ਨੁਸਰਤ ਫ਼ਤਹਿ ਅਲੀ ਖ਼ਾਨ ਨੇ ਸੰਗੀਤ ਦੀ ਮੁਢਲੀ ਸਿੱਖਿਆ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਫ਼ਤਹਿ ਅਲੀ ਖ਼ਾਨ ਤੋੋਂ ਹਾਸਲ ਕੀਤੀ। ਅਜੇ ਉਹ ਸੰਗੀਤ ਸਿੱਖ ਹੀ ਰਹੇ ਸਨ ਕਿ 12 ਮਾਰਚ 1964 ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਿਤਾ ਫ਼ਤਹਿ ਅਲੀ ਖ਼ਾਨ ਸਦੀਵੀਂ ਵਿਛੋੜਾ ਦੇ ਗਏ। ਇਸ ਤੋੋਂ ਬਾਅਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਤਾਇਆ ਉਸਤਾਦ ਮੁਬਾਰਕ ਅਲੀ ਖ਼ਾਨ, ਉਸਤਾਦ ਸਲਾਮਤ ਅਲੀ ਖ਼ਾਨ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਚਾਚਾ ਤੋੋਂ ਸੰਗੀਤ ਦੀ ਤਾਲੀਮ ਹਾਸਲ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਸਕੂਲ ਤੋੋਂ 10ਵੀਂ ਤਕ ਪੜ੍ਹਾਈ ਕੀਤੀ। ਹਰ ਰੋਜ਼ ਦਸ-ਦਸ ਘੰਟੇ ਰਿਆਜ਼ ਕਰਨ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਵਿੱਚ ਪਕਿਆਈ ਆਉਂਦੀ ਗਈ। ਕਈ ਵਾਰ ਅਜਿਹਾ ਵੀ ਹੋਣਾ ਕਿ ਸਵੇਰ ਵੇਲੇ ਰਿਆਜ਼ ਕਰਨ ਨਾਲ ਦਿਨ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਣਾ ਤੇ ਜਦੋਂ ਰਿਆਜ਼ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਬੈਠਕ ਦਾ ਦਰਵਾਜ਼ਾ ਖੋਲ੍ਹਣਾ ਤਾਂ ਵੇਖਣਾ ਕਿ ਬਾਹਰ ਤਾਂ ਰਾਤ ਪੈ ਚੁੱਕੀ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਦੀ ਬਰਸੀ ਉੱਪਰ ਗਾਇਆ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਗਾਇਕੀ ਉੱਪਰ ਮੋਹਰ ਲੱਗ ਗਈ। ਸੰਨ 1964 ਵਿੱਚ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਰੇਡੀਓ ਉੱਪਰ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ‘ਜਸ਼ਨ-ਏ-ਬਹਾਰ’ ਤੋਂ ਗਾਇਆ ਤਾਂ ਬਹੁਤ ਮਕਬੂਲੀਅਤ ਮਿਲੀ। ਜਲਦੀ ਹੀ ਨੁਸਰਤ ਨੂੰ ਉਰਦੂ, ਫਾਰਸੀ, ਪੰਜਾਬੀ, ਹਿੰਦੀ ਅਤੇ ਅਰਬੀ ਆਦਿ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਗਾਉਣ ਦੀ ਮੁਹਾਰਤ ਹੋ ਗਈ। ਕਵਾਲੀ ਵਿੱਚ ਉਹ ਲੈਅ-ਕਾਰੀ ਤੇ ਤਾਲ ਦਾ ਬਹੁਤ ਖ਼ਿਆਲ ਰੱਖਦੇ। ਰਾਗ ਗਾਉਂਦੇ ਸਮੇਂ ਆਰੋਹ ਅਬਰੋਹ ਉੱਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕਮਾਲ ਦੀ ਪਕੜ ਹੋ ਗਈ। ਸੰਨ 1979 ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਵਿਆਹ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਫਿਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਘਰ ਇੱਕ ਬੇਟੀ ਨੇ ਜਨਮ ਲਿਆ। ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਗਾਇਕੀ ਬੁਲੰਦੀਆਂ ਛੁੂਹਣ ਲੱਗੀ। ਸਾਲ 1980 ਵਿੱਚ ਫ਼ਿਲਮੀ ਅਦਾਕਾਰ ਰਾਜ ਕਪੂਰ ਦੇ ਪੁੱਤ ਦੇ ਵਿਆਹ ਲਈ ਉਹ ਭਾਰਤ ਆਏ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਾਊਦੀ ਅਰਬ, ਮਿਸਰ, ਨਾਰਵੇ, ਡੈਨਮਾਰਕ, ਸਵੀਡਨ, ਇੰਗਲੈਂਡ, ਬੈਲਜੀਅਮ, ਫਰਾਂਸ, ਕੈਨੇਡਾ ਆਦਿ ਮੁਲਕਾਂ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਗਾਇਕੀ ਦੀ ਧਾਕ ਜਮਾਈ। ‘ਅੱਖੀਆਂ ਉਡੀਕ ਦੀਆਂ ਦਿਲ ’ਵਾਜ਼ਾਂ ਮਾਰਦਾ’, ‘ਚਰਖੇ ਦੀ ਘੂਕ’, ‘ਨਿੱਤ ਖੈਰ ਮੰਗਾਂ ਸੋਹਣਿਆਂ ਮੈਂ ਤੇਰੀ’ ਆਦਿ ਸੰਗੀਤਕ ਵੰਨਗੀਆਂ ਨਾਲ ਉਹ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਦਿਲਾਂ ’ਤੇ ਰਾਜ ਕਰਨ ਲੱਗੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੁਆਰਾ ਗਾਈਆਂ ਕਵਾਲੀਆਂ ਥਾਂ-ਥਾਂ ਗੂੰਜਣ ਲੱਗੀਆਂ। ਬਾਲੀਵੁੱਡ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਈ ਫ਼ਿਲਮਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਸੰਗੀਤ ਨਾਲ ਸ਼ਿੰਗਾਰਿਆ।
ਗੁਰਬਾਣੀ ਤੇ ਬਾਬਾ ਫਰੀਦ ਦੇ ਸ਼ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਸੰਗੀਤਬੱਧ ਕਰਨ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਬਾਬਾ ਬੁੱਲ੍ਹੇ ਸ਼ਾਹ, ਸ਼ਿਵ ਕੁਮਾਰ ਬਟਾਲਵੀ ਆਦਿ ਦੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਅਤੇ ਗੀਤ ਗਾ ਕੇ ਨਵੀਆਂ ਪੈੜਾਂ ਪਾਈਆਂ। ਇਸ ਸਮੇਂ ਹੀ ਸ਼ੂਗਰ ਵਰਗੇ ਰੋਗ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਘੇਰ ਲਿਆ ਅਤੇ ਕਈ ਹੋਰ ਸਰੀਰਕ ਔਕੜਾਂ ਵੀ ਆਉਣ ਲੱਗੀਆਂ। ਸੰਨ 1997 ਵਿੱਚ ਆਪਣਾ ਇਲਾਜ ਕਰਵਾਉਣ ਲਈ ਉਹ ਇੰਗਲੈਂਡ ਗਏ ਪਰ ਇਸ ਸਮੇਂ ਤਕ ਬਿਮਾਰੀ ਵਧ ਚੁੱਕੀ ਸੀ। ਅੰਤ ਅਨੇਕਾਂ ਮਾਣ-ਸਨਮਾਨ ਹਾਸਲ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਗਾਇਕੀ ਦਾ ਚਮਕਦਾ ਸੂਰਜ ਆਪਣੇ ਸਿਖਰ ਦੁਪਿਹਰੇ 16 ਅਗਸਤ 1997 ਨੂੰ ਅਸਤ ਹੋ ਗਿਆ।
- ਮਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਗਿੱਲ
