਕਾਨੇ ਹੈ ਦਿਲੇ-ਗ਼ਮਗੀਂ

ਬੇ-ਠਿਕਾਨੇ ਹੈ ਦਿਲੇ-ਗ਼ਮਗੀਂ ਠਿਕਾਨੇ ਕੀ ਕਹੋ ।
ਸ਼ਾਮੇਂ-ਹਿਜ੍ਰਾਂ , ਦੋਸਤੋ, ਕੁਛ ਉਸਕੇ ਆਨੇ ਕੀ ਕਹੋ ।

ਹਾਂ ਨ ਪੂਛੋ ਇਕ ਗਿਰਫ਼ਤਾਰੇ-ਕਫ਼ਸ ਕੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ,
ਹਮਸਫ਼ੀਰਾਨੇ-ਚਮਨ ਕੁਛ ਆਸ਼ਿਯਾਨੇ ਕੀ ਕਹੋ ।

ਉੜ ਗਯਾ ਹੈ ਮੰਜਿਲੇ-ਦੁਸ਼ਵਾਰ ਸੇ ਗ਼ਮ ਕਾ ਸਮੰਦ,
ਗੇਸੂ-ਏ-ਪੁਰ ਪੇਚੋ-ਖ਼ਮ ਕੇ ਤਾਜ਼ਯਾਨੇ ਕੀ ਕਹੋ ।

ਬਾਤ ਬਨਤੀ ਔਰ ਬਾਤੋਂ ਸੇ ਨਜ਼ਰ ਆਤੀ ਨਹੀਂ,
ਉਸ ਨਿਗਾਹੇ-ਨਾਜ਼ ਕੇ ਬਾਤੇਂ ਬਨਾਨੇ ਕੀ ਕਹੋ ।

ਦਾਸਤਾਂ ਵੋ ਥੀ ਜਿਸੇ ਦਿਲ ਬੁਝਤੇ-ਬੁਝਤੇ ਕਹ ਗਯਾ,
ਸ਼ਮਏ-ਬਜ਼ਮੇ-ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਕੇ ਝਿਲਮਿਲਾਨੇ ਕੀ ਕਹੋ ।

ਕੁਛ ਦਿਲੇ-ਮਰਹੂਮ ਕੀ ਬਾਤੇਂ ਕਰੋ, ਐ ਅਹਲੇ-ਗ਼ਮ,
ਜਿਸਸੇ ਵੀਰਾਨੇ ਥੇ ਆਬਾਦ, ਉਸ ਦੀਵਾਨੇ ਕੀ ਕਹੋ ।

ਦਾਸਤਾਨੇ-ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਭੀ ਕਿਸ ਤਰਹ ਦਿਲਚਸਪ ਹੈ,
ਜੋ ਅਜ਼ਲ ਸੇ ਛਿੜ ਗਯਾ ਹੈ ਉਸ ਫ਼ਸਾਨੇ ਕੀ ਕਹੋ ।

ਯੇ ਫ਼ੁਸੂਨੇ-ਨੀਮਸ਼ਬ ਯੇ ਖ਼ਵਾਬ-ਸਾਮਾਂ ਖ਼ਾਮੁਸ਼ੀ,
ਸਾਮਰੀ ਫ਼ਨ ਆਂਖ ਕੇ ਜਾਦੂ ਜਗਾਨੇ ਕੀ ਕਹੋ ।

ਕੋਈ ਕਯਾ ਖਾਯੇਗਾ ਯੂੰ ਸੱਚੀ ਕਸਮ, ਝੂਠੀ ਕਸਮ,
ਉਸ ਨਿਗਾਹੇ-ਨਾਜ਼ ਕੇ ਸੌਗੰਦ ਖਾਨੇ ਕੀ ਕਹੋ ।

ਸ਼ਾਮ ਸੇ ਹੀ ਗੋਸ਼-ਬਰ ਆਵਾਜ਼ ਹੈ ਬਜ਼ਮੇ-ਸੁਖ਼ਨ,
ਕੁਛ 'ਫ਼ਿਰਾਕ' ਅਪਨੀ ਸੁਨਾਓ ਕੁਛ ਜ਼ਮਾਨੇ ਕੀ ਕਹੋ ।

(ਸ਼ਾਮੇਂ-ਹਿਜ੍ਰਾਂ=ਵਿਛੋੜੇ ਦੀ ਸ਼ਾਮ, ਕਫ਼ਸ=ਕੈਦ,
ਹਮਸਫ਼ੀਰਾਨੇ-ਚਮਨ=ਚਮਨ ਦੇ ਸਾਥੀ, ਸਮੰਦ=
ਘੋੜਾ, ਤਾਜ਼ਯਾਨੇ=ਕੋੜਾ, ਦਿਲੇ-ਮਰਹੂਮ=ਮਰਿਆ
ਹੋਇਆ ਦਿਲ, ਅਜ਼ਲ=ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਤੋਂ,
ਫ਼ੁਸੂਨੇ-ਨੀਮਸ਼ਬ=ਅੱਧੀ ਰਾਤ ਦਾ ਜਾਦੂ, ਗੋਸ਼-ਬਰ
ਆਵਾਜ਼=ਆਵਾਜ਼ ਤੇ ਕੰਨ ਲਾਏ ਹੋਏ)