ਬਾਬੂ ਰਜਬ ਅਲੀ

ਬਾਬੂ ਰਜਬ ਅਲੀ ਖਾਨ (੧੦ ਅਗਸਤ ੧੮੯੪-੬ ਮਈ ੧੯੭੯) ਦਾ ਜਨਮ ਇਕ ਮੁਸਲਮਾਨ ਰਾਜਪੂਤ ਘਰਾਣੇ ਵਿਚ ਪਿਤਾ ਮੀਆਂ ਧਮਾਲੀ ਖਾਨ ਅਤੇ ਮਾਤਾ ਜਿਉਣੀ ਦੇ ਘਰ ਪਿੰਡ ਸਾਹੋਕੇ ਜ਼ਿਲਾ ਫਿਰੋਜ਼ਪੁਰ ਵਿਚ ਹੋਇਆ।ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਿਵਲ ਇੰਜੀਨੀਅਰਿੰਗ ਦਾ ਡਿਪਲੋਮਾ (ਓਵਰਸੀਅਰੀ) ਪਾਸ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਸਿੰਜਾਈ ਵਿਭਾਗ ਵਿਚ ਨੌਕਰੀ ਕਰ ਲਈ ।੧੯੪੦ ਵਿਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਨੌਕਰੀ ਛੱਡ ਦਿੱਤੀ ।੧੯੪੭ ਦੀ ਵੰਡ ਵੇਲੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਜਾਣਾ ਪਿਆ, ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਦਿਲ ਮਾਲਵੇ ਦੇ ਪਿੰਡਾਂ ਦੀਆਂ ਜੂਹਾਂ ਵਿਚ ਹੀ ਰਿਹਾ ।ਉਹ ਇਕ ਉੱਘੇ ਕਵੀਸ਼ਰ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਵੀਸ਼ਰੀ ਦਾ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਦਰਜ਼ਨਾਂ ਕਿੱਸੇ ਅਤੇ ਅਨੇਕਾਂ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਲਿਖੀਆਂ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਵਿਚੋਂ ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਖਾਸ ਕਰ ਮਾਲਵੇ ਦੀ ਰੂਹ ਝਲਕਦੀ ਹੈ ।

ਸ਼ਹੀਦ ਸਰਦਾਰ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਹੁਰਾਂ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ

1.

॥ਦੋਹਿਰਾ॥

ਸੁਣੋਂ ਸ਼ੁਕੀਨੋਂ, ਸ਼ੌਂਕ ਸੇ, ਪੌਣਾ ਨਹੀਂ ਫ਼ਸਾਦ ।
ਹਰ ਗੁਣ ਮੇਂ ਮਿਲਤਾ ਨਹੀਂ, ਸ਼ੈਰੀ ਜੈਸਾ ਸੁਆਦ ।

ਕਬਿੱਤ-੧

ਫੁੱਲ ਨਾ ਗੁਲਾਬ ਜੈਸਾ, ਹੌਂਸਲਾ ਸ਼ਰਾਬ ਜੈਸਾ,
ਚਾਨਣ ਮਤਾਬ ਜੈਸਾ, ਹੁੰਦਾ ਮਨ ਮੋਹਣਾ ਨ੍ਹੀਂ ।
ਸ਼ੈਹਰ ਨਾ ਭੰਬੋਰ ਜੈਸਾ, ਗਲਾ ਸੋਹਣਾ ਮੋਰ ਜੈਸਾ,
ਹਾਰ ਜਾਨੀ ਚੋਰ ਜੈਸਾ ਕਿਸੇ ਨੇ ਪਰੋਣਾ ਨ੍ਹੀਂ ।
ਹੁਨਰ ਬੰਗਾਲ ਜੈਸਾ, ਰੂਪ ਝੰਗ ਸਿਆਲ ਜੈਸਾ,
ਕੂੜਾ ਮਹੀਂਵਾਲ ਜੈਸਾ, ਜਣੇ-ਖਣੇ ਢੋਣਾ ਨ੍ਹੀਂ ।
ਸੂਰਮਾਂ ਨਾ ਸ਼ੇਰ ਜੇਹਾ, ਭੰਡਾਰੀ ਨਾ ਕੁਬੇਰ ਜੇਹਾ,
ਭਗਤ ਸਿਓਂ ਦਲੇਰ ਜੇਹਾ, ਦਲੇਰ ਪੈਦਾ ਹੋਣਾ ਨ੍ਹੀਂ ।

ਧੁੱਪ ਮੁਲਤਾਨ ਜਿੰਨੀ, ਆਕੜ ਸ਼ੈਤਾਨ ਜਿੰਨੀ,
ਸ਼ਾਹੀ ਸੁਲੇਮਾਨ ਜਿੰਨੀ, ਯੂਸਫ਼ ਜਿੰਨਾ ਸੋਹਣਾ ਨ੍ਹੀਂ ।
ਬਾਲੀ ਜਿੰਨਾ ਜਬਰ ਨ੍ਹੀਂ, ਲੰਕੇਸ਼ ਜਿੰਨਾ ਟੱਬਰ ਨ੍ਹੀਂ,
ਅਯੂਬ ਜਿੰਨਾ ਸਬਰ ਨ੍ਹੀਂ, ਯਕੂਬ ਜਿੰਨਾ ਰੋਣਾ ਨ੍ਹੀਂ ।
ਹੱਕ ਮਿੱਠਾ ਸਿੱਕ ਤੋਂ, ਬਿਮਾਰੀ ਬੁਰੀ ਦਿੱਕ ਤੋਂ,
ਬਣੀਂਦਾ ਹਰ ਇੱਕ ਤੋਂ, ਨਿਸ਼ਾਨਚੀ ਦਰੋਣਾ ਨ੍ਹੀਂ ।
ਸੂਰਮਾਂ ਨ੍ਹੀਂ ਸ਼ੇਰ ਜੇਹਾ, ਭੰਡਾਰੀ ਨ੍ਹੀਂ ਕੁਬੇਰ ਜੇਹਾ,
ਤੇ ਭਗਤ ਸਿਓਂ ਦਲੇਰ ਜੇਹਾ, ਦਲੇਰ ਪੈਦਾ ਹੋਣਾ ਨ੍ਹੀਂ ।

ਪਿਆਰ ਭਾਈ ਭੈਣ ਜੈਸਾ, ਵੈਦ ਨੀ ਸੁਖੈਨ ਜੈਸਾ,
ਸੰਦੇਸ਼ਣਾਂ ਦੀ ਨੈਣ ਜੈਸਾ, ਕਿਸੇ ਸੀਸ ਧੋਣਾ ਨ੍ਹੀਂ ।
ਚੰਗਾ ਦਿਨ ਈਦ ਜੈਸਾ, ਫੱਕਰ ਫ਼ਰੀਦ ਜੈਸਾ,
ਗੰਗੂ ਤੇ ਵਜੀਦ ਜੈਸਾ, ਮਾੜਾ ਬੀਜ ਬੋਣਾ ਨ੍ਹੀਂ ।
ਅਜੇ ਜੈਸਾ ਕਾਠ, ਰਾਜਾ ਗਿਆਨੀ ਨੀ ਵਰਾਟ ਜੈਸਾ,
ਮਾਲ ਦੁੱਲੇ ਰਾਠ ਜੈਸਾ, ਕਿਸੇ ਨੇ ਲਕੋਣਾ ਨ੍ਹੀਂ ।
ਸੂਰਮਾਂ ਨ੍ਹੀਂ ਸ਼ੇਰ ਜੇਹਾ, ਭੰਡਾਰੀ ਨ੍ਹੀਂ ਕੁਬੇਰ ਜੇਹਾ,
ਤੇ ਭਗਤ ਸਿਓਂ ਦਲੇਰ ਜੇਹਾ, ਦਲੇਰ ਪੈਦਾ ਹੋਣਾ ਨ੍ਹੀਂ ।

ਜੰਗ ਕੁਰਸ਼ੇਤਰ ਜੈਸਾ, ਨਾਗ ਨੀ ਜਮੇਤਰ ਜੈਸਾ,
ਰੇਸ਼ਮ ਚੀਨੋਂ ਬੇਹਤਰ ਜੈਸਾ, ਬਰਮਾਂ ਜੈਸਾ ਸਨਕੋਨਾਂ ਨ੍ਹੀਂ ।
ਤਿੱਖਾ ਬੋਲ ਬਿੰਡੇ ਜੈਸਾ, ਸੁਆਦ ਹੈ ਨੀ ਚਰਿੰਡੇ ਜੈਸਾ,
ਟੇਸ਼ਣ ਬਠਿੰਡੇ ਜੈਸਾ, ਮਿਲਦਾ ਖੜੋਨਾ ਨ੍ਹੀਂ ।
ਕਿਲ੍ਹਾ ਨਾ ਚਤੌੜ ਜੈਸਾ, ਕੌਲ ਨਾ ਭਦੌੜ ਜੈਸਾ,
ਡਾਕੂ ਜਿਓਣੇ ਮੌੜ ਜੈਸਾ, ਕਿਸੇ ਦੇਸ ਹੋਣਾ ਨ੍ਹੀਂ ।
ਸੂਰਮਾਂ ਨਾ ਸ਼ੇਰ ਜੇਹਾ, ਭੰਡਾਰੀ ਨਾ ਕੁਬੇਰ ਜੇਹਾ,
ਭਗਤ ਸਿਓਂ ਦਲੇਰ ਜੇਹਾ, ਦਲੇਰ ਪੈਦਾ ਹੋਣਾ ਨ੍ਹੀਂ ।
2. ਤਰੀਖ਼ੇ-ਹਿੰਦ

॥ਦੋਹਿਰਾ॥

ਸਿਰਜਨਹਾਰ ਕਹਾਰ ਤੋਂ, ਹਰ ਵੇਲੇ ਦਿਲ ਡਰੇ ।
ਢਾ ਕੇ, ਕਿਤੇ ਉਸਾਰਦਾ, ਜਿਉਂ ਚਿੱਤ ਕਰਦਾ ਕਰੇ ।

ਛੰਦ-੨

ਸੁਣੋਂ ਤਾਰੀਖ਼ ਪੁਰਾਣੀਆਂ ਗੱਲਾਂ, ਛਹਿਬਰ ਲਾ 'ਤੀ ਸੰਘਣਿਆਂ ਝੱਲਾਂ,
ਕੂੰਗਰੂ, ਹਾਥੀ, ਰਿਛਨੀ, ਗੈਂਡੇ, ਮਾਰਨ ਤੜ੍ਹਾਂ, ਨਬੇੜਨ ਪੈਂਡੇ,
ਨਾ ਸੀ ਅੰਤ ਦਰਿੰਦਿਆਂ ਦਾ ।
ਕੂਕਣ ਮੋਰ ਪਪੀਹੇ, ਪੈਂਦਾ ਸ਼ੋਰ ਪਰਿੰਦਿਆਂ ਦਾ ।

ਬੱਦਲੀ ਵਾਂਗੂੰ ਗੱਜਕੇ ਦੈਂਤਾਂ, ਜਿੰਨ 'ਜ੍ਹਿ ਫਿਰਨ ਲਗੌਂਦੇ ਬੈਂਤਾਂ,
ਇੱਕ ਇੱਕ ਗਜ਼ ਤੇ ਫਿਰਨ ਸਰਾਲਾਂ, ਤੇ ਸੰਸਾਰ ਲਗਾਉਂਦੇ ਛਾਲਾਂ,
ਮੇਘ ਹਮੇਸ਼ਾ ਵਰ੍ਹਦਾ ਹੈ ।
ਕਿਧਰੇ ਢਾਉਂਦਾ, ਕਿਤੇ ਉਸਾਰੇ, ਜਿਉਂ ਚਿੱਤ ਕਰਦਾ, ਕਰਦਾ ਹੈ ।

'ਸੁੰਭ ਨਿਸੁੰਭ' ਭਰਾ ਦੋ ਰਾਕਸ਼, ਖਾਂਦੇ ਗਿੱਦੜ, ਬਿੱਲੀਆਂ, ਫ਼ਾਕਸ,
ਮਦਰਾ ਰਖਦੇ ਦਿਨ ਰਾਤ ਝੋਈ, ਫਿਰਗੀ ਚਾਰ-ਚੁਫ਼ੇਰੇ ਧਰੋਈ,
ਨਹਿਰ ਚਲਾਤੀ ਪਾਪਾਂ ਦੀ ।
ਚਾਰ ਚੁਫੇਰੇ ਖਿੰਡ ਗਈ ਜ਼ਹਿਰ, ਜਰ੍ਹੀਲਿਆਂ ਸਾਂਪਾਂ ਦੀ ।

ਆ ਗਈ ਆਰੀਆ ਕੌਮ ਹਮਾਰੀ, ਕਾਲੀ ਸ਼ੀਂਹ ਤੇ ਕਰ ਅਸਵਾਰੀ,
ਲਾ ਤਿਰਸ਼ੂਲ ਉਡਾਈਆਂ ਧੌਣਾਂ, ਪਾਪੀ ਬੁਰਜ ਉਸਾਰਿਆ ਢੌਣਾਂ,
ਮਾਰ ਉਡਾ 'ਤਾ ਗਰਦਾ ਹੈ ।
ਕਿਧਰੇ ਢਾਉਂਦਾ, ਕਿਤੇ ਉਸਾਰੇ, ਜਿਉਂ ਚਿੱਤ ਕਰਦਾ, ਕਰਦਾ ਹੈ ।

ਰਾਜਾ ਰੌਣ ਸੁਨਹਿਰੀ ਲੰਕਾ, ਵਜਦਾ ਕੁੱਲ ਦੁਨੀਆਂ ਵਿੱਚ ਡੰਕਾ,
ਸੀਤਾ ਚਕ ਲਈ ਕਰ ਗਿਆ ਗ਼ਲਤੀ, ਰੱਬ ਨੇ ਕਾਲਸ ਮੂੰਹ ਪਰ ਮਲਤੀ,
ਕਰ 'ਤਾ ਨਾਸ ਹੰਕਾਰੀ ਦਾ ।
ਰਾਮ ਸਮੁੰਦਰ ਟੱਪ ਗਿਆ, ਦਰ ਪਰ ਖੜ੍ਹ ਲਲਕਾਰੀ ਦਾ ।

ਕੁੰਭ ਮੇਘ ਮਰੇ ਨਾ ਰਹੀ ਪੁਜੀਸ਼ਨ, ਮੁੜਦੇ ਤਖਤ ਬਹਾਲ ਭਵੀਸ਼ਨ,
ਸੀਤਾ ਰਾਮ ਚੰਦਰ ਤੇ ਲੱਖਣ, ਆਉਣ ਅਯੁੱਧਿਆ ਛੱਡ ਕੇ ਦੱਖਣ,
ਲੈਣ ਸੰਭਾਲਾ ਘਰ ਦਾ ਹੈ ।
ਕਿਧਰੇ ਢਾਉਂਦਾ, ਕਿਤੇ ਉਸਾਰੇ, ਜਿਉਂ ਚਿੱਤ ਕਰਦਾ, ਕਰਦਾ ਹੈ ।

ਸੁਕਨੀ, ਕਰਨ, ਦੁਸਾਸ਼ਨ ਕੈਰੋਂ, ਕਢ 'ਤੇ ਪਾਂਚ ਚਚੇਰੇ ਸ਼ਹਿਰੋਂ,
ਬਹੁਤੀ ਕਰੇ ਦੁਸਾਸ਼ਨ ਆਕੜ, ਖਿੱਚ-ਖਿੱਚ ਬਾਹਾਂ ਲਾਹ 'ਤੀ ਫਾਕੜ,
ਭੰਨਤੇ ਪੱਟ ਦੁਰਯੋਧਨ ਦੇ ।
ਰਾਣੀ ਪਾਸ ਬਿਠਾਈ ਪਾਂਡਵ ਬਿਗੜੇ ਓਦਣ ਦੇ ।

ਤੇਰਾਂ ਬਰਸ ਗੁਜ਼ਾਰੇ ਬਿਹਤਰ, ਤੇ ਜੰਗ ਕਰਦੇ ਆ ਕੁਰਛੇਤਰ,
ਹਾਥੀ ਮਾਰ 'ਸਮਾਨੀਂ ਚਾੜ੍ਹੇ, ਦੁਸ਼ਮਨ ਮਾਰ ਜਬਾੜੇ ਪਾੜੇ,
ਉਸਦਾ ਤਾਂ ਦਿਲ ਠਰਦਾ ਹੈ ।
ਕਿਧਰੇ ਢਾਉਂਦਾ, ਕਿਤੇ ਉਸਾਰੇ, ਜਿਉਂ ਚਿੱਤ ਕਰਦਾ, ਕਰਦਾ ਹੈ ।

ਕਰਿਆ ਆਣ ਪਠਾਣਾਂ ਹਮਲਾ, ਖੋਹ ਲਿਆ ਭਾਰਤ ਫੁੱਲ ਦਾ ਗਮਲਾ ।
ਦੁਸ਼ਮਨ ਸੱਦਦਾ ਜੈ ਚੰਦ ਚੌਰਾ, ਅੱਗੋਂ ਲੈਂਦਾ ਰੋਕ ਪਿਥੌਰਾ ।
ਵਧਕੇ ਸ਼ਹਿਰ ਥਨੇਸਰ ਜੀ ।
ਸਤੀ ਸੰਜੋਗਤ ਹੋ ਗਈ, ਨੱਕ ਦੀ ਲਾਹ ਕੇ ਵੇਸਰ ਜੀ ।

ਦੁਸ਼ਮਨ ਬਣ ਗਿਆ ਧੀ ਦਾ ਬਾਬਲ, ਖ਼ੁਸ਼ੀ ਮਨਾ ਕੇ ਵੜਦੇ ਕਾਬਲ ।
ਰਣ ਵਿੱਚ ਹਰ ਗਈ ਕਿਸਮਤ ਸੌਰੀ, ਹਰ ਗਿਆ ਪਿਰਥੀ, ਜਿੱਤ ਗਿਆ ਗ਼ੋਰੀ,
ਤਿੰਨ ਦਿਨ ਉੱਡਦਾ ਜ਼ਰਦਾ ਹੈ ।
ਕਿਧਰੇ ਢਾਉਂਦਾ, ਕਿਤੇ ਉਸਾਰੇ, ਜਿਉਂ ਚਿੱਤ ਕਰਦਾ, ਕਰਦਾ ਹੈ ।

ਜਿੰਦਾਂ ਰਾਣੀ ਪੁਸ਼ਪ ਗੁਲਾਬੀ, ਵਿਛੜਿਆ ਰਾਜਾ ਸ਼ੇਰ ਪੰਜਾਬੀ ।
ਅੱਧੀ ਰਾਤ ਨਦੀ ਵਿੱਚ ਤਰਦੀ, ਠੁਰ-ਠੁਰ ਕਰਦੀ, ਭਿਜ ਗਈ ਬਰਦੀ ।
'ਰਜਬ ਅਲੀ' ਪਾ ਗਿਆ ਬੰਧਨ ਨੂੰ ।
ਕੰਵਰ ਦਲੀਪ ਨਿਆਣਾਂ ਫੜ ਕੇ ਲੈ ਗਏ ਲੰਦਨ ਨੂੰ ।

ਫੇਰੂ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿਖਾ ਕੇ ਸਾਕੇ, ਮੁੱਦਕੀ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਢਾਹ ਕੇ ।
ਲੜਕੇ ਖਪੀਆਂ ਬਾਰਾਂ ਮਿਸਲਾਂ, ਗੋਰੇ ਫਿਰਨ ਵਜੌਂਦੇ ਵਿਸਲਾਂ ।
ਰੱਤ ਨਾਲ ਛੱਪੜ ਭਰਦਾ ਹੈ ।
ਕਿਧਰੇ ਢਾਉਂਦਾ, ਕਿਤੇ ਉਸਾਰੇ, ਜਿਉਂ ਚਿੱਤ ਕਰਦਾ, ਕਰਦਾ ਹੈ ।
3. ਤਬਕ ਗ਼ੁਲਾਮੀ ਦੇ

॥ਢਾਈਆ ਛੰਦ॥-੩

ਪੰਜਾਂ ਦਰਿਆਵਾਂ ਦੇ ਰਹਿਣ ਵਾਲਿਉ, ਬਘਿਆੜੀਆਂ ਨੂੰ ਜਰਮਿਉਂ !
ਬਾਂਸਾਂ ਵਾਂਗੂੰ ਆਪ 'ਚ ਖਹਿਣ ਵਾਲਿਉ, ਸੁਣੋਂ ਜਵਾਨੋ ਭਰਮਿਉਂ !
ਕੀਤੇ ਕੰਮ ਵਰਿਆਮੀ ਦੇ । ਲਾਹ ਦਿਉ ਗਲਾਂ 'ਚੋਂ ਤਬਕ ਗ਼ੁਲਾਮੀ ਦੇ ।

ਕਹਿਣਾ ਸਿੱਖਾਂ ਹਿੰਦੂਆਂ, ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਨੂੰ, ਸਪੁੱਤਰ ਇੱਕ ਮਾਂ ਦਿਉ ।
ਬੁਰਜ ਉਸਾਰੇ ਜਿਹੜੇ ਦੇ ਕੇ ਜਾਨਾਂ ਨੂੰ, ਗਿਰਨ ਹੇਠਾਂ ਬਾਂਹ ਦਿਉ ।
ਲੰਮੀ ਫ਼ਰਿਆਦ ਗੱਭਰੂਉ ।ਕਰਲੋ ਵਤਨ ਨੂੰ ਆਜ਼ਾਦ ਗੱਭਰੂਉ ।

ਵੱਢ ਕੇ ਅੰਗੂਰ ਵਾੜ ਕਰੋ ਤੁੰਮਿਆਂ ਨੂੰ, ਉਦਾਲੇ ਕੌੜਿਆਂ ਪੇਡਾਂ ਦੇ ।
ਚੁੰਘ ਕੇ ਨਲੈਕੋ ਸ਼ੀਹਣੀਆਂ ਦੇ ਮੁੰਮਿਆਂ ਨੂੰ, ਚਰੋਂ ਕਿਉਂ ਨਾਲ ਭੇਡਾਂ ਦੇ ?
ਦੋਸ਼ ਬਦਨਾਮੀ ਦੇ ।ਲਾਹ ਦਿਉ ਗਲਾਂ 'ਚੋਂ ਤਬਕ ਗ਼ੁਲਾਮੀ ਦੇ ।

ਮੁੰਡਿਉ ਵੱਢ-ਖਾਣਿਉਂ, ਦਲੇਰੋ ਬਾਹਲਿਉ, ਪਿੰਡਾਂ ਦੇ ਵਿੱਚ ਦੜਕਿਉ ।
ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਲੜ ਨਾ ਸਰੀਰ ਗਾਲਿਉ, ਸੁਣੋਂ ਬੁਰਿਆਰੋ ਲੜਕਿਉ ।
ਕਰੋਂ ਫ਼ਸਾਦ ਗੱਭਰੂਉ ।ਕਰਲੋ ਵਤਨ ਨੂੰ ਆਜ਼ਾਦ ਗੱਭਰੂਉ ।

ਥੋਡਾ ਧਨ ਲੁਟਕੇ ਬਣਾਲੇ ਬੰਗਲੇ, ਵਲਾਇਤ ਵਾਲੇ ਗੋਰਿਆਂ ਨੇ ।
ਭਾਰਤ ਦੇ ਲੋਕ ਸਾਰੇ ਹੋ ਗਏ ਕੰਗਲੇ, ਸੁਕਾ 'ਤੇ ਚੰਮ ਝੋਰਿਆਂ ਨੇ ।
ਅਹੇ ਜ੍ਹੀ ਖਰੀ ਸਾਮੀ ਦੇ ।ਲਾਹ ਦਿਉ ਗਲਾਂ 'ਚੋਂ ਤਬਕ ਗ਼ੁਲਾਮੀ ਦੇ ।

ਸਾਨੂੰ ਬਾਜਰਾ, ਪਲਾ ਚਟਣ ਪਿਆਜਾਂ ਤੇ, ਕੀ ਤਕਦੀਰਾਂ ਖੋਟੀਆਂ ।
ਲੈਗੇ ਕਣਕ ਕਰਾਚੀਉਂ ਜਹਾਜ਼ਾਂ ਤੇ, ਬਣੌਂਦੇ ਡਬਲ ਰੋਟੀਆਂ ।
ਹੈ ਉਸਤਾਦ ਗੱਭਰੂਉ ।ਕਰਲੋ ਵਤਨ ਨੂੰ ਆਜ਼ਾਦ ਗੱਭਰੂਉ ।

ਤਿੰਨੋਂ ਕੌਮਾਂ ਬਹਿ ਨਬੇੜ ਲੋ ਪੰਚੈਤ ਮੇਂ, ਜ਼ਿਦ ਬੁਰੀ ਹਮੇਸ਼ ਦੀ ।
ਜਿੰਨੇਂ ਕਾਰਖ਼ਾਨੇ ਚਲਦੇ ਵਲੈਤ ਮੇਂ, ਕਪਾਸ ਸਾਡੇ ਦੇਸ਼ ਦੀ ।
ਹੱਸਣ ਲਾਹਮੀ ਛਾਹਮੀ ਦੇ ।ਲਾਹ ਦਿਉ ਗਲਾਂ 'ਚੋਂ ਤਬਕ ਗ਼ੁਲਾਮੀ ਦੇ ।

ਫੁੱਟ ਨੇ ਬਣਾ 'ਤੇ ਪਾੜ ਵਾਂਗ ਫੁੱਟ ਦੇ, ਅਜੇ ਤਿਆਗੀ ਫੁੱਟ ਨਾ ।
ਬੇ-ਨਸੀਬੋ ਸ਼ੀਹਾਂ ਨੂੰ ਗਿੱਦੜ ਕੁੱਟਦੇ, ਜੁੱਟੋ ਭਰੀ ਗਈ ਘੁੱਟ ਨਾ ।
ਹੋਏ ਬਰਬਾਦ ਗੱਭਰੂਉ ।ਕਰਲੋ ਵਤਨ ਨੂੰ ਆਜ਼ਾਦ ਗੱਭਰੂਉ ।

ਭਾਰਤ ਵਰਸ਼ ਇਤਫ਼ਾਕ ਤੇਗ਼ ਲਿਆ, ਘਰੋਂ ਦਬੱਲੋ ਵਾਂਢਿਆਂ ਨੂੰ ।
ਯੁੱਧ 'ਚ ਜਰਮਨੀ ਜਪਾਨ ਡੇਗ ਲਿਆ, ਉਡਾਤਾ ਪਰਚਾਂਡਿਆਂ ਨੂੰ ।
ਕਰੋ ਨਾ ਕੰਮ ਖ਼ਾਮੀ ਦੇ ।ਲਾਹ ਦਿਉ ਗਲਾਂ 'ਚੋਂ ਤਬਕ ਗ਼ੁਲਾਮੀ ਦੇ ।

ਕਰਕੇ ਅਟੈਕ ਸੂਰਮਿਆਂ ਪੰਜਾਬੀਆਂ, ਜੀ ਗੜ੍ਹ ਤਬਰੂਕ ਤੇ ।
ਇਟਲੀ ਦੇ ਮੂੰਹਾਂ ਤੋਂ ਉਡਾਈਆਂ ਆਬੀਆਂ, ਬੁੱਢੀ ਮੂੰਹੇਂ ਜ੍ਹੇ ਫੂਕ ਤੇ ।
ਰੱਖਣ ਯਾਦ ਗੱਭਰੂਉ ।ਕਰਲੋ ਵਤਨ ਨੂੰ ਆਜ਼ਾਦ ਗੱਭਰੂਉ ।

ਬਣੋਂ ਮੱਝਾਂ ਚੁੰਘਣਿਓਂ ਸ਼ਗਿਰਦ 'ਗਾਮੇ' ਦੇ, ਮੱਲੋ ਖ਼ੁਰਾਕਾਂ ਖਾਣਿਉਂ ।
'ਬਾਬੂ' ਨਾਂ ਕਢਾ ਦਿਉ, ਦੁਨੀਆਂ ਉਲਾਮੇ ਦੇ, ਵੀਰਨੋ ਸਿਆਣਿਉਂ ।
ਪਿਤਾ ਤੇ ਮਾਮੇ ਮਾਮੀ ਦੇ ।ਲਾਹ ਦਿਉ ਗਲਾਂ 'ਚੋਂ ਤਬਕ ਗ਼ੁਲਾਮੀ ਦੇ ।

ਬੈਠਕਾਂ ਕੱਢਣਿਉਂ ਡੰਡਾਂ ਨੂੰ ਪੇਲਣਿਉਂ, ਹੈ ਸੌ ਬਰਸ ਗੁਜ਼ਰੇ ।
ਬੰਨ੍ਹਕੇ ਤੇ ਢਾਣੀਆਂ ਕਬੱਡੀ ਖੇਲ੍ਹਣਿਉਂ, ਕਦੇ ਵਖਾ ਦਿਉ ਮੁਜਰੇ ।
ਦੇਹਾਂ ਨੂੰ ਸਾਧ ਗੱਭਰੂਉ ।ਕਰਲੋ ਵਤਨ ਨੂੰ ਆਜ਼ਾਦ ਗੱਭਰੂਉ ।
4. ਮੇਰੀ ਪ੍ਰਨਾਮ

॥ਦੋਹਿਰਾ॥

ਸੂਰਾ ਸੋ ਪਹਿਚਾਨੀਏਂ, ਜੋ ਲਰੇ ਦੀਨ ਕੇ ਹੇਤ ।
ਪੁਰਜ਼ਾ-ਪੁਰਜ਼ਾ ਕੱਟ ਮਰੇ, ਕਬਹੂੰ ਨਾ ਛਾਡੇ ਖੇਤ ।

ਡਿਓਢਾ ਛੰਦ-੪

ਇਕ ਭਾਅ ਨਾ ਮੰਗੋ ਕਸਤੂਰੀ ਹਿੰਗ ਨੂੰ, ਸੋਰਨ ਮੁਲ੍ਹੰਮੇ ਨੂੰ ।
ਮੇਰੀ ਪ੍ਰਨਾਮ ਸੌ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨੂੰ, ਸੌ ਸ਼ਾਬਾਸ਼ ਜੰਮੇ ਨੂੰ ।
ਐਸਾ ਨਾ ਕਿਸੇ ਤੋਂ ਪੂਤਲਾ ਖਰਾਦੀ ਦਾ, ਨਜ਼ਰ ਲੱਗੇ ਫ਼ੇਸ ਨੂੰ ।
ਸੀ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਆਸ਼ਕ ਅਜ਼ਾਦੀ ਦਾ, ਕਰਿਆ ਅਜ਼ਾਦ ਦੇਸ ਨੂੰ ।

ਇਕ ਸਦੀ ਰਾਜ ਕਰਦਿਆਂ ਨੂੰ ਲੰਘੀ ਸੀ, ਹੋ ਖ਼ਤਮ ਤੇਜ ਗਏ ।
ਹੱਥਾਂ ਦੀਆਂ ਪੌਹਣ ਲੱਗ ਗਏ ਫ਼ਰੰਗੀ ਸੀ, ਹੋ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਤੇਜ ਗਏ ।
ਹੋ ਗਿਆ ਜੁਆਨ ਸੂਰਮਾਂ ਦਲੇਰ ਦਾਦੀ ਦਾ, ਉੱਘਾ ਕਰੂਗਾ ਰੇਸ ਨੂੰ ।
ਸੀ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਆਸ਼ਕ ਅਜ਼ਾਦੀ ਦਾ, ਕਰਿਆ ਅਜ਼ਾਦ ਦੇਸ ਨੂੰ ।

ਨਿਕਲ ਸਮੁੰਦਰੋਂ ਚਿੰਬੜ ਭੂਤ ਗਏ, ਭੂਤਨੇ ਵਲੈਤ ਦੇ ।
ਸੋਨੇ ਦੀ ਚਿੜੀ ਨੂੰ ਨਿਗਲ ਸਬੂਤ ਗਏ, ਜ਼ਾਲਮ ਨਹੈਤ ਦੇ ।
ਜਾਗਿਆ ਜਣਾਂ ਸਿੰਧ ਦਰਿਆ ਦੀ ਵਾਦੀ ਦਾ, ਪਾਦੂਗਾ ਕਲੇਸ਼ ਨੂੰ ।
ਸੀ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਆਸ਼ਕ ਅਜ਼ਾਦੀ ਦਾ, ਕਰਿਆ ਅਜ਼ਾਦ ਦੇਸ ਨੂੰ ।

ਪੈਰਾਂ 'ਚ ਗ਼ੁਲਾਮੀ ਦੇ ਜ਼ੰਜੀਰ ਪਾ ਦਿੱਤੇ, ਖੁਲ੍ਹੇ ਰਹਿਣ ਸ਼ੇਰ ਨਾ ।
ਫ਼ੁੱਲੇ ਬਾਗ਼ ਸੀ ਅਜ਼ਾਦੀ ਦੇ ਜਲਾ ਦਿੱਤੇ, ਜੀ ਹਰੇ ਹੋਣ ਫੇਰ ਨਾ ।
ਬੁਰਾ ਹਾਲ ਕੀਤਾ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਅਬਾਦੀ ਦਾ, ਕੱਢਣਾ ਮਲੇਸ਼ ਨੂੰ ।
ਸੀ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਆਸ਼ਕ ਅਜ਼ਾਦੀ ਦਾ, ਕਰਿਆ ਅਜ਼ਾਦ ਦੇਸ ਨੂੰ ।

ਕਾਲਜ ਮੇਂ ਪੜ੍ਹਿਆ ਸੀ ਪਲ੍ਹੇਰ ਗੇਮਾਂ ਦਾ, ਬੜਾ ਮਸ਼ਹੂਰ ਸ਼ਹਿਰ 'ਚੈ ।
ਦਿਲੋਂ ਲਾ ਕੇ ਵੈਰੀ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਮੇਮਾਂ ਦਾ, ਰਹੇ ਭਰਿਆ ਵਿਆ ਜ਼ੈਹਰ 'ਚੈ ।
ਕਿਹੜਾ ਵਾਰ ਰੋਕੇ ਗੱਭਰੂ ਫ਼ਸਾਦੀ ਦਾ, ਚੜ੍ਹਿਆ ਵਟਾ ਕੇ ਭੇਸ ਨੂੰ ।
ਸੀ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਆਸ਼ਕ ਅਜ਼ਾਦੀ ਦਾ, ਕਰਿਆ ਅਜ਼ਾਦ ਦੇਸ ਨੂੰ ।

ਜਿਹੜਾ ਸੀ ਲਾਹੌਰ ਸੁਪਰਡੰਟ ਪੁਲਸ ਦਾ, ਚੜ੍ਹਿਆ ਹੰਕਾਰੀ ਘੋੜੇ ਤੇ ।
ਗੋਲੀ ਮਾਰ ਜੁਆਨ ਪਾਪੀ ਨੂੰ ਝੁਲਸਦਾ, ਚਿੜਿੰਗ ਗੇਰ ਮੋੜ੍ਹੇ ਤੇ ।
ਚੱਲ ਗਿਆ ਦੋਗਾੜਾ ਸਰਦਾਰ ਆਦੀ ਦਾ, ਜੀ ਫੂਕਤਾ ਮਲੇਸ਼ ਨੂੰ ।
ਸੀ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਆਸ਼ਕ ਅਜ਼ਾਦੀ ਦਾ, ਕਰਿਆ ਅਜ਼ਾਦ ਦੇਸ ਨੂੰ ।

ਇਕ ਸਿਰਿਓਂ ਅੱਗ ਲੱਗ ਗਈ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ, ਰੱਜਤਾਂ ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਪਏ ।
ਪਹੁੰਚ ਗਈ ਖ਼ਬਰ ਵਾਇਸਰਾਏ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ, ਛਾਉਣੀਆਂ 'ਚ ਸ਼ੋਰ ਪਏ ।
ਕਿਸੇ ਵਜ੍ਹਾ ਹੋ ਜੇ ਖ਼ਾਤਮਾ ਉਮਾਸੀ ਦਾ, ਘਲਿਆ ਵਲੈਤ ਕੇਸ ਨੂੰ ।
ਸੀ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਆਸ਼ਕ ਅਜ਼ਾਦੀ ਦਾ, ਕਰਿਆ ਅਜ਼ਾਦ ਦੇਸ ਨੂੰ ।

ਲਾਲ ਸਾਲੂ ਮਾਵਾਂ ਨੇ ਲਹੂ 'ਚ ਰੰਗਣੇ, ਸੀ ਮਰ੍ਹੈਲੀ ਖਾੜਿਆਂ ਦੇ ।
ਹੱਥਕੜੀ ਹੱਥਾਂ 'ਚ ਸੁਹੌਂਦੇ ਕੰਗਣੇ, ਭਗਤ ਦੱਤ ਲਾੜਿਆਂ ਦੇ ।
ਦੇਤਾ ਸੌਹਰੀ ਮੌਤ ਨੂੰ ਪੈਗ਼ਾਮ ਸ਼ਾਦੀ ਦਾ, ਹਟਣ ਵਿਆਹ ਕੇ ਏਸ ਨੂੰ ।
ਸੀ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਆਸ਼ਕ ਅਜ਼ਾਦੀ ਦਾ, ਕਰਿਆ ਅਜ਼ਾਦ ਦੇਸ ਨੂੰ ।

ਗਿੱਦੜਾਂ ਕਰੋੜਾਂ ਨਾਲੋਂ ਅੱਛਾ ਹੋਵੇ ਜੀ, 'ਬਾਬੂ' ਇਕ ਸ਼ੀਂਹ ਜਣਿਆਂ ।
ਠੰਡੀ ਛਾਂ ਪੱਤਾਂ 'ਚੋਂ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਚੋਵੇ ਜੀ, ਧਰਮ ਸ਼ਰੀਂਹ ਬਣਿਆਂ ।
ਫੁੱਲਾਂ ਨਾਲ ਭਰਿਆ ਛੱਤਣ ਸਮਾਧੀ ਦਾ, ਸਜਾ ਦਿੱਤਾ ਪਲੇਸ ਨੂੰ ।
ਸੀ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਆਸ਼ਕ ਅਜ਼ਾਦੀ ਦਾ, ਕਰਿਆ ਅਜ਼ਾਦ ਦੇਸ ਨੂੰ ।
5. ਕਰੇ ਲਾਲਾ ਜੀ ਸ਼ਹੀਦ

॥ਦੋਹਿਰਾ॥

ਬੁਰੀ ਨੀਤ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਦੀ, ਪੌਂਦਾ ਗਲੇ ਜ਼ੰਜੀਰ ।
ਤਿੰਨ ਕੌਮਾਂ ਨੂੰ ਪਾੜ ਕੇ, ਕਰਤਾ ਲੀਰੋ-ਲੀਰ ।

ਤਰਜ਼-੫

ਗੋਰੇ ਲੁਟ ਕੇ ਖ਼ਜ਼ਾਨੇ ਲੈਗੇ ਹਿੰਦ ਦੇ,
ਅਸੀਂ ਜਿੱਤ 'ਤੇ ਜਰਮਣਾਂ ਤੋਂ ਜਿੰਦ ਦੇ,
ਸਹੇ ਜਾਂਦੇ ਨਾ ਜ਼ੁਲਮ ਬਿੰਦ-ਬਿੰਦ ਦੇ,
ਨੀਤ ਖੋਟੀ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਦੀ, ਮੁਲਕ ਸਤ ਗਿਆ ।
ਏਥੇ ਆਇਆ ਪਾਪੀ ਜਦੋਂ ਦਾ ਨਿਚੋੜੀ ਰੱਤ ਗਿਆ ।
ਉੱਤੋਂ ਬਣੇ ਰਹਿੰਦੇ ਰਾਮ ਤੇ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਐ,
ਵਿੱਚੋਂ ਲੀਰਾਂ ਨਿਕਲਣ ਜਦੋਂ ਫਿੱਸਣ ਐ ।
ਆਇਆ ਇੰਗਲੈਂਡੋਂ ਸਾਈਮਨ ਕਮਿਸ਼ਨ ਐ,
ਚੜ੍ਹੀ ਪਾਪ ਦੀ ਅੰਧੇਰੀ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਦੌਰ 'ਚੈ ।
ਕਰੇ ਲਾਲਾ ਜੀ ਸ਼ਹੀਦ ਲਵ ਦੇ ਲਾਹੌਰ 'ਚੈ ।

ਬਾਜ਼ ਫੜ ਦੇ ਕਬੂਤਰਾਂ ਨੂੰ ਪੰਜੇ 'ਚੈ ।
ਸਾਨੂੰ ਕਸਦੇ ਕਨੂੰਨ ਦੇ ਸ਼ਕੰਜੇ 'ਚੈ ।
ਦਿੱਤੀ ਮਦਦ ਗ਼ਦਰ ਸਤਵੰਜੇ 'ਚੈ ।
ਅੱਜ ਵੰਡੀ ਦੇ ਇਨਾਮ ਕੀਤੀ ਨੇਕ-ਨਾਮੀ ਦੇ ।
ਪੌਣ ਲੱਗਗੇ ਜ਼ੰਜੀਰ ਗਲੇ 'ਚ ਗ਼ੁਲਾਮੀ ਦੇ ।
ਸਾਰੇ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਦੌਲਤ ਸਮੇਟੀ ਐ,
ਆ ਗੇ ਨਵੇਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਪੌਣ ਫੇਟੀ ਐ,
ਕੀਤਾ ਬਾਈਕਾਟ ਲਾਲਾ ਦੀ ਕਮੇਟੀ ਐ ।
ਵੱਜੇ ਹੋਠ ਉੱਤੇ ਕਈ ਪੱਥਰ ਬਲੌਰ 'ਚੈ ।
ਕਰੇ ਲਾਲਾ ਜੀ ਸ਼ਹੀਦ ਲਵ ਦੇ ਲਾਹੌਰ 'ਚੈ ।

ਜਦੋਂ ਕੱਢ ਲਿਆ ਜਲੂਸ ਸੀ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ।
ਕਹਿਣ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਕਰੋ ਨਾ ਖ਼ਰਾਬੀਆਂ ।
ਅਸੀਂ ਘੋਲ ਦਿਆਂਗੇ ਸਾਰੀਆਂ ਨਵਾਬੀਆਂ ।
ਲੱਗੇ ਬਾਣਾਸੁਰ ਵਾਂਗਰਾਂ ਵਖੌਣ ਬਲ ਨੂੰ ।
ਸੱਪੋ ਸਿੱਧੇ ਹੋ ਕੇ ਪੈਜੋ ਕਿ ਕਢੌਣਾ ਵਲ ਨੂੰ ?
ਲੱਗੇ ਤਪਣ ਫ਼ਰੰਗੀ ਵਾਂਗ ਫ਼ਾਲੇ ਦੇ,
ਹੀਰਾ ਘੇਰ ਲਿਆ ਸ਼ਿਕਾਰੀਆਂ ਨੇ ਟਾਲੇ ਦੇ,
ਪਾਰ ਹਿਕਣੇ ਚਟਾਕ ਲਾਹੇ ਕਾਲੇ ਦੇ,
ਸਾਂਡਰਸ ਤੇ ਸਕਾਟ ਡਾਂਗ ਮਾਰੀ ਮੌਰ 'ਚੈ ।
ਕਰੇ ਲਾਲਾ ਜੀ ਸ਼ਹੀਦ ਲਵ ਦੇ ਲਾਹੌਰ 'ਚੈ ।

ਸਾਂਡਰਸ ਤੇ ਸਕਾਟ ਦਿਆਂ ਆੜੀਆਂ,
ਟੰਗਾਂ ਬਾਹਾਂ ਸੀ ਡੰਗੋਰ ਨਾਲ ਪਾੜੀਆਂ,
ਸਾਰਾ ਕਰ 'ਤਾ ਸਰੀਰ ਪਾੜ ਫਾੜੀਆਂ ।
ਡਾਂਗਾਂ ਪੈਣ ਲਾਜਪਤ ਤੇ ਦੁਪਹਿਰ ਢਲੀ ਸੀ,
ਸਾਰੀ ਰੱਤੋ-ਰੱਤ ਕਰ 'ਤੀ ਅਨਾਰਕਲੀ ਸੀ ।
ਹਿੰਦੀ ਹੱਥ ਨਾ ਉਠੌਂਦੇ ਮਾਰ ਖਾਂਦੇ ਐ,
ਸਿਰੋਂ ਰੱਤ ਦੇ ਘਰਾਲੇ ਵਗੀ ਜਾਂਦੇ ਐ,
ਗੋਰੇ ਰੱਜੇ ਵੇ ਸ਼ਰਾਬ ਦੇ ਅੜਾਂਦੇ ਐ,
ਕਹਿੰਦੇ ਕੀ ਫ਼ਰਕ ਕਾਲੇ ਆਦਮੀ ਜਨੌਰ 'ਚੈ ।
ਕਰੇ ਲਾਲਾ ਜੀ ਸ਼ਹੀਦ ਲਵ ਦੇ ਲਾਹੌਰ 'ਚੈ ।

ਲਾਲਾ ਚੜ੍ਹ ਗਿਆ ਬਬਾਨ ਸੀਸ ਛੱਡ 'ਤੇ'
ਗਲੋਂ ਤੌਕ ਤਾਂ ਗ਼ੁਲਾਮੀ ਜ੍ਹੀ ਦੇ ਵੱਢ ਤੇ,
ਝੰਡੇ ਦੇਸ 'ਚ ਅਜ਼ਾਦੀ ਜ੍ਹੀ ਦੇ ਗੱਡ 'ਤੇ,
ਲੈਗੀ ਸੁਰਗਾਂ ਨੂੰ ਖਿੱਚ ਕੇ ਟਰੇਨ ਕਾਲ ਦੀ ।
ਨਿੱਤ ਲਾਜਪਤ ਭਾਰਤ ਵਰਸ਼ ਭਾਲਦੀ ।
ਰਾਜ਼ੀ ਉਹਦੇ ਉੱਤੇ ਹੋ ਗੀ ਹਿੰਦ ਮਾਤਾ ਸੀ,
ਸ਼ੋਰ ਪਾਰ ਜਾ ਸਮੁੰਦਰਾਂ ਤੋਂ ਪਾ 'ਤਾ ਸੀ,
ਜੀਹਨੇ ਸੁੱਤੇ ਪਏ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਜਗਾ 'ਤਾ ਸੀ,
ਸਿੱਟ੍ਹੀ ਸੀਖਣੀ ਘਸਾ ਕੇ ਫ਼ਰੰਗੀ ਛੌਰ 'ਚੈ ।
ਕਰੇ ਲਾਲਾ ਜੀ ਸ਼ਹੀਦ ਲਵ ਦੇ ਲਾਹੌਰ 'ਚੈ ।

ਮਸਾਂ ਪਾਪ ਦੀ ਹਵੇਲੀ ਬਣੀ ਢਾਈ ਦੀ,
ਮਰ-ਮਰ ਕੇ ਸੱਚੇ ਦੀ ਝਾਤ ਪਾਈ ਦੀ,
ਯਾਦ ਅਹੇ ਜ੍ਹੇ ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਦੀ ਮਨਾਈ ਦੀ,
ਆਉ ਸਾਰੇ ਰਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵਧਾਈਏ ਸ਼ਾਨਾਂ ਨੂੰ,
ਨਵਾਂ ਸਬਕ ਅਜ਼ਾਦੀ ਦਾ ਪੜ੍ਹਾਗੇ ਜੁਆਨਾਂ ਨੂੰ ।
ਮਾਵਾਂ ਸ਼ਰਮ ਧਰਮ ਨਾਲ ਲੱਦੀਆਂ,
ਦੁੱਲੇ ਵਾਂਗਰਾਂ ਛੁਡਾਗੇ ਬਾਂਦਾਂ ਬੱਧੀਆਂ,
ਲੈਣ ਵਾਪਸ ਫ਼ਰੰਗੀ ਕੋਲੋਂ ਗੱਦੀਆਂ,
ਕੁੱਟ-ਕੁੱਟ ਕੇ ਅਣਖ ਭਰੀ 'ਵੀ ਦਲੌਰ 'ਚੈ ।
ਕਰੇ ਲਾਲਾ ਜੀ ਸ਼ਹੀਦ ਲਵ ਦੇ ਲਾਹੌਰ 'ਚੈ ।

'ਬਾਬੂ' ਸੌ ਸਲਾਮ 'ਢੁੱਡੀ' ਜਗਰਾਵਾਂ ਨੂੰ,
ਯਾਦ ਰੱਖਾਗੇ ਹਮੇਸ਼ ਲੈਕ ਮਾਂਵਾਂ ਨੂੰ,
ਪੂਜਿਆ ਕਰਾਂਗੇ ਉੱਤਮ ਸੁੱਚੇ ਥਾਂਵਾਂ ਨੂੰ,
ਬੜਾ ਹਰ ਸਾਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਇਕੱਠ ਮੇਲੇ 'ਚੈ ।
ਤਾਂ ਕਿ ਹੋਰ ਵੀ ਜੰਮਣ ਸ਼ੇਰ ਬੇਲੇ 'ਚੈ ।
ਮੇਘ ਡਾਂਗਾਂ ਦਾ ਦਰਖ਼ਲਾਫ਼ੇ ਵੱਸਿਆ,
ਆਹਾ ਮੌਤ ਦਾ ਪੈਗ਼ਾਮ ਪੜ੍ਹ ਹੱਸਿਆ,
ਜੀਹਨੇ ਮਾਰਗ ਆਜ਼ਾਦੀ ਵਾਲਾ ਦੱਸਿਆ,
ਝੱਲ ਮਾਰੀ ਚੱਲੋ ਅਤਰ ਲਗਾ ਕੇ ਚੌਰ 'ਚੈ ।
ਕਰੇ ਲਾਲਾ ਜੀ ਸ਼ਹੀਦ ਲਵ ਦੇ ਲਾਹੌਰ 'ਚੈ ।
6. ਪੰਜ ਪਸਤੌਲਾਂ ਵਾਲੇ

॥ਦੋਹਿਰਾ॥

ਦਫ਼ਤਰ ਮੂਹਰੇ ਖੜ੍ਹ ਗਏ, ਭਰਕੇ ਤੇ ਪਸਤੌਲ ।
ਭਗਤ ਛੱਡੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਤੇ, ਪੈਣ ਕਾਲਜੇ ਹੌਲ ।

ਤਰਜ਼-੬

ਟੋਲੀ ਆਣ ਸੜਕ ਤੇ ਅਟਕੀ, ਦਫ਼ਤਰ ਬੰਦ ਹੋ ਘੰਟੀ ਖੜਕੀ,
ਘੇਰਨ ਲਾਉਣ ਸ਼ਿਕਾਰੀ ਟਾਲਾ, ਆਵੇ ਮੂਨਾਂ ਦੇ ਵਿੱਚ ਕਾਲਾ,
ਚੱਕਿਆ ਗੜ੍ਹਾ ਉਤਾਹਾਂ ਨੂੰ,
ਹੋਣੀ ਖੜੀ ਸਾਂਡਰਸ ਕੋਲੇ, ਲੱਗਗੀ ਗਿਣਨੇ ਸਾਹਾਂ ਨੂੰ ।

ਸਜਦੇ ਸੂਟ ਜਿਉਂ ਚੜ੍ਹਨ ਬਰਾਤਾਂ, ਗੱਭਰੂ ਖੜ੍ਹਗੇ ਲਾ ਕਰ ਘਾਤਾਂ,
ਬਹੁਤੀ ਆਕੜ ਕਰੇ ਹੰਕਾਰੀ, ਟੰਗ ਨੂੰ ਵਲਕੇ ਹੁਬਕਲੀ ਮਾਰੀ,
ਚੜ੍ਹ ਗਿਆ ਸਾਈਕਲ ਚੰਗੀ ਤੇ ।
ਪੰਜ ਪਸਤੌਲਾਂ ਵਾਲੇ ਕਰਦੇ ਫ਼ਾਇਰ ਫ਼ਰੰਗੀ ਤੇ ।

ਛੱਡਤਾ ਭਗਤ ਜੁਆਨ ਨੇ ਭਰਕੇ, ਪਾਇਆ ਸ਼ੋਰ ਕਲਰਕਾਂ ਡਰਕੇ,
ਅੱਖੀਆਂ ਮੀਚਣ, ਸਾਈਕਲ ਭਿੜਗੇ, ਕਿਧਰੇ ਟੋਪ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਰਿੜ੍ਹਗੇ,
ਸੁੱਚੀਆਂ ਟਾਈਆਂ ਲਿਬੜਦੀਆਂ,
ਫਿੱਸੀਆਂ ਗੋਰੀਆਂ ਗੋਗੜਾਂ, ਗੋਰੇ ਅੱਧ-ਪੱਕ ਚਿੱਬੜ੍ਹ ਦੀਆਂ ।

ਸਾਰਾ ਜੁੱਸਾ ਥਰ-ਥਰ ਕੰਬ ਗਿਆ, ਫੱਟੜ ਰੋਝ ਬਥੇਰਾ ਰੰਭ ਗਿਆ,
ਆਗੀ ਹੋਣੀ ਰੱਤ ਦੀ ਪਿਆਸੀ, ਭੱਜ ਗਿਆ ਕਿਧਰੇ ਨੰਗ ਚਪੜਾਸੀ,
ਪੇਚੇ ਪੈਣ ਪਤੰਗੀ ਤੇ ।
ਪੰਜ ਪਸਤੌਲਾਂ ਵਾਲੇ ਕਰਦੇ ਫ਼ਾਇਰ ਫ਼ਰੰਗੀ ਤੇ ।

ਆਗੀ ਰਾਜਗੁਰੂ ਦੀ ਵਾਰੀ, ਪਿਸਟਲ ਭਰ ਕੇ ਗੋਲੀ ਮਾਰੀ,
ਹੋ ਗਿਆ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿਚਾਲੇ ਸਾਕਾ, ਇੱਕ ਬਟੇ ਦੋ ਕੋਹ ਸੁਣੇ ਧਮਾਕਾ,
ਰੁੱਗ ਮਾਸ ਕੱਢ ਲਿਆ ਗਰਦਨ ਦਾ ।
ਦਰਦ ਵੰਡਾਵਣ ਚੜ੍ਹ ਗਿਆ ਦਰਦੀ ਭਾਰਤ ਦਰਦਣ ਦਾ ।

ਦੋਵੇਂ ਮੌਰ ਵਿਚਾਲਿਉਂ ਪਾਟੇ, ਲੱਗਗੇ ਰੱਤ ਦੇ ਪੈਣ ਧਲਾਟੇ,
ਪੈ ਗਿਆ ਗਲ 'ਚ ਟੋਪ ਦਾ ਫ਼ੀਤਾ, ਪੀੜਾਂ ਲੱਗੀਆਂ ਹਾਇ ਹਾਇ ਕੀਤਾ,
ਚੀਰ ਬਣਾਤੇ ਸੰਘੀ ਤੇ ।
ਪੰਜ ਪਸਤੌਲਾਂ ਵਾਲੇ ਕਰਦੇ ਫ਼ਾਇਰ ਫ਼ਰੰਗੀ ਤੇ ।

ਫਿਰ ਸੁਖਦੇਵ ਚਲਾਤੀ ਗੋਲੀ, ਰਾਹੀ ਪਾਉਂਦੇ ਕਾਵਾਂ-ਰੌਲੀ,
ਸੌਹਰੀ ਟੀਂ-ਟੀਂ ਕਰਦੀ ਜਾਂਦੀ, ਰਾਜ਼ੀ ਕਿਚਲੂ, ਝੁਰਦਾ ਗਾਂਧੀ,
ਰੰਗਣਾਂ ਚੜ੍ਹੀ ਜਵਾਹਰ ਨੂੰ ।
'ਐਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਦਵੱਲ ਦਿਓ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੋਂ ਬਾਹਰ ਨੂੰ' ।

ਹੋ ਗਿਆ ਖੜਕਾ ਭੱਜਗੇ ਤੂੰਬੇ, ਗਿਰਦੇ ਫਿਰਦੇ ਰੱਤ ਦੇ ਬੂੰਬੇ,
ਸੀ ਲਾਲ ਮਖ਼ਮਲ ਵਰਗੀ ਦੇਹੀ, ਵੱਜ ਕੇ ਤੇਜ਼ ਬਰੂਦਾਂ ਫੇਹੀ,
ਜੈਸੇ ਕਰਦ ਨਰੰਗੀ ਤੇ ।
ਪੰਜ ਪਸਤੌਲਾਂ ਵਾਲੇ ਕਰਦੇ ਫ਼ਾਇਰ ਫ਼ਰੰਗੀ ਤੇ ।

ਚੰਦਰ ਸ਼ੇਖਰ ਰੌਂਦ ਚਲਾਇਆ, ਮਾਂ ਦੇ ਲਾਲ ਜਬਿਸਕੂ ਢਾਇਆ,
ਕਾਰਤੂਸ ਕੱਢਤਾ ਮੋਟੇ ਪੱਟ 'ਚੋਂ, ਗਿਰਦਾ ਸੁਰਖ਼ ਲਹੂ ਜਿਆ ਫੱਟ 'ਚੋਂ,
ਜਿਵੇਂ ਦੋਨਾਲੇ ਮੋਘੇ ਜੀ ।
ਬਗਲੇ ਹਿੰਦ 'ਚੋਂ ਲਾਉਣ ਉਡਾਰੀ ਚੁਗਣ ਵਲਾਇਤੋਂ ਚੋਗੇ ਜੀ ।

ਜਿਹੜੇ ਬੁੱਲ ਸਨ ਪਾਨੋਂ ਪਤਲੇ, ਪਾੜਿਆ ਮਾਸ ਖੰਡਾਤੇ ਗਤਲੇ,
ਹੋਗੇ ਲੰਦਨ ਦੇ ਅੱਜ ਢੈਲੇ, ਚੜ੍ਹਗੇ ਦੋ ਦੋ ਉਂਗਲਾਂ ਮੈਲੇ,
ਉਸ ਦੀ ਹਿੱਕ ਜ੍ਹੀ ਨੰਗੀ ਤੇ ।
ਪੰਜ ਪਸਤੌਲਾਂ ਵਾਲੇ ਕਰਦੇ ਫ਼ਾਇਰ ਫ਼ਰੰਗੀ ਤੇ ।

ਚਲਾਤੀ ਜੈ ਗੁਪਾਲ ਨੇ ਮਗਰੋਂ, ਡੂੰਘਾ ਟੋਆ ਬਣਾਤਾ ਗੱਗਰੋਂ,
ਲੱਗ ਗਿਆ ਸੀਸ ਜ਼ਿਮੀਂ ਤੇ ਲੋਟਣ, ਪੱਕੀਆਂ ਸੜਕਾਂ ਫਿੱਸ ਗਿਆ ਟੋਟਣ,
ਗੇੜਾ ਬੰਨ੍ਹ ਲਿਆ ਬਾਂਹਵਾਂ ਨੇ ।
ਤੇ ਜੱਟ ਮਿਰਜ਼ੇ ਵਾਂਗੂੰ ਝੁਰਮਟ ਪਾ ਲਿਆ ਕਾਂਵਾਂ ਨੇ ।

ਪਿੱਟਕੇ ਦਸ ਪੰਦਰਾਂ ਸਾਲ ਧਾਂਦਲ, 'ਬਾਬੂ' ਗੋਰੇ ਟੱਪਗੇ 'ਚਾਂਦਲ',
ਸਾਜ਼ੋਂ ਬਿਨਾਂ ਕਵੀਸ਼ਰ ਗੱਜਦੇ, ਕਿਸੇ ਜਾ ਤੂੰਬੇ ਟਣ-ਟਣ ਵੱਜਦੇ,
ਕਈ ਸੁਰ ਲੌਣ ਸਰੰਗੀ ਤੇ ।
ਪੰਜ ਪਸਤੌਲਾਂ ਵਾਲੇ ਕਰਦੇ ਫ਼ਾਇਰ ਫ਼ਰੰਗੀ ਤੇ ।
7. ਭੇਜੇ ਤਾਰ ਵੈਸਰਾ ਜੀ

॥ਦੋਹਿਰਾ॥

ਮਾਰਿਆ ਜਦੋਂ ਲਾਹੌਰ ਮੇਂ, ਗੋਲੀ ਸੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ ।
ਤਾਰ ਜ਼ਰੂਰੀ ਵੈਸਰਾ, ਦੇ ਲੰਡਨ ਨੂੰ ਭੇਜ ।

ਬਹੱਤਰ ਕਲਾ ਛੰਦ-੭

ਸੁੰਨ ਸਾਨ ਛੌਣੀਆਂ ਜੀ,
ਰੌਣਕਾਂ ਘੱਟੀਆਂ, ਹੋਣ ਬੰਦ ਹੱਟੀਆਂ,
ਹੋਣ ਨਾ ਮੈਚ ਐ, ਕਰਨ ਨਾ ਕੈਚ ਐ,
ਬਾਲ ਜ੍ਹੇ ਰੁਲਦੇ, ਬੈਟ ਪਏ ਖੂੰਜੇ ।
ਹੋਣ ਸੂਟ ਇਸਤਰੀ ਨਾ,
ਰੇਸ਼ਮੀ ਟਾਈ, ਕਦੇ ਨਾ ਲਾਈ,
ਲੈ ਹੈਂਡ-ਕਰ-ਚੀਫ਼ ਨਹੀਂ ਮੁੱਖ ਪੂੰਝੇ ।
ਪੈ ਗਿਆ ਸ਼ੋਰ ਬੰਗਲਿਆਂ ਮੇਂ,
ਅੜੇ ਅੰਗਰੇਜ਼, ਲੌਣ ਨਾ ਮੇਜ਼,
ਹਾੜ ਵਿੱਚ ਅੰਦਰੇ, ਗੇਟ ਨੂੰ ਜੰਦਰੇ,
ਸੜਕ ਤੇ ਪਹਿਰੇ, ਕਹਿਣ 'ਦੜ ਵੱਟ ਲੋ' ।
ਭੇਜੇ ਤਾਰ ਵੈਸਰਾ ਜੀ,
ਨਵੇਂ ਉਠੇ ਛੋਹਰੇ, ਮਾਰ 'ਤੇ ਗੋਰੇ,
ਹੁਕਮ ਨਾ ਮੰਨਦੇ, ਛੌਣੀਆਂ ਪੱਟ ਲੋ ।

ਹੱਥ ਲਾਏ ਮੈਲੀਆਂ ਜੀ,
ਹੋਣ ਜੋ ਮੇਮਾਂ, ਛੋਡਗੀਆਂ ਗੇਮਾਂ,
ਕੇਸ ਜ੍ਹਿ ਭੂਰੇ, ਮੱਥੇ ਦੇ ਮੂਹਰੇ,
ਉਡਦੀਆਂ ਬੂਦਾਂ ਉਲਝ ਗਏ ਗੇਸੂ ।
ਮੈਲ ਲੁਕਿੰਗ-ਗਲਾਸਾਂ ਤੇ,
ਚੰਬੇ ਦੀਆਂ ਕਲੀਆਂ, ਅਤਰ ਦੀਆਂ ਪਲੀਆਂ,
ਲੈਣ ਨਾ ਖ਼ੁਸ਼ਬੂ, ਖਿੜੇ ਫੁੱਲ ਕੇਸੂ ।
ਬੰਦ ਸ਼ੀਸ਼ੀ ਵਿਸਕੀਆਂ ਦੀ,
ਕਿਸਮਤਾਂ ਮੰਦੀਆਂ, ਨਾਚ-ਘਰ ਬੰਦੀਆਂ,
ਜਾਣ ਨਾ ਮੈਸ, ਜਗਣ ਨਾ ਗੈਸ,
ਏਵੇਂ ਰੋ ਧੋ ਕੇ, ਚਾਰ ਦਿਨ ਕੱਟ ਲੋ ।
ਭੇਜੇ ਤਾਰ ਵੈਸਰਾ ਜੀ,
ਨਵੇਂ ਉਠੇ ਛੋਹਰੇ, ਮਾਰ 'ਤੇ ਗੋਰੇ,
ਹੁਕਮ ਨਾ ਮੰਨਦੇ, ਛੌਣੀਆਂ ਪੱਟ ਲੋ ।

ਗਈਆਂ ਪਾਟ ਜੁਰਾਬਾਂ ਜੀ,
ਬੂਟ ਦੇ ਤਸਮੇਂ, ਬੰਨ੍ਹਣ ਦਿਨ ਦਸਮੇਂ,
ਖ਼ਬਰ ਨਾ ਬੁਲ੍ਹ ਦੀ, ਲਿਪਸਟਿਕ ਰੁਲਦੀ,
ਕਰਨ ਨਾ ਸੈਰ, ਵਖਤ ਨੂੰ ਫੜੀਆਂ ।
ਚੈਨ ਟੁੱਟਗੇ ਸੁਨਹਿਰੀ ਜ੍ਹੇ,
ਸ਼ਹਿਰ ਨਾ ਜਾਂਦੇ, ਹੋਰ ਨਾ ਲਿਆਂਦੇ,
ਦੇਣ ਨਾ ਚਾਬੀ, ਖੜ੍ਹਗੀਆਂ ਘੜੀਆਂ ।
ਹੈ ਨਾ ਲੱਜ਼ਤ ਕਬਾਬਾਂ ਮੇਂ,
ਗਈਆਂ ਲੱਗ ਮਿੱਟੀਆਂ, ਪਲੇਟਾਂ ਚਿੱਟੀਆਂ,
ਕੱਚੇ ਜ੍ਹੇ ਕੇਕ, ਲੱਗੇ ਨਾ ਸੇਕ,
ਬਿਸਕੁਟਾਂ ਰੁੱਖੀਆਂ, ਮੱਖਣ ਨਾ ਚੱਟ ਲੋ ।
ਭੇਜੇ ਤਾਰ ਵੈਸਰਾ ਜੀ,
ਨਵੇਂ ਉਠੇ ਛੋਹਰੇ, ਮਾਰ 'ਤੇ ਗੋਰੇ,
ਹੁਕਮ ਨਾ ਮੰਨਦੇ, ਛੌਣੀਆਂ ਪੱਟ ਲੋ ।

ਹੱਕ ਮੰਗਣ ਬਰਾਬਰ ਦੇ,
ਭਾਰਤੀ ਫ਼ੌਜੀ, ਜਾਣ ਨਿੱਤ ਖੌਹਜੀ,
ਗੋਰੇ ਜਿੰਨੀਂ ਤਨਖ਼ਾਹ, ਲੜਨ ਪਏ ਅੰਨ ਖਾਹ,
ਪਾਂਵਦੇ ਭੜਥੂ, ਉਡੌਂਦੇ ਪੱਚਰੇ ।
ਮਾਰਿਆ ਇਟਲੀ ਜਰਮਨੀ ਨੂੰ,
ਮਿਸਰ ਦੀ ਧਰਤੀ, ਲਹੂ ਨਾਲ ਭਰਤੀ,
ਰੁੜ੍ਹਦੀਆਂ ਸਿਰੀਆਂ, ਰੁੜ੍ਹਨ ਜਿਉਂ ਕਚਰੇ ।
ਗਏ ਬਦਲ ਜ਼ਮਾਨੇ ਜੀ,
ਸਮਾਂ ਹੋਰ ਆਇਆ, ਵਿਗੜ ਗਈ ਰਿਆਇਆ,
ਨਵੇਂ ਛੋਹਰ ਪੜ੍ਹਗੇ, ਦਫ਼ਤਰੀਂ ਵੜਗੇ,
ਨਰਮੀਆਂ ਵਰਤੋ, ਮਾਮਲਾ ਘੱਟ ਲੋ ।
ਭੇਜੇ ਤਾਰ ਵੈਸਰਾ ਜੀ,
ਨਵੇਂ ਉਠੇ ਛੋਹਰੇ, ਮਾਰ 'ਤੇ ਗੋਰੇ,
ਹੁਕਮ ਨਾ ਮੰਨਦੇ, ਛੌਣੀਆਂ ਪੱਟ ਲੋ ।

ਅੱਗੇ ਹੱਥ ਨਾ ਉਠੌਂਦੇ ਸੀ,
ਵਰਜਦਾ ਗਾਂਧੀ, ਪੇਸ਼ ਨਾ ਜਾਂਦੀ,
ਸਤਿਆ ਗ੍ਰਹਿ ਕਰਦੇ, ਬਹਾਦਰ ਪਰ ਦੇ,
ਫੇਰਗੇ ਅੱਖੀਆਂ, ਲੈਣ ਨਾ ਛਿੱਕਲੇ ।
ਰਹਿੰਦੇ ਤਿਆਰ ਫ਼ਸਾਦਾਂ ਨੂੰ,
ਨਹੀਂ ਗੱਲ ਮੰਨਦੇ, ਆਰਡਰ ਭੰਨਦੇ,
ਤੋੜਕੇ ਪਿੰਜਰੇ, ਬਾਹਰ ਸ਼ੀਂਹ ਨਿਕਲੇ ।
ਬਾਗ਼ੀ ਕਰਨ ਬਗ਼ਾਵਤ ਜੀ,
ਰਲਣ ਤਿੰਨ ਕੌਮਾਂ, ਪਿਆ ਫੁੱਟ ਸੋਮਾਂ,
ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਜੁਆਨ, ਕਰੂ ਨੁਕਸਾਨ,
ਅਰਜ਼ ਕਰੇ ਕਿੰਗ ਨੂੰ, ਪਿਛਾਂਹ ਨੂੰ ਹੱਟ ਲੋ ।
ਭੇਜੇ ਤਾਰ ਵੈਸਰਾ ਜੀ,
ਨਵੇਂ ਉਠੇ ਛੋਹਰੇ, ਮਾਰ 'ਤੇ ਗੋਰੇ,
ਹੁਕਮ ਨਾ ਮੰਨਦੇ, ਛੌਣੀਆਂ ਪੱਟ ਲੋ ।

ਵਾਂਗ ਭਲੇ ਮਾਣਸਾਂ ਦੇ,
ਛੋਡਦੇ ਇੰਡੀਆ, ਫ਼ਰੰਗੀ ਹਿੰਡੀਆ,
ਨਹੀਂ ਦਾਅ ਚੱਲਦੇ, ਅੱਗੇ ਭੀਮ ਮੱਲ ਦੇ,
ਡੇਗਤੇ ਹਾਥੀ, ਮਾਰ ਕੇ ਮੋਢੇ ।
ਓਸੇ ਖਾਨਦਾਨ 'ਚੋਂ ਜੀ,
ਜਾਣਦੇ ਮਰਨ, ਕਰੇ ਜੋ ਪਰਨ,
ਹਟਣਗੇ ਬੰਨ੍ਹ ਕੇ, ਬਿਸਤਰੇ ਥੋਡੇ ।
ਬੱਸ ਹੋਗੀ ਆਪਣੀ ਜੀ,
ਅੱਗੇ ਕੀ ਵੇਂਹਦਿਉ, ਅਜ਼ਾਦੀ ਦੇ ਦਿਉ,
ਕਰੋ ਕੁਝ ਸ਼ਰਮ, ਤਾਰਦੂ ਧਰਮ,
'ਬਾਬੂ' ਹੱਥ ਜੋੜ, ਸੱਚੇ ਨੂੰ ਰਟ ਲੋ ।
ਭੇਜੇ ਤਾਰ ਵੈਸਰਾ ਜੀ,
ਨਵੇਂ ਉਠੇ ਛੋਹਰੇ, ਮਾਰ 'ਤੇ ਗੋਰੇ,
ਹੁਕਮ ਨਾ ਮੰਨਦੇ, ਛੌਣੀਆਂ ਪੱਟ ਲੋ ।
8. ਗਾਨਾ ਬੰਨ੍ਹ ਲੈ ਮੌਤ ਦਾ ਵੇ

॥ਦੋਹਿਰਾ॥

ਗੱਲ ਸੁਣ ਲੈ ਪੁੱਤ ਲਾਡਲਿਆ, ਕਰੇ ਮਾਤ ਪਰਚਾਰ ।
ਚੜ੍ਹੀਂ ਅਜ਼ਾਦੀ ਵਿਔਹਣ ਨੂੰ, ਜਿੰਦ ਕੱਢ ਧਰ ਲੈ ਬਾਹਰ ।

ਦੋ ਤਾਰਾ ਛੰਦ-੮

ਸਾਕੀ ਜਾਮ ਪਿਲਾਦੇ ਤੂੰ, ਮੇਰੇ ਮੂੰਹ ਚੜ੍ਹਕੇ ਸਰੁਸਤੀ ਬੋਲੇ ।
ਚਿੱਤ ਨਜ਼ਮ ਬਣਾਵਣ ਤੇ, ਰਚਦਿਆਂ ਮਿਸਰੇ ਪਿੰਗਲ ਨਾਲ ਤੋਲੇ ।
ਨਸ਼ਾ ਚੜ੍ਹ ਜੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਦਾ, ਐਹੋ ਜ੍ਹੀ ਘੁੱਟ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਦੀ ਪਿਓਣੀ ।
ਗਾਨਾ ਬੰਨ੍ਹ ਲੈ ਮੌਤ ਦਾ ਵੇ, ਮੁਸ਼ਕਲ ਬਹੂ-ਅਜ਼ਾਦੀ ਵਿਔਹਣੀ ।

ਗੁਰੂ ਫ਼ਤਿਹ ਬਖ਼ਸ਼ ਦੂਗਾ, ਦੇਖ ਲੈ ਲਾਲ ਮੋਰਚਾ ਲਾ ਕੇ ।
ਭਲਵਾਨ ਬਣਾ ਤਾ ਮੈਂ, ਪਾਲਤਾ ਪੁੱਤਰ ਖੁਰਾਕਾਂ ਖੁਆਕੇ ।
ਦੁਧ ਹਾਜ਼ਰ ਚਿੜੀਆਂ ਦਾ, ਘਰੇ ਪੁੱਤ ਮਿਸਰੀ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਘਿਓ ਨੀ ।
ਗਾਨਾ ਬੰਨ੍ਹ ਲੈ ਮੌਤ ਦਾ ਵੇ, ਮੁਸ਼ਕਲ ਬਹੂ-ਅਜ਼ਾਦੀ ਵਿਔਹਣੀ ।

ਕਹੇ ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਗਾਂਧੀ ਜੀ, ਬਹੁਤ ਦੇਰ ਲੱਗ ਜੂ ਚਰਖੜਾ ਕਤਿਓ ।
ਮਿਲੇ ਜਲਦ ਹਕੂਮਤ ਜੀ, ਆਪ ਦੇ ਤੰਦੀਆਂ ਗਲਾਂ ਵਿੱਚ ਘੱਤਿਓ ।
ਪੋਲੇ ਪੈਰੀਂ ਲਾਡਲਿਆ ਵੇ, ਗਹਿਰਿਆ ਜਾਣਾ ਫ਼ਰੰਗੀ ਦਿਓ ਨੀ ।
ਗਾਨਾ ਬੰਨ੍ਹ ਲੈ ਮੌਤ ਦਾ ਵੇ, ਮੁਸ਼ਕਲ ਬਹੂ-ਅਜ਼ਾਦੀ ਵਿਔਹਣੀ ।

ਤੈਨੂੰ ਕਰਨਾ ਪੈਜੂਗਾ, ਤੇਗ਼ ਦੀ ਤੇਜ਼ ਧਾਰ ਪਰ ਨਾਚ ਐ ।
ਗੁਰੂ ਤੇਗ਼ ਬਹਾਦਰ ਦੇ, ਵਾਂਗਰਾਂ ਸਿੱਖ ਲੈ ਮਰਨ ਦੀ ਜਾਚ ਐ ।
ਚੜ੍ਹ ਵਿਔਹਣ ਮੰਗੇਤਰ ਨੂੰ, ਹੋਣੀਂ ਦੇ ਰੱਥ ਤੇ ਚੜ੍ਹਾਕੇ ਲਿਔਣੀ ।
ਗਾਨਾ ਬੰਨ੍ਹ ਲੈ ਮੌਤ ਦਾ ਵੇ, ਮੁਸ਼ਕਲ ਬਹੂ-ਅਜ਼ਾਦੀ ਵਿਔਹਣੀ ।

ਦਿੱਤੀ ਮਦਦ ਗ਼ਦਰ ਮੇਂ ਸੀ, ਸਿੰਘਾਂ ਨਾਲ ਕੀ ਲਿਹਾਜ਼ਾਂ ਰਖੀਆਂ ?
ਮੰਗਿਆ ਰਾਜ ਕੰਵਰ ਨੇ ਜਾਂ, ਤੋਤਿਆਂ ਵਾਂਗ ਫੇਰ ਗਏ ਅੱਖੀਆਂ ।
ਪਸਤੌਲ ਚਲਾਏ ਤੋਂ ਬਿਨਾ ਨਾ, ਧੌਣ ਆਕੜੀ ਨਿਉਣੀਂ ।
ਗਾਨਾ ਬੰਨ੍ਹ ਲੈ ਮੌਤ ਦਾ ਵੇ, ਮੁਸ਼ਕਲ ਬਹੂ-ਅਜ਼ਾਦੀ ਵਿਔਹਣੀ ।

ਨਹੀਂ ਠੱਲ੍ਹਦਾ ਸੁਖਾਲਾ ਵੇ, ਜ਼ੁਲਮ ਦਾ ਦਰਿਆ ਚੜ੍ਹਿਆ ਪਿਆ ਵਗਦਾ ।
ਨੇਕੀ ਖੱਟ ਲੈ ਦੇਸ ਦੀ ਤੂੰ, ਮੱਥੇ 'ਚੋਂ ਧਾਰ ਲਹੂ ਦੀ ਚਿਓਣੀ ।
ਗਾਨਾ ਬੰਨ੍ਹ ਲੈ ਮੌਤ ਦਾ ਵੇ, ਮੁਸ਼ਕਲ ਬਹੂ-ਅਜ਼ਾਦੀ ਵਿਔਹਣੀ ।

ਪਿਆਰ ਪਾ ਲਿਆ ਮੌਤ ਨਾਲ ਜੇ, ਤੈਨੂੰ ਡਰ ਲੱਗਦਾ ਮੌਤ ਤੋਂ ਕਾਹਦਾ ।
ਲੋਡ ਕਰ ਲੈ ਰਫ਼ਲ ਨੂੰ ਤੂੰ, ਫੇਰ ਕੀ ਪੁੱਛਣਾ ਕਮਲਿਆ ਪਾਂਧਾ ।
ਘਟਾਂ ਤਿਆਰ ਵਰਸਣੇ ਨੂੰ, ਮੁਲਕ ਪਰ ਬੱਦਲੀ ਮੇਘ ਦੀ ਖਿਓਣੀ ।
ਗਾਨਾ ਬੰਨ੍ਹ ਲੈ ਮੌਤ ਦਾ ਵੇ, ਮੁਸ਼ਕਲ ਬਹੂ-ਅਜ਼ਾਦੀ ਵਿਔਹਣੀ ।

ਮਾਂ ਦੀ ਉਮਰ ਗੁਜ਼ਰਗੀ ਵੇ, ਜਿਹੜੇ ਪੁੱਤ ਗੱਜਦੇ, ਬੱਦਲ ਨਾ ਵਰ੍ਹਦੇ ।
ਫ਼ੈਦਾ ਝਗੜੇ ਝਗੜਿਆਂ ਕੀ, ਆਹਾ ਗੱਲ ਇੱਕ ਦਿਨ ਇਕ ਦਾ ਕਰਦੇ ।
ਦਿਲ ਰਿਹਾ ਧੜਕਦਾ ਜੇ, ਜਾਵਣੀ ਵੈਰ ਵਿਆਜੀ(ਵਿਹਾਜੀ) ਇਓਂ ਨੀ ।
ਗਾਨਾ ਬੰਨ੍ਹ ਲੈ ਮੌਤ ਦਾ ਵੇ, ਮੁਸ਼ਕਲ ਬਹੂ-ਅਜ਼ਾਦੀ ਵਿਔਹਣੀ ।

ਮੇਰੇ ਭਗਤ ਬਹਾਦਰ ਨੂੰ, ਹੋਣੀ ਕਿਓਂ ਝਿੜਕੇ, ਮੌਤ ਕਿਓਂ ਘੂਰੇ ।
ਮਾਂ ਭਰੀ ਸ਼ਰਮ ਦੀ ਵੇ, ਸੂਰਮਾਂ ਬਾਪ ਦੋਵੇਂ ਪੱਖ ਪੂਰੇ ।
'ਬਾਬੂ' ਮਾਰ ਸਾਂਡਰਸ ਨੂੰ, ਤੇਰੇ ਮਾਂ ਪਿਓ ਦੀ ਖ਼ੁਸ਼ੀ ਨਾ ਮਿਓਣੀ ।
ਗਾਨਾ ਬੰਨ੍ਹ ਲੈ ਮੌਤ ਦਾ ਵੇ, ਮੁਸ਼ਕਲ ਬਹੂ-ਅਜ਼ਾਦੀ ਵਿਔਹਣੀ ।
9. ਉੱਘੇ ਕਰਤਾ(ਕਰਦੇ) ਮਾਪਿਆਂ ਨੂੰ

॥ਦੋਹਿਰਾ॥

ਪਕੜ ਲਿਆ ਸਰਦਾਰ ਨੂੰ, ਜੁੜਨ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਦੰਦ ।
ਅਮਰੋ ਜਾਂਦੀ ਵਿਲਕਦੀ, ਸ਼ੀਂਹ ਪਿੰਜਰੇ ਵਿਚ ਬੰਦ ।

ਤਰਜ਼ ਦੋਹਿਰਾ-੯

ਫੜ ਦੂਰ ਲਹੌਰੋਂ ਜੀ, ਲਿਆਕੇ ਪੌਣ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਪਾਪੀ ।
ਪਹੁੰਚ ਹਵਾਲਾਤ ਮੇਂ ਜੀ, ਫੇਰ ਹੱਥ ਕੰਡ ਤੇ, ਭੈਣ ਦੇਵੇ ਥਾਪੀ ।
ਹੋਈ ਕਮਲੀ ਵਿਲਕਦੀ ਜੀ, ਅਮਰ ਕੌਰ ਮਿਲਦੀ ਜੱਫੜੀਆਂ ਪਾ ਕੇ ।
ਉੱਘੇ ਕਰਤਾ ਮਾਪਿਆਂ ਨੂੰ, ਵੀਰ ਮਾਂ ਹਿੰਦ ਨੂੰ ਅਜ਼ਾਦ ਕਰਾ ਕੇ ।

ਤੇਰੀ ਉਮਰ ਛੁਟੇਰੀ ਵੇ, ਅੰਮਾਂ ਦੀਆਂ ਕੱਚੀਆਂ ਮੱਖਣੀਆਂ ਖਾਂਦਾ ।
ਕੰਮ ਕਰਕੇ ਵਿਖਾ ਦਿੱਤਾ ਤੂੰ, ਜਿਹੜਾ ਹਰ ਇਕ ਤੋਂ ਕਰਿਆ ਨਾ ਜਾਂਦਾ ।
ਜੱਸ ਖੱਟ ਲਿਆ ਦੇਸਾਂ ਤੇ ਵੇ, ਸਿਓਨਿਆਂ ਮਾਤ-ਲੋਕ ਵਿੱਚ ਆ ਕੇ ।
ਉੱਘੇ ਕਰਤਾ ਮਾਪਿਆਂ ਨੂੰ, ਵੀਰ ਮਾਂ ਹਿੰਦ ਨੂੰ ਅਜ਼ਾਦ ਕਰਾ ਕੇ ।

ਪੰਜ ਚਿਤਰੇ ਪੰਜਾਬੀ ਵੇ, ਵਕਤ ਪਰ ਪਹੁੰਚ ਸੜਕ ਤੇ ਟਕਲੇ ।
ਸਾਹਿਬ ਬਣੇਂ ਕਲਰਕਾਂ ਦੇ, ਫਾਟਕੋਂ ਦਫ਼ਤਰ ਬੰਦ ਕਰ ਨਿਕਲੇ ।
ਜਿੰਦ ਧਰਕੇ ਹਥੇਲੀ ਤੇ, ਪਰ੍ਹੇ ਮਾਰੀ ਗਲ 'ਚੋਂ ਗ਼ੁਲਾਮੀ ਲਾਹ ਕੇ ।
ਉੱਘੇ ਕਰਤਾ ਮਾਪਿਆਂ ਨੂੰ, ਵੀਰ ਮਾਂ ਹਿੰਦ ਨੂੰ ਅਜ਼ਾਦ ਕਰਾ ਕੇ ।

ਲੰਘੇ ਬਾਘ ਸ਼ਿਕਾਰੀ ਜੀ, ਜਦੋਂ ਹੀਰਾ ਹਰਨ ਮਾਰ ਵਿੱਚ ਆਇਆ ।
ਲਿਬ ਲਿਬੀ ਦਬਾਕੇ ਤੇ, ਸ਼ਿਸ਼ਤ ਬੰਨ੍ਹ ਤੂੰ ਪਸਤੌਲ ਚਲਾਇਆ ।
ਡੇਗ ਮੋਟਰ-ਸਾਈਕਲ ਤੋਂ, ਦਿੱਤਾ ਤੂੰ ਪਾੜ ਬਘਿਆੜਾ ਢਾ ਕੇ ।
ਉੱਘੇ ਕਰਤਾ ਮਾਪਿਆਂ ਨੂੰ, ਵੀਰ ਮਾਂ ਹਿੰਦ ਨੂੰ ਅਜ਼ਾਦ ਕਰਾ ਕੇ ।

ਕਪਤਾਨ ਹੰਕਾਰੇ ਨੇ, ਲਾਜਪਤ ਫੇਹਤਾ ਮਾਰ ਕੇ ਡਾਂਗਾਂ ।
ਵੈਰ ਸੱਜਰਾ ਲੈ ਲਿਆ ਤੂੰ, ਮਾਰ ਪਸਤੌਲ, ਕਢਾਈਆਂ ਚਾਂਗਾਂ ।
ਛੱਡ ਲਿਟਦੇ ਸਾਂਡਰਸ ਨੂੰ, ਸਾਥ ਦੇ ਭੱਜਗੇ, ਸ਼ੋਰ ਮਚਾ ਕੇ ।
ਉੱਘੇ ਕਰਤਾ ਮਾਪਿਆਂ ਨੂੰ, ਵੀਰ ਮਾਂ ਹਿੰਦ ਨੂੰ ਅਜ਼ਾਦ ਕਰਾ ਕੇ ।

ਦੂਰੋਂ ਮਾਰ ਬਬੂਕੇ ਵੇ, ਵੀਰ ਹੱਸ-ਹੱਸ ਕੇ ਚੜ੍ਹ ਗਿਓਂ(ਜਿਓ) ਸੂਲੀ ।
ਚੱਲ ਗਏ ਸਿਕੰਦਰ ਜਿਹੇ, ਆਪਾਂ ਦੱਸ, ਕਿਹੜੇ ਬਾਗ਼ ਦੀ ਮੂਲੀ ।
ਪਹੁੰਚ ਸੁਰਗ ਲੋਕ ਮੇਂ ਜੀ, ਵਹਾਂ ਖ਼ਤ ਲਿਖਣਾ ਜਵਾਬੀ ਜਾ ਕੇ ।
ਉੱਘੇ ਕਰਤਾ ਮਾਪਿਆਂ ਨੂੰ, ਵੀਰ ਮਾਂ ਹਿੰਦ ਨੂੰ ਅਜ਼ਾਦ ਕਰਾ ਕੇ ।

ਜਿੱਥੇ ਖਾੜੇ ਲੱਗਦੇ ਸੀ, 'ਬਾਬੂ' ਨਾ ਭੁੱਲਣ ਰਤਨ ਦੀਆਂ ਦੈੜਾਂ ।
ਲੋਕ ਸ਼ਹਿਰ ਬਠਿੰਡੇ ਦੇ, ਹੋਣਗੇ ਲੱਭਦੇ, ਬੱਕੀ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ ।
ਜੰਘੀਰਾਣੇਂ ਤਿਹੁਣੇਂ ਦੇ, ਬਾਜਕੋਂ, ਝੁੰਬਿਓਂ, ਚੁੱਘੇ, ਚੱਕ ਰਾਅ ਕੇ ।
ਉੱਘੇ ਕਰਤਾ ਮਾਪਿਆਂ ਨੂੰ, ਵੀਰ ਮਾਂ ਹਿੰਦ ਨੂੰ ਅਜ਼ਾਦ ਕਰਾ ਕੇ ।
10. ਪਾ ਲਿਆ ਪਿੰਜਰੇ 'ਚ ਸ਼ੇਰ

॥ਦੋਹਿਰਾ॥

ਫੜਕੇ ਸ਼ਹਿਰ ਫ਼ੀਰੋਜ਼ ਦੇ, ਕਰਤਾ ਜੁਆਨ ਸ਼ਹੀਦ ।
ਜਾਨ ਵਾਰਕੇ ਮੁਲਕ ਤੋਂ, ਲੈਂਦਾ ਮੌਤ ਖਰੀਦ ।

ਮਨੋਹਰ ਭਵਾਨੀ ਛੰਦ-੧੦

ਕਿਹੜਾ ਜਾਵੇ ਜੁਆਨ ਵੇਹਰ, ਕਿਤੋਂ ਫੜ ਲਿਆ ਦਲੇਰ,
ਪਾ ਲਿਆ ਪਿੰਜਰੇ 'ਚ ਸ਼ੇਰ, ਜਾ ਜਸੂਸ ਘੱਲਿਓ ।
ਅਹੀ ਰੌਣ ਵਾਂਗਰਾਂ ਜ਼ਿਮੀ ਦੇ ਥੱਲਿਓ ।
ਦਿੱਤਾ ਕਪਤਾਨ ਮਾਰ, ਥਾਣੇ ਚੜ੍ਹੇ ਪੰਜ ਚਾਰ,
ਜੋਰਾਵਰ ਸਰਕਾਰ, ਨੇ ਬਣਾਤਾ ਕੇਸ ਨੂੰ ।
ਮੁੱਦਤਾਂ ਦੀ ਸੁੱਤੀ ਪਈ ਜਗਾਤਾ ਰੇਸ ਨੂੰ ।

ਮੁੰਡੇ ਰੋਹਬ ਨਾ ਝੱਲਣ, ਮਾਂਵਾਂ ਮਗਰੇ ਘੱਲਣ,
ਸਾਰੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਚੱਲਣ, ਲੱਗੇ ਲੋਕ ਐਸ ਰਾਹ ।
ਲਾਟ ਛੱਡ ਹੋਜੇ ਜੇ ਨਰਾਜ਼ ਵੈਸਰਾਅ ।
ਬਾਜ਼ ਤੋੜਤੀ ਕੁੜੱਕੀ, ਹੋਵੇ ਜਾਨ ਦੇ ਤਰੱਕੀ,
ਜਾਣ ਬੁੱਝ ਧੱਕੋ-ਧੱਕੀ, ਪਾ ਲਿਆ ਕਲੇਸ਼ ਨੂੰ ।
ਮੁੱਦਤਾਂ ਦੀ ਸੁੱਤੀ ਪਈ ਜਗਾਤਾ ਰੇਸ ਨੂੰ ।

ਚੜ੍ਹੀ ਜ਼ੁਲਮਾਂ ਦੀ ਕਾਂਗ, ਜੱਗਦੇ(ਵ) ਪਮਾਰ ਵਾਂਗ,
ਚੱਕ ਲੈਂਦਾ ਭਾਰੀ ਸਾਂਗ, ਵੈਰ ਨੂੰ ਵਿਹਾਜ ਦਾ ।
ਤੋੜਿਆ ਛੀਵੇਂ ਗੁਰੂ ਮੋਰਚਾ ਮਰ੍ਹਾਜ ਦਾ ।
ਬੜੀ ਤਸਵੀਰ ਸੋਹਣੀ, ਫੁੱਟ ਚੁਗ ਲੂਗੀ ਚੋਣੀਂ,
ਅੱਜ ਆਗੀ ਲੈਣ ਹੋਣੀਂ, ਜੀ ਦਲੇਰ ਏਸ ਨੂੰ ।
ਮੁੱਦਤਾਂ ਦੀ ਸੁੱਤੀ ਪਈ ਜਗਾਤਾ ਰੇਸ ਨੂੰ ।

ਬੰਦੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਸਲੱਗ, ਗੋਰੇ ਲੌਹਣ ਲੱਗੇ ਪੱਗ,
ਏਥੇ ਆ ਕੇ ਖਾਣ ਲੱਗ, ਗੇ ਕੁਰਲ ਮੱਛੀਆਂ ।
ਇਨ੍ਹਾਂ ਲਿਆ ਬਘਿਆੜਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝ ਵੱਛੀਆਂ ।
ਬਾਜ਼ੀ ਲੱਗੀ ਸਿਰ ਧੜ, ਜਾਣਗੇ ਜਹਾਜ਼ ਚੜ੍ਹ,
ਜੇੜ੍ਹਾ ਸੂਤ ਆਜੇ ਫੜ, ਮਾਰ ਦਿਓ ਕਲੇਸ਼ ਨੂੰ ।
ਮੁੱਦਤਾਂ ਦੀ ਸੁੱਤੀ ਪਈ ਜਗਾਤਾ ਰੇਸ ਨੂੰ ।

ਪਵੇ ਰੂਪ ਡੁੱਲ੍ਹ-ਡੁੱਲ੍ਹ, ਲੋਕ ਵਰਸੌਂਣ ਫੁੱਲ,
ਪਿਓ ਨੂੰ ਮਿਲਣਾ ਨਾ ਮੁੱਲ, ਦੁੱਖ ਮਾਂ ਤੇ ਭੈਣ ਨੂੰ ।
ਆ ਗਿਆ ਅੱਜ ਸੁਰਗੋਂ ਬਬਾਨ ਲੈਣ ਨੂੰ ।
ਮੂੰਹ ਤੇ ਨੂਰ ਰਿਹਾ ਬਰਸ, ਦੇ ਗਿਆ ਕੌਮ ਨੂੰ ਦਰਸ,
ਕੀਤਾ ਭਾਰਤ-ਵਰਸ਼, ਦੇ ਆਜ਼ਾਦ ਦੇਸ ਨੂੰ ।
ਮੁੱਦਤਾਂ ਦੀ ਸੁੱਤੀ ਪਈ ਜਗਾਤਾ ਰੇਸ ਨੂੰ ।

ਸੀ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਸੂਰਾ, ਕੰਮ ਛੱਡੇ ਨਾ ਅਧੂਰਾ,
ਕਰ ਲੈਂਦਾ ਜੁਆਨ ਪੂਰਾ, ਆਪ ਦੇ ਮਿਸ਼ਨ ਨੂੰ ।
ਐਹੋ ਜ੍ਹੇ ਜਵਾਬ ਦੇ ਗਿਆ ਸ਼ਿਸ਼ਨ ਨੂੰ ।
ਉਮਰ aੁੱਨੀ ਬੀਸ ਸਾਲ, ਮੱਥਾ ਲਾਲਾ ਜੈਸਾ ਲਾਲ,
ਹੋਗੇ ਦੇਖਕੇ ਨਿਹਾਲ, ਚੰਦ ਜੈਸੇ ਫ਼ੇਸ ਨੂੰ ।
ਮੁੱਦਤਾਂ ਦੀ ਸੁੱਤੀ ਪਈ ਜਗਾਤਾ ਰੇਸ ਨੂੰ ।

ਸੁਣ ਨੇੜੇ ਹੋ ਮਹੈਣਾਂ, ਇਹਨਾਂ ਐਂ ਨਾ ਪਿਛੋਂ ਲੈਹਣਾਂ,
ਡੇਗੋ ਰੇਲਾਂ, ਤੋੜੋ ਲੈਣਾਂ, ਨਾ ਰੁਕਾਏ ਰੁਕ ਜੋ ।
ਮਿਲੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਮਾਰ ਕੇ ਤੇ ਲੁਕ ਜੋ ।
ਰਾਣਾਂ ਸਾਂਗਾ ਦੀ ਜੇ ਬਿੰਦ, ਜੇ ਬਚੌਣਾ ਤੁਸੀਂ ਹਿੰਦ,
ਵਾਰ ਦੇਸ ਉਤੋਂ ਜਿੰਦ, ਦੇ ਗਿਆ ਸੰਦੇਸ਼ ਨੂੰ ।
ਮੁੱਦਤਾਂ ਦੀ ਸੁੱਤੀ ਪਈ ਜਗਾਤਾ ਰੇਸ ਨੂੰ ।

ਕੱਢ ਹਵਾਲਾਤੋਂ ਬਾਹਰ, ਖੜ੍ਹੀ ਮੋਟਰ ਤਿਆਰ,
ਵਿੱਚ ਕਰਕੇ ਸਵਾਰ ਜੀ, ਦਰਿਆ ਤੇ ਧੁਰ ਲਿਆ ।
ਘਾਇਲ ਕੀਤਾ ਜੁਆਨ ਨੂੰ ਫ਼ੀਰੋਜ਼ਪੁਰ ਲਿਆ ।
ਮੜ੍ਹੀ ਬਣੀ ਜਿੱਥੇ ਦਾਗ, ਹੁੰਦਾ ਹਰ ਸਾਲ ਰਾਗ,
'ਰੱਜਬਅਲੀ ਖ਼ਾਨ', ਭਾਗ, ਲੱਗ ਗੇ ਪਲੇਸ ਨੂੰ ।
ਮੁੱਦਤਾਂ ਦੀ ਸੁੱਤੀ ਪਈ ਜਗਾਤਾ ਰੇਸ ਨੂੰ ।
11. ਲੱਖ ਕੁਰਬਾਨੀ ਦੇ ਕਰ

ਸੋਲਾਂ ਅੱਖਰਾ ਛੰਦ-੧੧

ਅੱਧ ਸਦੀ ਹੈ ਗੁਜ਼ਰੀ, ਕਰਦੇ ਰਾਜ ਫ਼ਰੰਗੀ ਨੂੰ ।
ਮੁਸ਼ਕਲ ਜੀਵਨ ਹੋ ਗਿਆ, ਬੜੀ ਪੁਚਾਵਨ ਤੰਗੀ ਨੂੰ ।
'ਕਾਲਾ ਲੋਕ' ਪੁਕਾਰਨ, ਦਿਲ ਸੇ ਕਰਨ ਹਕਾਰਤ ਨੂੰ ।
ਲੱਖ ਕੁਰਬਾਨੀ ਦੇ ਕਰ, ਮਿਲੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ।

ਰਾਜ ਖ਼ਜ਼ਾਨਾ ਖੋਹ ਲਿਆ, ਕਰਤੇ ਇੰਡੀਅਨ ਖੋਖਲੇ ।
ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਨਿੱਤਰੇ, ਤਿਲਕ, ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਗੋਖਲੇ ।
ਬੜੀ ਹਕੂਮਤ ਜ਼ੁਲਮੀ, ਖੜ੍ਹਕੇ ਪੜ੍ਹਨ ਇਬਾਰਤ ਨੂੰ ।
ਲੱਖ ਕੁਰਬਾਨੀ ਦੇ ਕਰ, ਮਿਲੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ।

ਜੌਹਰ ਸ਼ੌਕਤ ਗਰਜਣ, ਉੱਪਰ ਖੜ੍ਹੇ ਸਟੇਜਾਂ ਦੇ ।
ਸੁਣਕੇ ਕੰਬਣੀ ਚੜ੍ਹਜੇ, ਧੜਕਣ ਦਿਲ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੇ ।
ਸੀਨਿਆਂ ਵਿਚ ਅੱਗ ਲਾਤੀ, ਚਾੜ੍ਹਨ ਜੋਸ਼ ਹਰਾਰਤ ਨੂੰ ।
ਲੱਖ ਕੁਰਬਾਨੀ ਦੇ ਕਰ, ਮਿਲੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ।

ਗਾਂਧੀ ਨੇ ਹੱਦ ਕਰਤੀ, ਸੀ ਦੁੱਧ ਪੀ ਕੇ ਬੱਕਰੀ ਦਾ ।
ਜਾਨ ਤਲੀ ਧਰਕੇ, ਤੱਕੜੇ ਦੇ ਨਾਲ ਟੱਕਰੀ ਦਾ ।
ਮੈਂ ਸਵਰਾਜ ਦਵਾਦੂੰ, ਲੱਗ ਗਿਆ ਦੇਣ ਬੁਸ਼ਾਰਤ ਨੂੰ ।
ਲੱਖ ਕੁਰਬਾਨੀ ਦੇ ਕਰ, ਮਿਲੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ।

ਅਬੁਲ ਕਲਾਮ ਤੇ ਨਿਉਛਾਵਰ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦਾ ਕਿਚਲੂ ਜੀ ।
ਬਰਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਜੋ ਬੋਲੇ, ਜੀਭ ਹਕੂਮਤ ਖਿੱਚਲੂ ਜੀ ।
ਕਰਨ ਫ਼ਰੰਗੀ ਆਣ, ਇਕਬਾਲ ਜਿਨਾਂਹ ਦੀ ਜ਼ਿਆਰਤ ਨੂੰ ।
ਲੱਖ ਕੁਰਬਾਨੀ ਦੇ ਕਰ, ਮਿਲੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ।

ਚੰਦਰ ਸੁਭਾਸ਼ ਪਟੇਲ ਐ, ਸੋਹਣੇ ਹਿੰਦ ਦੇ ਲਾੜੇ ਜੀ ।
ਝੰਗਿਆੜਨ ਤੜ੍ਹ ਮਾਰਨ, ਪਿੰਜਰਿਆਂ ਦੇ ਵਿੱਚ ਤਾੜੇ ਜੀ ।
ਦਸ ਵਾਰੀ ਕੱਟਕੇ ਜਿਹਲਾਂ, ਨਹਿਰੂ ਕਰੇ ਸਦਾਰਤ ਨੂੰ ।
ਲੱਖ ਕੁਰਬਾਨੀ ਦੇ ਕਰ, ਮਿਲੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ।

ਵਤਨ ਪਿਆਰੇ ਕਾਰਨ, ਮਰੇ ਬਹਾਦਰ ਕੂਕੇ ਜੀ ।
ਪਕੜ ਹਕੂਮਤ ਜ਼ੁਲਮੀ, ਤੋਪਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਫੂਕੇ ਜੀ ।
ਤੂੰਬਾ-ਤੂੰਬਾ ਉੱਡਗੇ, ਬੰਨ੍ਹ ਕੇ ਖੜ੍ਹੇ ਕਤਾਰਤ ਨੂੰ ।
ਲੱਖ ਕੁਰਬਾਨੀ ਦੇ ਕਰ, ਮਿਲੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ।

ਰਲੇ ਸ਼ਹੀਦੀ ਟੋਲੇ ਦੇ ਵਿੱਚ, ਗ਼ਦਰੀ ਬਾਬੇ ਜੀ ।
ਊਧਮ ਸਿੰਘ ਤੇ ਸੇਵਾ, ਸਿੰਘ ਕਰਤਾਰ ਸਰਾਭੇ ਜੀ ।
ਭਾਰਤ ਦੇ ਅਣਖੀਲੇ, ਇੱਕ ਦਿਨ ਖੋਹਣ ਵਜ਼ਾਰਤ ਨੂੰ ।
ਲੱਖ ਕੁਰਬਾਨੀ ਦੇ ਕਰ, ਮਿਲੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ।

ਪੁੱਤਰ ਬਹਾਦਰ ਬਣਦੇ, ਦੁੱਧ ਚੁੰਘ ਅਣਖੀ ਮਾਂਵਾਂ ਦਾ ।
ਡਾਂਗਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਭੰਨਤਾ, ਲਾਜਪਤ ਰਾ ਜਗਰਾਵਾਂ ਦਾ ।
ਫੜਕੇ ਸ਼ੇਰ ਪੰਜਾਬੀ, ਪਲ ਵਿੱਚ ਕਰਤਾ ਗ਼ਾਰਤ ਨੂੰ ।
ਲੱਖ ਕੁਰਬਾਨੀ ਦੇ ਕਰ, ਮਿਲੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ।

ਜਲ੍ਹਿਆਂ ਵਾਲੇ ਬਾਗ਼ 'ਚ, ਜਲਸਾ ਤਿਹਾਂ ਕਲਾਸਾਂ ਦਾ ।
ਡਾਇਰ ਉਡਵਾਇਰ ਹੁਕਮ ਦੇ, ਫ਼ਰਸ਼ ਵਿਛਾਤਾ ਲਾਸ਼ਾਂ ਦਾ ।
ਤੋਪ ਚਲਾਕੇ ਢਾਉਂਦੇ, ਉੱਸਰੀ ਧਰਮ ਇਮਾਰਤ ਨੂੰ ।
ਲੱਖ ਕੁਰਬਾਨੀ ਦੇ ਕਰ, ਮਿਲੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ।

ਹੋਣ ਸ਼ਹੀਦ ਅਕਾਲੀ, ਮਗਰ ਸੁਨਹਿਰੀ ਮੈਣਾਂ ਦੇ ।
ਇੰਜਣਾਂ ਹੇਠ ਸਿਰ ਰੱਖਤੇ, ਉੱਪਰ ਲੇਟ ਗਏ ਲੈਣਾਂ ਦੇ ।
ਦਾਣਿਆਂ ਵਾਂਗੂੰ ਭੁੰਨਤੇ, ਜੈਤੋ ਛੇੜ ਸ਼ਰਾਰਤ ਨੂੰ ।
ਲੱਖ ਕੁਰਬਾਨੀ ਦੇ ਕਰ, ਮਿਲੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ।

ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਤੇ ਦੱਤ ਨੂੰ, ਸਾਰਾ ਦੇਸ਼ ਸਲਾਹੇ ਜੀ ।
ਪਹਿਲੀ ਰਾਤ ਲਾਹੌਰ, ਜ਼ਾਲਮਾਂ ਦੇਤੇ ਫਾਹੇ ਜੀ ।
ਸੀਸ ਵਤਨ ਤੋਂ ਵਾਰੇ, ਰੱਬ ਨਾਲ ਕਰਨ ਤਜਾਰਤ ਨੂੰ ।
ਲੱਖ ਕੁਰਬਾਨੀ ਦੇ ਕਰ, ਮਿਲੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ।

ਪ੍ਰਸੰਗ ਸ਼ਹੀਦ ਬਾਬਾ ਦੀਪ ਸਿੰਘ ਜੀ

ਦੋਹਰੇ

ਦੀਪ ਸਿੰਘ ਸਰਦਾਰ ਦਾ ਛੇੜ ਰਿਹਾ ਪਰਸੰਗ ।
ਸੀਸ ਕਟਿਆ ਹੱਥ ਪਰ ਧਰੇ, ਕਰੇ ਸੂਰਮਾ ਜੰਗ ।

ਚਾਹੜੇ ਕਟਕ ਦੁਰਾਨੀਆਂ, ਫਿਰੇ ਧਾੜ ਤੇ ਧਾੜ ।
ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਗੜ੍ਹ ਗੁਰਾਂ ਦਾ, ਦੇਣ ਪਠਾਣ ਉਜਾੜ ।

ਹਰਮੰਦਰ ਨੂੰ ਗੇਰ ਕੇ, ਅੱਟਤਾ ਗੁਰ ਦਾ ਤਾਲ ।
ਖ਼ਬਰ ਪੁਚਾਤੀ ਲਾਲਿਆਂ, ਬਿਰਧ ਦੀਪ ਸਿੰਘ ਭਾਲ ।
ਡੂਢਾ ਛੰਦ-੧

ਜਾ ਕੇ ਦੀਪ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਸੁਣੌਂਦਾ ਏਲਚੀ, ਹੈ ਅੰਧੇਰ ਪੈ ਗਿਆ ।
ਨੱਠ ਚਲੇ ਬਾਜ਼ਾਂ ਵਾਲੇ ਦੇ ਗੁਲੇਲਚੀ, ਆ ਦੁਰਾਨੀ ਬਹਿ ਗਿਆ ।
ਸ਼ਹਿਰ ਤੇ ਜ਼ੁਲਮ ਦੇ ਕਨਾਤ ਤਾਣ ਤੇ, ਲਿਆ ਫੜੌਂਦਾ ਰੁੱਕੇ ਪਿਆ ।
ਬਾਬਾ ਜੀ ਗੁਰੂ ਦੇ ਧਰਮ ਅਸਥਾਨ ਤੇ, ਕਿਉਂ ਨਵਾਬ ਬੁੱਕੇ ਪਿਆ ।

ਜ਼ਾਲਮ ਜਹਾਨ ਖਾਂ ਉਲ੍ਹਾਮਾ ਖਟ ਲਿਆ, ਲਿਆ ਸ਼ਰੀਕਾਂ ਵੈਰੀ ਪਾ ।
ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ ਦਾ ਤਲਾਬ ਅੱਟ ਲਿਆ, ਮੰਦਰ ਸੁਨਹਿਰੀ ਢਾਹ ।
ਬੜੀ ਮਿੱਟੀ ਚੜ੍ਹੀ 'ਵੀ ਕੰਧਾਰੀ ਸਾਨ੍ਹ ਤੇ, ਮੋਢਿਆਂ ਤੋਂ ਥੁੱਕੇ ਪਿਆ ।
ਬਾਬਾ ਜੀ ਗੁਰੂ ਦੇ ਧਰਮ ਅਸਥਾਨ ਤੇ, ਕਿਉਂ ਨਵਾਬ ਬੁੱਕੇ ਪਿਆ ।

ਲਹਿ ਪਈਆਂ ਪਹਾੜ ਤੋਂ ਚੁੜੇਲਾਂ ਪਾਪਣਾਂ, ਕਿਤੋਂ ਰਕਤ ਪੀਣੀਆਂ ।
ਗਿਆ ਮਾਝਾ ਸ਼ੇਰਾਂ ਦਾ ਉਜਾੜਿਆ ਆਪਣਾ, ਪਈਆਂ ਡਰਨ ਸ਼ੀਂਹਣੀਆਂ ।
ਚੜ੍ਹੋ ਕੋਈ ਜੁਆਨ ਆਕੜੇ ਜਵਾਨ ਤੇ, ਫੱਟਾਂ ਤੇ ਲੂਣ ਭੁੱਕੇ ਪਿਆ ।
ਬਾਬਾ ਜੀ ਗੁਰੂ ਦੇ ਧਰਮ ਅਸਥਾਨ ਤੇ, ਕਿਉਂ ਨਵਾਬ ਬੁੱਕੇ ਪਿਆ ।

ਜਿੱਥੇ ਪੜ੍ਹੋਂ ਪੋਥੀਆਂ ਖੰਡਾਈ ਲਿੱਦ ਪਈ, ਕਿਤੇ ਗਰੰਥ ਗੋਥ 'ਤੇ ।
ਹਨਸਾਂ ਨੂੰ ਸਰਾਂ ਤੋਂ ਦਵੱਲੇ ਗਿੱਧ ਪਈ, ਝੜ੍ਹਾਤੀ ਲੋਥ ਲੋਥ 'ਤੇ ।
ਸਾਡੇ ਭਾਅ ਦੇ ਜਮ ਕਿਧਰੋਂ ਲਿਆਣ ਤੇ, ਸਰੀਰੋਂ ਚੰਮ ਸੁੱਕੇ ਪਿਆ ।
ਬਾਬਾ ਜੀ ਗੁਰੂ ਦੇ ਧਰਮ ਅਸਥਾਨ ਤੇ, ਕਿਉਂ ਨਵਾਬ ਬੁੱਕੇ ਪਿਆ ।

ਕਰਦੇ ਬੜਾ ਪਛਤਾਵਾ ਦਿਲ ਮਾਂ, ਹੈ ਸਫ਼ਰ ਕੈ ਕੋਹ ਪਏ ।
ਘੜੀ-ਘੜੀ ਮਗਰੋਂ ਮੁਧੌਂਦੇ ਚਿਲਮਾਂ, ਬੋਰਿਆਂ 'ਚ ਟੋਬੈਕੋ ਪਏ ।
ਖ਼ਾਨ ਦਾ ਦਿਮਾਗ ਚੜ੍ਹਿਆ 'ਵਿਆ ਸਮਾਨ ਤੇ, ਬੁੜ੍ਹਕੌਂਦਾ ਹੁੱਕੇ ਪਿਆ ।
ਬਾਬਾ ਜੀ ਗੁਰੂ ਦੇ ਧਰਮ ਅਸਥਾਨ ਤੇ, ਕਿਉਂ ਨਵਾਬ ਬੁੱਕੇ ਪਿਆ ।

ਮੜ੍ਹਿਆਂ ਨੂੰ ਤੋੜਦੇ ਹੱਟਾਂ ਤੇ ਟੁੱਟ ਪਏ, ਪਈਆਂ ਕੰਬਣ ਲਾਲੀਆਂ ।
ਬਾਣੀਆਂ ਡਰਾਕਲਾਂ ਤੇ ਰੋਜ਼ ਕੁੱਟ ਪਏ, ਉੱਤੋਂ ਕੱਢਣ ਗਾਲੀਆਂ ।
ਪੁੱਠੇ ਅਲਫ਼ਾਜ਼ ਚੜ੍ਹੇ 'ਵੇ ਜ਼ਬਾਨ ਤੇ, ਤੇ ਘਸੁੰਨ ਠੁੱਕੇ ਪਿਆ ।
ਬਾਬਾ ਜੀ ਗੁਰੂ ਦੇ ਧਰਮ ਅਸਥਾਨ ਤੇ, ਕਿਉਂ ਨਵਾਬ ਬੁੱਕੇ ਪਿਆ ।

'ਬਾਬੂ' ਛੈਣੀ ਚਾਹੀਏ ਲੋਹੇ ਦੇ ਕੱਟਣ ਨੂੰ, ਬਣੀ 'ਵੀ ਫੌਲਾਦ ਦੀ ।
ਹੋਣੀ ਨੂੰ ਬੁਲਾ ਲੋ ਲਹੂ ਦੇ ਚੱਟਣ ਨੂੰ, ਨੈਂ ਚਲਾ ਦਿਓ ਰਾਧ ਦੀ ।
ਟਿੱਡੀ ਦਲ ਲੱਥਾ ਮੰਦਿਰ-ਮਕਾਨ ਤੇ, ਨਾ ਮੁਕਾਇਆਂ ਮੁੱਕੇ ਪਿਆ ।
ਬਾਬਾ ਜੀ ਗੁਰੂ ਦੇ ਧਰਮ ਅਸਥਾਨ ਤੇ, ਕਿਉਂ ਨਵਾਬ ਬੁੱਕੇ ਪਿਆ ।
ਰਘਬੀਰ ਛੰਦ-੨

ਗੱਲ ਏਲਚੀ ਨੇ ਕੀਤੀ, ਅਬਦਾਲੀ ਦੀ ਪਲੀਤੀ,
ਰੋ ਪਿਆ ਅੱਖੀਂ ਦੇ ਘਸੁੰਨ, ਖੜ੍ਹ ਜਾਂਦਾ ਹੋ ਕੇ ਸੁੰਨ, ਜੀ ਪੱਥਰ ਦਾ ਜਿਉਂ ਥਮ੍ਹਲਾ ।
ਲਗੀ ਕਾਲਜੇ ਨੂੰ ਅੱਗ, ਜਾਵੇ ਮੂੰਹ ਦੇ ਵਿੱਚੋਂ ਝੱਗ,
ਨੈਣੋਂ ਝੜਨ ਚੰਗਿਆੜੇ, ਭਰਮੇ ਮੁਛਹਿਰੇ ਤਾੜੇ, ਤੇ ਗੁੱਸੇ 'ਚ ਹੋ ਗਿਆ ਕਮਲਾ ।
ਤਾਲ ਪੂਰੇ ਦਾ ਦਰੇਗ, ਕਦੇ ਧੂਲੇ ਮਿਆਨੋਂ ਤੇਗ਼,
ਜ਼ਹਿਰ ਘੋਲੇ ਸੱਪ ਜ਼ਹਿਰੀ, ਗੇਰਿਆ ਮੰਦਰ ਸੁਨਹਿਰੀ, ਜਿਉਂ ਫੁੱਲਾਂ ਦਾ ਸੋਹੇ ਗਮਲਾ ।
'ਬਾਬੂ' ਰੱਖਣੀ ਉਡੀਕ, ਤੁਸੀਂ ਦੋ ਕੁ ਵੀਕ ਤੀਕ,
ਛੇੜ ਦੇਵਾਂਗਾ ਫ਼ਸਾਦ, ਟੁਐਂਟੀ ਟੂ ਦਿਨਾਂ ਦੇ ਬਾਦ, ਜੀ ਕਰਾਂਗੇ ਆ ਕੇ ਹਮਲਾ ।
ਰਘਬੀਰ ਛੰਦ-੩

ਬਾਬਾ ਦੀਪ ਸਿੰਘ ਸੋਚੇ, ਦਿਲ ਲੜਨੇ ਨੂੰ ਲੋਚੇ,
ਜਪੇ ਨਾਮ ਲਾ ਸਮਾਧੀ, ਓਦੋਂ ਰੋਟੀ ਵੀ ਨਾ ਖਾਧੀ, ਸੀ ਬਿਰਧ ਲੈਂਦਾ ਤਰਲੇ ।
ਕੰਮ ਪੈ ਗਿਆ ਜ਼ਰੂਰੀ, ਉੱਠੀ ਕਾਲਜੇ 'ਚੋਂ ਲੂਹਰੀ,
ਸ੍ਹੀਗਾ ਤੜਕਾ ਪਹਿਰ, ਲਿੱਸਾ ਜਿਆ ਤਰੰਗ ਗਹਿਰ, 'ਤੇ ਜਿੰਦ ਧਰਲੇ ।
ਪਿੰਡਾ ਫ਼ਿਕਰਾਂ ਨੇ ਬਿੱਧਾ, ਹੋ ਗਿਆ ਮਾਲਵੇ ਨੂੰ ਸਿੱਧਾ,
ਜਿਹੜਾ ਜਾਵੇ ਸਿੰਘ ਮਿਲ, ਕਹੇ ਲਾਵਣੀ ਨਾ ਢਿਲ, ਜੀ ਅੱਖਾਂ 'ਚ ਜਲ ਭਰ ਲੇ ।
ਭੁੱਖ ਲੱਗੇ ਬੁਲ੍ਹ ਚੱਬੇ, ਪਾਣੀ ਛੱਪੜਾਂ ਦਾ ਲੱਭੇ,
ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਨ੍ਹਾ ਲੇ ਗਾਨੇ, ਸੜਨੇ ਨੂੰ ਪਰਵਾਨੇ, ਛੀ ਹਜ਼ਾਰ 'ਕੱਠੇ ਕਰ ਲੇ ।
ਦੋਹਿਰਾ

ਨੇਕ ਪੁਰਸ਼ ਤਾਂ ਧਰਮ ਨੂੰ ਲੱਗਣ ਦੇਣ ਨਾ ਲੀਕ ।
ਉਨ ਕਾ ਨਾਂ ਜੱਗ ਵਿੱਚ ਰਹੇ, ਰਹਿੰਦੀ ਦੁਨੀਆਂ ਤੀਕ ।

ਪਹੁੰਚ ਮਾਲਵੇ ਬਿਰਧ ਨੇ, ਪਲਟਣ ਕਰੀ ਤਿਆਰ ।
ਗਿਣਤੀ ਸਿਕਸ ਹਜ਼ਾਰ ਦੀ, ਪੈਦਲ ਤੇ ਅਸਵਾਰ ।
ਦੋ ਭਾਗ ਛੰਦ-੪

ਜਾਵਣਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕਰਨ ਖ਼ਾਨਾ ਦਾ,
ਜੱਥਾ ਤਿਆਰ ਹੋ ਗਿਆ ਛੀ ਹਜ਼ਾਰ ਜੁਆਨਾ ਦਾ ।

ਬਾਕੀ ਸਾਰੇ ਪੈਦਲ ਸਵਾਰ ਚਾਰ ਸੌ,
ਪੱਟੀਆਂ ਬੰਨ੍ਹਣ ਨੂੰ ਜਨਾਨੀ ਤਿਆਰ ਸੌ ।

ਵੇਖੋ ਕਿੱਡੇ ਦਸਮੇਂ ਗੁਰੂ ਦੇ ਦਰਦੀ,
ਪੈਸਿਆਂ ਦਾ ਤੋੜ, ਨਾ ਸਮਾਈ ਵਰਦੀ ।

ਟੁੱਟੇ ਪੈੜੇ ਤਾਰੂ ਕਾਠੀਆਂ ਦੇ ਫਿੱਸੇ 'ਜ੍ਹੇ,
ਕੰਡਿਆਲੇ ਚਬਦੇ ਅਰਾਕੀ ਲਿਸੇ 'ਜ੍ਹੇ ।

ਦਾਤੀ ਜੈਸੇ ਦੰਦ ਤਲਵਾਰਾਂ ਤੀਰਾਂ ਦੇ,
ਮੁੱਠਾਂ ਉਤੇ ਦਿੱਤੇ 'ਵੇ ਵਲਾਵੇਂ ਲੀਰਾਂ ਦੇ ।

ਚਾਹੜ ਲੈਂਦੇ ਚਿੱਲੇ ਵਿੰਗੀਆਂ ਕਮਾਣਾਂ ਦੇ,
ਕੋਲੇ ਭੱਥੇ ਭਰੇ 'ਵੇ ਜ਼ਹਿਰੀਲੀਆਂ ਬਾਣਾਂ ਦੇ ।

ਪਾਟੇ ਦਸਤਾਰੇ ਤੇ ਕਮੀਜ਼ਾਂ ਮੈਲੀਆਂ,
ਰਾਤੀਂ ਕੂਚ ਕਰਨ ਮਿੱਧਣ ਪੈਲੀਆਂ ।

ਦਾਣਿਆਂ ਦੀ ਲੱਪ ਮਿਲਦੀ ਹਰਿਕ ਨੂੰ,
ਬੰਨ੍ਹੇ 'ਵੇ ਸਬਰ ਦੇ ਪੱਥਰ ਹਿੱਕ ਨੂੰ ।

ਚਣੇ ਭਠੋਂ ਭੁੰਨ ਕੇ ਭਰਾਲੇ ਬੋਰਿਆਂ 'ਚੈ,
ਸ਼ੇਰ ਲੁਕ ਕਟਦੇ ਦੋਪਹਿਰਾ ਘੋਰਿਆਂ 'ਚੈ ।

ਕੇਸ ਵਾਹੁਣ ਕੰਘੇ ਸ਼ਾਰਟ ਸਕੇਲ ਤੋਂ,
ਅਸ਼ਨਾਨ ਕਰਦੇ ਬਗ਼ੈਰਾਂ ਤੇਲ ਤੋਂ ।

ਤਿੱਖੇ ਨੇਜੇ ਜਾਂਵਦੇ ਹੱਥਾਂ 'ਚ ਉਛਲੀ,
ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪਠਾਣਾਂ ਨੂੰ ਬਣੌਣਾ ਗੁੱਛਲੀ ।

ਲੰਘਗੀ ਤਾਰੀਖ਼ ਮੁਕਲਾਵਿਆਂ-ਵਿਆਹਾਂ ਦੀ,
ਪਰਵਾਹ ਨਾ ਰੱਤ ਜਰਲੌਂਦੀ ਬਾਹਾਂ ਦੀ ।

ਮਾਵਾਂ ਦੀਆਂ ਪੱਕੀਆਂ ਭੁਲਾਗੇ ਸਾਲ ਦੇ,
ਚਾਰੇ ਪਾਸਿਓਂ ਹੋਕਰੇ ਵੱਜਣ ਕਾਲ ਦੇ ।

ਜਦੋਂ ਟੈਮ ਮਿਲਦਾ ਪੜ੍ਹਨ ਗੁਟਕੇ,
ਹਰ ਸਿੱਖ ਨਾਮ ਦੇ ਨਸ਼ੇ 'ਚ ਲੁੱਟਕੇ ।

ਜੰਗ ਤੋਂ ਬਗੈਰਾਂ ਸੂਰਮਿਆਂ ਨੂੰ ਰੀਝ ਕੀ,
ਔਣ ਦਿਓ ਬਿਸ਼ੱਕ ਮੌਤ ਹੁੰਦੀ ਚੀਜ਼ ਕੀ ?

'ਰਜਬਲੀ ਖ਼ਾਨ' ਨਾ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਹੋਰ ਚਾਅ,
ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦਾ ਛੁਡਾ ਲਉ ਮੋਰਚਾ ।
ਦੋਹਿਰਾ

ਤੁਰੇ ਬਹਾਦਰ ਮਾਲਵਿਓਂ, ਵਕਤ ਗੁਜ਼ਰਦੇ ਜਾਣ ।
ਤਰਨ ਤਾਰਨ ਦੇ ਤਾਲ ਤੇ, ਆ ਕਰਦੇ ਅਸ਼ਨਾਨ ।
ਤਰਜ਼ ਦੋਤਾਰਾ-੫

(੧)

ਨ੍ਹਾ ਕੇ ਤਾਲ ਪਵਿੱਤਰ 'ਚੋਂ, ਸੂਰਮੇ ਬਦਨ ਪਵਿੱਤਰ ਕਰਗੇ ।
ਮਾਰੇ ਸੇਕ ਸਰੀਰਾਂ 'ਚੋਂ, ਚੜ੍ਹ ਗਏ ਜੋਸ਼ ਹਰਖ਼ ਨਾਲ ਭਰਗੇ ।
ਖਾਰੇ ਚੜ੍ਹ ਗਏ ਸ਼ਗਨਾਂ ਦੇ, ਹੱਥਾਂ ਵਿੱਚ ਬੰਨ੍ਹ ਲਿਆ ਮੌਤ ਦਾ ਗਾਨਾ ।
ਸੋਂਹਦੇ ਕਫ਼ਨ ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਦੇ, ਚਮਕੀਆਂ ਬਿਜਲੀ ਵਾਂਗ ਕਰਪਾਨਾਂ ।

(੨)

ਸ਼ੇਰਾਂ ਵਾਂਗ ਝਾਕਣੀ ਜੀ, ਗਰਦਨਾਂ ਲੰਮੀਆਂ ਜੁਆਨ ਅਲਬੇਲੇ ।
ਪਹੁੰਚ ਅਗਲੀ ਦੁਨੀਆਂ ਮੇਂ, ਵੇਖਣੇ ਸ਼ਹਿਰ ਸੁਰਗ ਦੇ ਮੇਲੇ ।
ਭਰੇ ਤਰਕਸ਼ ਤੀਰਾਂ ਦੇ, ਸਿਰੀ ਸਾਬ੍ਹ ਧੂਲੇ ਤੋੜਕੇ ਮਿਆਨਾਂ ।
ਸੋਂਹਦੇ ਕਫ਼ਨ ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਦੇ, ਚਮਕੀਆਂ ਬਿਜਲੀ ਵਾਂਗ ਕਰਪਾਨਾਂ ।

(੩)

ਲਹੂ ਮੂੰਹ ਨੂੰ ਲੱਗਿਆ ਨਾ, ਕਈ ਦਿਨ ਖਰਵਿਓ ਬਘਿਆੜੋ ਗੁਜ਼ਰੇ ।
ਰਹੇ ਖੇਲ ਭਲੱਥਿਆਂ ਨੂੰ, ਹੱਥਾਂ ਵਿੱਚ ਕਰਨ ਕਟਾਰਾਂ ਮੁਜਰੇ ।
ਹਿੱਕ ਥਾਪੜ-ਥਾਪੜਕੇ, ਬਾਹਰ ਕੱਢ ਰੱਖੀਆਂ ਤਲੀ ਤੇ ਜਾਨਾਂ ।
ਸੋਂਹਦੇ ਕਫ਼ਨ ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਦੇ, ਚਮਕੀਆਂ ਬਿਜਲੀ ਵਾਂਗ ਕਰਪਾਨਾਂ ।

(੪)

ਬਾਬੇ ਬਿਰਧ ਦੀਪ ਸਿੰਘ ਨੇ, ਮਾਲਵਿਉਂ ਗੱਭਰੂ ਲਿਆਂਦੇ ਚੁਣਕੇ ।
ਜਿਵੇਂ ਸਰਪ ਬੀਨ ਤੇ ਜੀ, ਮੇਲ੍ਹਦੇ ਸ਼ਬਦ ਚੌਂਕੀਆਂ ਸੁਣਕੇ ।
ਨਾ ਡਰਦਾ ਮਰਨੇ ਤੋਂ, ਸੂਰਮਾ ਦਾਦਾ ਬਹਾਦਰ ਨਾਨਾ ।
ਸੋਂਹਦੇ ਕਫ਼ਨ ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਦੇ, ਚਮਕੀਆਂ ਬਿਜਲੀ ਵਾਂਗ ਕਰਪਾਨਾਂ ।

(੫)

ਖੜ੍ਹੇ ਕਿਰਚਣ ਦੰਦੀਆਂ ਨੂੰ, ਆਕੜੇ ਗਾਟੇ ਫਰਕਦੇ ਬਾਜ਼ੂ ।
ਬਾਣ ਮੀਂਹ ਵਾਂਗੂੰ ਬਰਸਣਗੇ, ਢੱਕਣ ਅਸਥਾਨ ਅੰਧੇਰੀ ਆਜੂ ।
ਢਾਹਤਾ ਗੋਲਡਨ ਟੈਂਪਲ ਜੀ, ਬੜਾ ਕਰਿਆ ਕਹਿਰ ਦੁਰਾਨੀ ਖ਼ਾਨਾਂ ।
ਸੋਂਹਦੇ ਕਫ਼ਨ ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਦੇ, ਚਮਕੀਆਂ ਬਿਜਲੀ ਵਾਂਗ ਕਰਪਾਨਾਂ ।

(੬)

ਕੌਮਾਂ ਅਣਖ ਵਾਲੀਆਂ ਜੀ, ਕਦੇ ਨਾ ਡਰ ਕੇ ਮੌਤ ਤੋਂ ਲੁਕੀਆਂ ।
ਜਿੱਥੇ ਪੜ੍ਹਨ ਪੋਥੀਆਂ ਜੀ, ਕਾਬਲੀ ਉਤਰੇ ਬੁੜ੍ਹਕਦੀਆਂ ਹੁਕੀਆਂ ।
ਸ਼ਸ਼ਪਾਲ ਖੜੋਤਾ ਜੀ, ਸੀਸ ਨੂੰ ਕਟਦੇ ਚੱਕਰ ਮਾਰ ਕਾਹਨਾ ।
ਸੋਂਹਦੇ ਕਫ਼ਨ ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਦੇ, ਚਮਕੀਆਂ ਬਿਜਲੀ ਵਾਂਗ ਕਰਪਾਨਾਂ ।

(੭)

ਸਿੰਘ ਬਾਜਾਂ ਵਾਲੇ ਦੇ, ਸੀਸ ਪਰ ਕੇਸ ਮੁਛਹਿਰੇ ਭਰਮੇਂ ।
ਨਹੀਂ ਅਮਨ ਨਸੀਬਾਂ ਮੇਂ, 'ਬਾਬੂ' ਨਿੱਤ ਖੁਭੀਆਂ ਕੱਢਣ ਨੂੰ ਜਰਮੇ ।
ਧੁੰਮ ਪਾਦਿਓ ਦੁਨੀਆਂ ਮੈਂ, ਮੇਰੇ ਜਗਮੇਲ ਬਸੰਤ ਜਵਾਨਾਂ ।
ਸੋਂਹਦੇ ਕਫ਼ਨ ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਦੇ, ਚਮਕੀਆਂ ਬਿਜਲੀ ਵਾਂਗ ਕਰਪਾਨਾਂ ।
ਦੋਹਿਰਾ

ਦੀਪ ਸਿੰਘ ਫ਼ਰਮਾਂਵਦਾ, ਫੇਰ ਦੁਖੀ ਦਿਲ ਵਿਰਨ ।
ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੇ ਤਾਲ 'ਤੇ, ਕਟੇ ਸੀਸ ਧੜ ਗਿਰਨ ।
ਤਰਜ਼ ਅਮੋਲਕ-੬

(੧)

ਕਰਦਾ ਦੀਪ ਸਿੰਘ ਤਕਰੀਰਾਂ, ਭਾਰੀਆਂ ਖੁਸਦੀਆਂ ਜਾਣ ਜਗੀਰਾਂ ।
ਛੱਡਿਆ ਇੱਕ ਨਾ ਰਾਜਾ ਆਦੀ, ਆ ਕੇ ਖੋਹਣ ਪਠਾਣ ਆਜ਼ਾਦੀ ।
ਪਕੜ ਉਤਾਰਨ ਸ਼ਰਮਾਂ ਨੂੰ ।
ਸਮਝੀ ਫਿਰਨ ਜਲੇਬੀ ਹਿੰਦ ਦਿਆਂ ਹਿੰਦੂਆਂ ਨਰਮਾਂ ਨੂੰ ।

(੨)

ਮੇਰੇ ਭਾਂਬੜ ਬਲਦੇ ਅੰਦਰ, ਜ਼ਾਲਮ ਢੌਣ ਸੁਨਹਿਰੀ ਮੰਦਰ ।
ਸੁਣਿਐਂ ਅੱਟਤਾ ਤਾਲ ਪਵਿੱਤਰ, ਜਾਉ ਕੋਈ ਬਾਬੇ ਕਿਆਂ 'ਚੋਂ ਨਿਤਰ ।
ਚੜ੍ਹੋ ਪਠਾਣਾਂ ਘਮਿਆਂ ਤੇ ।
ਦੁਸ਼ਮਣ ਰੋਕਣਗੇ ਨਾ ਰੁਕਣਾ, ਗਿਰਨਾ ਚੱਲ ਪਰਕੱਮਿਆਂ ਤੇ ।

(੩)

ਪਾਲੋ ਜੀਨ, ਸ਼ੰਗਾਰੋ ਅਸਤਰ, ਉੱਠ ਪੁਤ ਜਲਦੀ ਲਾ ਲੋ ਸ਼ਸਤਰ ।
ਓਹ ਕੰਮ ਕਰਲੋ ਜਿਸ ਕੰਮ ਆਏ, ਕਰਨ ਉਡੀਕਾਂ ਰੱਤ ਦੇ ਧਿਆਏ ।
ਹੋਵੇ ਗੁੜ-ਗੁੜ ਹੁੱਕਿਆਂ ਦੀ ।
ਰੁਲਨ ਗਰੰਥੀ ਵਰਕੇ, ਕਰਨ ਬੇਅਦਬੀ ਰੁੱਕਿਆਂ ਦੀ ।

(੪)

ਪਲ ਗੇ ਸ਼ੀਹਣੀ ਦੇ ਦੁੱਧ ਚੁੰਘਕੇ, ਡਿੱਗਣਾ ਦਸ-ਦਸ ਦੇ ਸਿਰ ਡੁੰਗ ਕੇ ।
ਤਿੰਨ-ਤਿੰਨ ਡੱਕਰੇ ਕਰ ਦਿਉ ਲੱਤ ਦੇ, ਡੂੰਘੇ ਰਿਵਰ ਚਲਾ ਦਿਉ ਰੱਤ ਦੇ ।
ਛੀੜਾਂ ਕਰ ਦਿਉ ਗਮਿਆਂ ਤੇ ।
ਦੁਸ਼ਮਣ ਰੋਕਣਗੇ ਨਾ ਰੁਕਣਾ, ਗਿਰਨਾ ਚੱਲ ਪਰਕੱਮਿਆਂ ਤੇ ।

(੫)

ਪੀਣਾ ਜ਼ਹਿਰ ਅਗਨ ਵਿੱਚ ਖੜ੍ਹਨਾ, ਸੱਪ ਨੂੰ ਫੜਨਾ ਸ਼ੀਂਹ ਨਾਲ ਲੜਨਾ ।
ਮੁਸ਼ਕਲ ਬਹੁਤ ਚਲੌਣਾ ਚੱਕਰ, ਲੌਣੀ ਨਾਲ ਪਠਾਣਾਂ ਟੱਕਰ ।
ਛੀ ਕੰਮ ਔਖੇ ਬਾਹਲੇ ਐ; ਤੇ ਜਿੰਨ ਚਿੰਬੜਿਆ ਮੁਸ਼ਕਲ ਕੱਢਣਾ ।
ਲਿਖਣ ਗਰੰਥਾਂ ਵਾਲੇ ਐ ।

(੬)

ਅੰਬ ਨਾ ਲੱਗਣ ਅੱਕ ਦੀ ਟਾਹਣੀ, ਲੁਕੇ ਨਾ ਕਾਣ ਲਕੋਵੇ ਕਾਣੀ ।
ਆਕੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿੱਚ ਵੇਹਰਨ, ਪਾਣੀ ਸਿਉਨੇ 'ਜ੍ਹੇ ਦਾ ਫੇਰਨ ।
ਝੂਠਿਆਂ ਜਿਊਰ ਮੁਲੱਮ੍ਹਿਆਂ ਤੇ ।
ਦੁਸ਼ਮਣ ਰੋਕਣਗੇ ਨਾ ਰੁਕਣਾ, ਗਿਰਨਾ ਚੱਲ ਪਰਕੱਮਿਆਂ ਤੇ ।

(੭)

ਆ ਹਿੰਦ ਮੁਗਲ ਪਠਾਣਾਂ ਵੰਡਲੀ, ਤੇ ਲੱਜ ਛੱਜ ਵਿਚ ਪਾ ਕੇ ਛੰਡਲੀ ।
ਲੱਕ ਦੇ ਤੀਕ ਝੜਾ ਦਿਓ ਲੋਥਾਂ, ਰੱਤ ਵਿਚ ਬੱਗੜਾਂ ਜਿਹਾ ਨੂੰ ਗੋਥਾਂ ।
ਝਗੜੇ ਝਗੜ ਨਬੇੜ ਲੀਏ ।
ਚੋਗੇ ਤੇ ਸਲਵਾਰਾਂ, ਮੈਲੇ ਨਾਲ ਲਬੇੜ ਲੀਏ ।

(੮)

ਹੈ ਧਿਰਕਾਰ ਹਮਾਰਾ ਜੀਣਾ, ਸ਼ਹਿਰ ਛੁਡਾ ਕੇ ਪਾਣੀ ਪੀਣਾ ।
ਵਸਣੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੇ ਖੇੜੇ, ਦਸਮੇਂ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜਿਹੜੇ ।
ਸਖ਼ਤ ਨਰਾਜ਼ ਨਕੰਮਿਆਂ ਤੇ ।
ਦੁਸ਼ਮਣ ਰੋਕਣਗੇ ਨਾ ਰੁਕਣਾ, ਗਿਰਨਾ ਚੱਲ ਪਰਕੱਮਿਆਂ ਤੇ ।

(੯)

ਜੱਗ ਵਿਚ ਜੋਗੀ ਵਾਲੀ ਫੇਰੀ, ਜਿਹੜਾ ਮਿਲ ਜੇ ਕਰ ਦਿਉ ਢੇਰੀ ।
ਆਹ ਪੁੱਤ ਮੁੜਕੇ ਦਿਨ ਨਾ ਚੜ੍ਹਨਾ, ਸੋਹਣੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿਚ ਵੜਨਾ ।
ਪਾ ਦਿਓ ਸ਼ੋਰ ਨਵਾਬਾਂ ਮੇਂ ।
ਅੱਜ ਦਾ ਮੈਚ ਬਹਾਦਰ, ਜਿਤਗੇ ਛਪ ਜੂ ਨਾਮ ਕਿਤਾਬਾਂ ਮੇਂ ।

(੧੦)

ਲਾ ਕੇ ਰਾਠ ਦੁੱਲੇ ਦੀਆਂ 'ਵਾਜਾਂ, ਪਾ ਦਿਓ ਸ਼ੇਰ ਬਹਾਦਰ ਭਾਜਾਂ ।
ਮਾਰੋ ਹਰਿਮੰਦਰ ਵਿਚ ਧਰਨਾ, ਬਾਣਾਂ ਤੇਗ਼ਾਂ ਦਾ ਮੀਂਹ ਵਰ੍ਹਨਾ ।
ਉਰੇ ਤਾਲਾਬੋਂ ਥੰਮ੍ਹਿਆਂ ਤੇ ।
ਦੁਸ਼ਮਣ ਰੋਕਣਗੇ ਨਾ ਰੁਕਣਾ, ਗਿਰਨਾ ਚੱਲ ਪਰਕੱਮਿਆਂ ਤੇ ।

(੧੧)

ਜਗ 'ਚੋਂ ਹੰਸੋ ਚੋਗਾਂ ਮੁੱਕੀਆਂ, ਸਾੜੋ ਗੁਥਲੀਆਂ, ਭੰਨ ਦਿਓ ਹੁੱਕੀਆਂ ।
ਰੁਲਦੇ ਫਿਰਨ ਨੜੀ ਤੇ ਨੇਚੇ, ਵੇਚੀ ਜਾਨ, ਧਰਮ ਨਾ ਵੇਚੇ ।
ਵੀਰਨ ਅਣਖੀ ਕੌਮਾਂ ਦੇ ।
ਕਰ ਲਿਆ ਪਾਸ ਐਗਜ਼ਾਮੀਨੇਸ਼ਨ, ਆ ਕੇ ਗੁਰ ਡਿਪਲੋਮਾਂ ਦੇ ।

(੧੨)

ਚੱਕ ਦਿਓ ਡਾਰਕ ਕਰ ਦਿਓ ਚਾਨਣ, ਵੈਰੀ ਹੱਥ ਲੱਗਿਆਂ ਤੋਂ ਜਾਨਣ ।
ਜਿਨੇ ਸ਼ਾਇਰ ਸਣੇ ਪਰਚਾਰਕ, ਭੇਜੇ 'ਰਜਬਲੀ ਖ਼ਾਨ' ਮੁਬਾਰਕ ।
ਸਿੰਘ ਸਰਦਾਰਾਂ ਜੰਮਿਆਂ ਤੇ ।
ਦੁਸ਼ਮਣ ਰੋਕਣਗੇ ਨਾ ਰੁਕਣਾ, ਗਿਰਨਾ ਚੱਲ ਪਰਕੱਮਿਆਂ ਤੇ ।
ਦੋਹਿਰਾ

ਆਫ਼-ਐਨ ਆਵਰ ਦੁਆਨ ਮੇਂ, ਕੰਟੀਨੀਊ ਤਕਰੀਰ ।
ਘੇਰੋ ਫ਼ੌਜ ਕੰਧਾਰ ਦੀ, ਦਿਹੋ ਵਿਚਾਲਿਓਂ ਚੀਰ ।
ਬਹੱਤਰ ਕਲਾ-੭

(੧)

ਕਹੇ ਬਾਬਾ ਦੀਪ ਸਿੰਘ ਜੀ, ਗੁਰੂ ਦੀ ਸੈਨਾ, ਹੁਕਮ ਮੰਨ ਲੈਣਾ,
ਲੜਾਕੀ ਨਸਲੇ, ਪਰਖਣੇ ਅਸਲੇ,
ਅਣਖ ਦਿਓ ਭਰਿਓ, ਕਟਾਰਾਂ ਚੱਕ ਲੋ ।
ਫਿਰੇ ਡਾਰ ਹਰਨੀਆਂ ਦੀ,
ਬਾਘ ਵਿਚ ਖੀਰੇ, ਹਰਨ ਵਿਚ ਹੀਰੇ, ਬਘਿਆੜੋ ਹੱਕ ਲੋ ।
ਵਾਜੇ ਵਜਦੇ ਮੌਤ ਦੇ ਜੀ, ਕਾਹਦੀਆਂ ਦੇਰਾਂ, ਕਢਾ ਦਿਓ ਲੇਰਾਂ,
ਜੰਗਾਂ ਵਿਚ ਨਿਤਰਿਓ, ਮਾਂ ਦਿਓ ਚਿਤਰਿਓ,
ਮਾਸ ਦਿਓ ਭੁਖਿਓ, ਸੁਤੇ ਪੱਟ ਅੱਖ ਲਿਓ ।
ਆ ਗਿਆ ਵਕਤ ਸ਼ਹੀਦੀ ਦਾ,
ਕਈਆਂ ਨੂੰ ਵੱਢ ਕੇ, ਜਾਨ ਨੂੰ ਕੱਢ ਕੇ, ਤਲੀ ਤੇ ਰੱਖ ਲਿਓ ।

(੨)

ਕਰੋ ਠੀਕ ਪੋਜੀਸ਼ਨ ਨੂੰ, ਮੇਹਰਬਾਨ ਬਾਹਲਾ, ਚਿਟੇ ਬਾਜਾਂ ਵਾਲਾ,
ਲਹੂ ਦੇ ਧਿਆਓ, ਖੱਪਰ ਭਰ ਲਿਆਓ ।
ਮਾਰਦੀ ਵਾਜਾਂ, ਛਕੇ ਰੱਜ ਹੋਣੀ,
ਫੜ ਤੇਗ਼ ਘਕੌਂਦਾ ਸੀ ।
ਸ਼ੇਰ ਵਾਂਗੂੰ ਝਾਕੇ, ਵੇਖ ਲਿਓ ਜਾ ਕੇ, ਕਰੂੰ ਮੈਂ ਬੋਹਣੀ ।
ਖ਼ਾਨ ਤੋਤੇ-ਚਸ਼ਮੇ ਜੀ, ਦਿਲਾਂ ਦੇ ਖੋਟੇ, ਦੁੰਬਿਆਂ ਤੋਂ ਮੋਟੇ,
ਪਠੋਰੇ ਲੁਬ ਜ੍ਹੇ, ਛੁਰੀ ਚੰਮ ਖੁਭ ਜੇ,
ਮਰੋੜੋ ਧੌਣਾਂ ਮਾਸ ਨੂੰ ਚੱਖ ਲਿਓ ।
ਆ ਗਿਆ ਵਕਤ ਸ਼ਹੀਦੀ ਦਾ,
ਕਈਆਂ ਨੂੰ ਵੱਢ ਕੇ, ਜਾਨ ਨੂੰ ਕੱਢ ਕੇ, ਤਲੀ ਤੇ ਰੱਖ ਲਿਓ ।

(੩)

ਵੇਖਾਂ ਗਰਦਾਂ ਉਡਦੀਆਂ ਮੈਂ, ਅੱਗੋਂ ਭੱਜ ਪੈਜੋ, ਕਟਾਰੀਂ ਡਹਿ ਜੋ,
ਕਿੱਕਰ ਜਿਉਂ ਛਾਂਗੇ, ਬਣਾ ਦਿਓ ਲਾਂਗੇ,
ਵਖਾ ਦਿਓ ਡਿਗਦੇ, ਪਿਛਾਂਹ ਨੂੰ ਮੋੜੋ ।
ਦਰਯੋਧਨ ਟੱਕਰੇ ਜੇ, ਮੇਰਿਆ ਭੀਮਾ, ਗੁਰਜ ਮਾਰ ਨੀਮਾ,
ਪਟਾਂ ਨੂੰ ਤੋੜੋ, ਡੇਕ ਚਲ ਜੇ ਖ਼ੂਨ ਦੀ ਜੀ ।
ਭਾਵੇਂ ਪੁੱਤ ਥੋੜ੍ਹੇ, ਓਡਾ ਦਿਓ ਗੋਹੜੇ,
ਥਾਪੜੋ ਹਿੱਕ ਜੀ, ਜੁਆਨ ਇੱਕ ਇੱਕ ਜੀ ।
ਪਾ ਦਿਓ ਰੇਗਾਂ ਡੇਗ ਸਵਾ ਲੱਖ ਦਿਓ ।
ਆ ਗਿਆ ਵਕਤ ਸ਼ਹੀਦੀ ਦਾ,
ਕਈਆਂ ਨੂੰ ਵੱਢ ਕੇ, ਜਾਨ ਨੂੰ ਕੱਢ ਕੇ, ਤਲੀ ਤੇ ਰੱਖ ਲਿਓ ।

(੪)

ਆਈਆਂ ਉਤਰ ਪਹਾੜੋਂ ਜੀ, ਹਲਕੀਆਂ ਡੈਣਾਂ ਡਰਦੀਆਂ ਮੈਨਾਂ,
ਵਿਲਕਦੀਆਂ ਕੁੜੀਆਂ, ਖੰਡ ਦੀਆਂ ਪੁੜੀਆਂ,
ਤੁਸਾਂ ਦੇ ਹੁੰਦਿਆਂ, ਲੌਣ ਨਾ ਗਾਛੇ ।
ਰਹੀਆਂ ਤੜਫ ਬਰਛੀਆਂ ਜੀ,
ਮੇਰਿਓ ਸੂਰਿਓ, ਬਦਲ ਤੇ ਭੂਰਿਓ, ਜਾਣ ਨਾ ਰਾਛੇ ।
ਢਾਤਾ ਮੰਦਰ ਗੁਰਾਂ ਦਾ ਜੀ, ਤਾਲ ਨੂੰ ਅੱਟਤਾ, ਜਹਾਨੋਂ ਪਟਤਾ,
ਲਾਜ ਨਾ ਰਹਿੰਦੀ, ਖੀਰ ਤੇ ਬਹਿੰਦੀ,
ਉਡਾ ਪਰ੍ਹੇ ਮੱਖ ਲਿਓ ।
ਆ ਗਿਆ ਵਕਤ ਸ਼ਹੀਦੀ ਦਾ,
ਕਈਆਂ ਨੂੰ ਵੱਢ ਕੇ, ਜਾਨ ਨੂੰ ਕੱਢ ਕੇ, ਤਲੀ ਤੇ ਰੱਖ ਲਿਓ ।

(੫)

ਬਹੁਤਾ ਡਰਨ ਮਹਾਜਨ ਜੀ, ਖੁਔਣ ਮਠਿਆਈਆਂ, ਸ਼ਰਬਤਾਂ ਪਿਆਈਆਂ ।
ਸੇਠ ਧਨ ਵਾਲੇ ਹੌਂਕਦੇ ਲਾਲੇ ਕੱਢਣ ਪਏ ਹਾੜੇ, ਡੇਗਦੇ ਲਾਲਾਂ ।
ਪਾਜੀ ਸ਼ਰਮ ਉਤਾਰਨ ਜੀ,
ਕਸਰ ਨਾ ਛਡਦੇ, ਸਗੋਂ ਅਗੋਂ ਕੱਢਦੇ, ਉਲਟੀਆਂ ਗਾਲ੍ਹਾਂ ।
ਬੈਰੀ ਮਿਲ ਗਿਆ ਤਰਸਦਿਆਂ ਨੂੰ,
ਸਹਨਸਰ ਬਾਹੂ, ਲਾਹ ਦਿਓ ਆਹੂ,
ਹਿੱਕਾਂ ਤੇ ਬੁਰਜੇ ਉਡਾ ਦਿਓ ਪੁਰਜੇ,
'ਬਾਬੂ' ਦੇ ਵਤਨੀ ਗੁਰਾਂ ਦੀ ਪੱਖ ਲਿਓ ।
ਆ ਗਿਆ ਵਕਤ ਸ਼ਹੀਦੀ ਦਾ,
ਕਈਆਂ ਨੂੰ ਵੱਢ ਕੇ, ਜਾਨ ਨੂੰ ਕੱਢ ਕੇ, ਤਲੀ ਤੇ ਰੱਖ ਲਿਓ ।
ਦੋਹਿਰਾ

ਲਗ ਗੀ ਖ਼ਬਰ ਦੁਰਾਨੀਆਂ, ਔਂਦੇ ਚੜ੍ਹੇ ਪਠਾਣ ।
ਜੋਰ ਲਗੌਂਦੇ ਆਪਣਾ, ਰੁਕਣਾ ਨਹੀਂ ਤੂਫ਼ਾਨ ।
ਵਧਦਾ ਗਿਆ ਦਿਆਲ ਸਿਓਂ, ਲੈ ਕੇ ਪੰਜ ਸੌ ਜੁਆਨ ।
ਹਾਥੀ ਉਪਰੋਂ ਗੇਰ ਲਿਆ, ਲੜਦਾ ਖ਼ਾਨ ਜਹਾਨ ।
ਦੋ ਟੇਕਾ ਭਵਾਨੀ ਛੰਦ-੮

ਸੁਣੋ ਬੈਠ ਕੇ ਮਹੈਣਾਂ, ਚੜ੍ਹੀ ਕਾਬਲ ਦੀ ਸੈਣਾ,
ਤੁਰੇ ਆਉਂਦੇ ਬੰਨ੍ਹੀਂ ਲੈਣਾ, ਉਪਰ ਤੁਰੰਗਾਂ ਦੇ ।
ਸਾਥ ਤੋਪ ਤੋਪਚੀ ਸਮਾਨ ਜੰਗਾਂ ਦੇ ।
ਨਾਮ ਸੀ ਜਹਾਨ ਖ਼ਾਨ, ਕਰੇ ਫ਼ੌਜ ਦੀ ਕਮਾਨ,
ਵੱਜੇ ਸੂਰਜ ਸਮਾਨ, ਚਮਕਾਰਾ ਤਾਜ ਦਾ ।
ਕਾਬਲੀ ਨਵਾਬ ਹਾਥੀ ਤੇ ਬਰਾਜਦਾ ।

ਸਾਹਨ ਵਾਂਗੂੰ ਰਿੰਗ ਰਿੰਗ, ਚੜ੍ਹੇ ਨ੍ਹੇਰੀ ਵਾਂਗੂੰ ਸਿੰਘ,
ਮੁੜ ਲਾ ਦਿਆਂਗੇ ਹਿੰਗ, ਵੇਚਣ ਗੜੂਸਾਂ ਨੂੰ ।
ਪਾੜ ਪਿੰਡੇ ਬੱਗੜ ਉਡਾ ਦਿਓ ਤੂਸਾਂ ਨੂੰ ।
ਗੁਰੂ ਦਸਮੇਂ ਦਾ ਸ਼ੇਰ, ਲੈ ਕੇ ਪੰਜ ਸੌ ਦਲੇਰ,
ਲੰਘ ਜਾਂਦੇ ਪਾ ਕੇ ਫੇਰ, ਨਾ ਜ਼ਿਆਦਾ ਵਲ ਪਿਆ ।
ਦਿਆਲ ਸਿੰਘ ਡੇਗਦਾ ਦਲਾਂ ਦੇ ਦਲ ਪਿਆ ।

ਆਟੇ ਵਿਚ ਲੂਣ ਦਿਸੇ, ਖ਼ਾਨ ਭਾਰੇ ਸਿੰਘ ਲਿੱਸੇ,
ਤੇਗ਼ੋਂ ਤਰਬੂਜ਼ ਫਿੱਸੇ, ਜੀ ਜ਼ਬਰਦਸਤੋ ।
ਘੇਰਾ ਪਾ ਕੇ ਮਾਰਦੇ ਪਠਾਣ ਪਸ਼ਤੋ ।
ਹਨੂੰਮਾਨ ਜੈਸਾ ਕੱਛਾ, ਮਾਰੇ ਵਹਿੜਕੇ ਨੂੰ ਵੱਛਾ,
ਪੰਜ ਗੁਣੇ ਦੂਜਾ ਨਸ਼ਾ, ਸੀ ਚੜ੍ਹਿਆ ਵਿਆ ਰਾਜ ਦਾ ।
ਕਾਬਲੀ ਨਵਾਬ ਹਾਥੀ ਤੇ ਬਰਾਜਦਾ ।

ਵੱਜੇ ਤੌੜੇ ਤੇ ਹਥੌੜੇ, ਸੀ ਬਣਾਤੇ ਖ਼ਾਨ ਚੌੜੇ,
ਪੁੱਤ ਕੌੜੀ ਮਾਂ ਦੇ ਕੌੜੇ, ਕੌੜੇ ਦੁੱਧ ਚੁੰਘ ਕੇ ।
ਢੇਰ ਲਾਤੇ ਜੁਆਨਾਂ ਨੇ, ਦੁੰਬਾਂ ਨੂੰ ਡੁੰਗ ਕੇ ।
ਖ਼ਾਲੀ ਕੀਤਾ ਸਾਰਾ ਭੱਥਾ, ਗੜਾ ਹਾਥੀ ਕੋਲੇ ਲੱਥਾ ।
ਪਿਛੋਂ ਆਕੇ ਨਵਾਂ ਜੱਥਾ, ਸੀ ਸਿੰਘਾਂ ਦਾ ਰਲ ਪਿਆ ।
ਦਿਆਲ ਸਿੰਘ ਡੇਗਦਾ ਦਲਾਂ ਦੇ ਦਲ ਪਿਆ ।

ਜੁਆਨ ਮਾਲਵੇ ਦੇ ਕੱਬੇ, ਰਾਸ਼ੇ ਭਾਲ ਦਿਆਂ ਨੂੰ ਲੱਭੇ,
ਮਾਰੇ ਪੰਦਰਾਂ ਨੇ ਨੱਬੇ, ਵੀਹ ਸੌ ਅੱਠ ਵੀਹਾਂ ਨੇ ।
ਰਿੱਛ ਕੋਹ ਹਿਮਾਲੀਆ ਦੇ, ਮਾਰੇ ਸ਼ੀਹਾਂ ਨੇ ।
ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਛਕੇ ਵਾਲੇ, ਮਾੜੇ ਇਹਨਾਂ ਨੇ ਤਕਾਲੇ,
ਚੌੜੀ ਸੁੰਡ ਦੇ ਵਿਚਾਲੇ, ਪੰਜਾ ਵਜਿਆ ਬਾਜ਼ ਦਾ ।
ਕਾਬਲੀ ਨਵਾਬ ਹਾਥੀ ਤੇ ਬਰਾਜਦਾ ।

ਹੈ ਤਾਰੀਖ਼ ਵਾਲੇ ਆਹਦੇ, ਮਾਰੇ ਨੌ ਹਜ਼ਾਰੋਂ ਜ਼ਿਆਦੇ,
ਫੇਰ ਕਰਲੇ ਇਰਾਦੇ, ਮਾਰਾਂ ਹਾਥੀ ਵਾਲੇ ਨੂੰ ।
ਗੇੜ੍ਹਾ ਦੇਵੇ ਤੋਲ-ਤੋਲ ਕੇ ਗੰਧਾਲੇ ਨੂੰ ।
ਨਾਲ-ਨਾਲ ਦਿਆਂ ਦਾ ਪੱਖ, ਹੌਲੀ ਜੀ ਬਚਾ ਕੇ ਅੱਖ,
ਦੇਂਦਾ ਉਤੇ ਪੈਰ ਰੱਖ, ਕੇ ਟਲੇ ਨਾ ਗਲ ਪਿਆ ।
ਦਿਆਲ ਸਿੰਘ ਡੇਗਦਾ ਦਲਾਂ ਦੇ ਦਲ ਪਿਆ ।

ਖਾਧੇ ਸੂਰਮੇ ਨੇ ਗੇੜੇ, ਕਰੇ ਘੜੀ 'ਚ ਨਬੇੜੇ,
ਖੰਡਾ ਮਾਰਿਆ ਹੋ ਕੇ ਨੇੜੇ, ਸੀ ਮਹੌਤ ਚੀਰਤਾ ।
ਸਿੰਘ ਸਰਦਾਰ ਨੇ ਵਖਾਤੀ ਬੀਰਤਾ ।
ਕੀਤਾ ਖ਼ਾਨ ਉਤੇ ਵਰ੍ਹ, ਹੌਦਾ ਲਹੂ ਨਾਲ ਭਰ,
ਰੰਗ ਲਾਲ ਸੂਹਾ ਕਰ 'ਤਾ, ਸੁਨਹਿਰੀ ਸਾਜ਼ ਦਾ ।
ਕਾਬਲੀ ਨਵਾਬ ਹਾਥੀ ਤੇ ਬਰਾਜਦਾ ।

ਸੀਸ ਲਾਹਿਆ ਉਤਾਂਹ ਚੜ੍ਹ, ਗਿਰੀ ਹੌਦੇ ਵਿਚ ਧੜ,
ਹਾਥੀ ਫ਼ੌਜ ਵਿਚ ਵੜ ਗਿਆ, ਚੁਕਾਈਆਂ ਚੁੰਘੀਆਂ ।
ਉਡ ਦੀਆਂ ਫਿਰਨ ਪਸ਼ੌਰੀ ਲੁੰਗੀਆਂ ।
ਮਾਰਤਾ ਜਹਾਨ ਖ਼ਾਨ, ਕਰੀ ਹਾਲਤ ਵਰਾਨ,
'ਬਾਬੂ, ਮਿਲ ਗਿਆ ਪਠਾਣ, ਨੂੰ ਕਰੀ ਦਾ ਫਲ ਪਿਆ ।
ਦਿਆਲ ਸਿੰਘ ਡੇਗਦਾ ਦਲਾਂ ਦੇ ਦਲ ਪਿਆ ।
ਦੋਹਿਰਾ

ਕਰਦੇ ਮਦਦ ਨਵਾਬ ਦੀ, ਚੜ੍ਹੇ ਬਹਾਦਰ ਹੋਰ ।
ਰੁਸਤਮ ਖ਼ਾਨ ਜਮਾਲ ਸ਼ਾਹ, ਜ਼ਬਰਦਸਤ ਸ਼ਾਹ ਜ਼ੋਰ ।
ਡੂਢਾ ਛੰਦ-੯

ਮੋਰਚਾ ਛੁਡੌਣਾ ਮੰਦਿਰ ਸੁਨਹਿਰੀ ਦਾ, ਮਾਰਲੀ ਸਰਹੰਦ ਜਿਉਂ ।
ਦਲ ਅਗਾਂਹ ਰੋਕ ਕੇ ਖੜੋ ਗਿਆ ਵੈਰੀ ਦਾ, ਪੱਥਰਾਂ ਦੀ ਕੰਧ ਜਿਉਂ ।
ਰਚ ਕੇ ਚੱਕਰਵਿਊ ਕਰਨ ਗਸ਼ਤ ਖ਼ਾਂ, ਖੇਲਦੇ ਭਲੱਥੇ ਨੂੰ ।
ਰੁਸਤਮ ਜਮਾਲ ਸ਼ਾਹ ਜ਼ਬਰਦਸਤ ਖ਼ਾਂ, ਆ ਵੰਗਾਰਿਆ ਜੱਥੇ ਨੂੰ ।

ਆ ਕੇ ਨਾਹਰੇ ਮਾਰਦੇ ਦੁਰਾਨੀ ਕਾਬਲੋਂ, ਜੀ ਲੜਾਕਾ ਅਨਸਾਂ ਦੇ ।
ਪਾਂਡੋ ਵਾਂਗੂੰ ਤੀਰ ਵਗਨ ਮੁਕਾਬਲੋਂ, ਚਿੱਲੇ ਝੜਾਲੇ ਧਨਸਾਂ ਦੇ ।
ਬਾਣਾਂ ਦਾ ਵਸਾਤਾ ਮੀਂਹ ਹੁੰਦੇ ਨਾ ਪਸਤ ਖ਼ਾਂ, ਲਿਆ ਭਰੇ-ਵੇ ਭੱਥੇ ਨੂੰ ।
ਰੁਸਤਮ ਜਮਾਲ ਸ਼ਾਹ ਜ਼ਬਰਦਸਤ ਖ਼ਾਂ, ਆ ਵੰਗਾਰਿਆ ਜੱਥੇ ਨੂੰ ।

ਭਜ ਪਹੁੰਚਿਆ ਜਾਣਾ ਨਾ ਅਟਕ ਤਕ ਵੀ, ਕਿਵੇਂ ਵੜਨ ਗ਼ਜ਼ਨੀ ।
ਮਾਰਿਆ ਮੀਰ ਹਮਜ਼ ਲਧੌਰ ਚੱਕ ਵੀ, ਫੜੇ ਗੁਰਜ ਵਜ਼ਨੀ ।
ਪਲੇ ਹੋਏ ਖਾ ਕੇ ਤੇ ਲਹੌਰ ਰਸਤ ਖ਼ਾਂ, ਜੋੜ ਲੈਂਦੇ ਮੱਥੇ ਨੂੰ ।
ਰੁਸਤਮ ਜਮਾਲ ਸ਼ਾਹ ਜ਼ਬਰਦਸਤ ਖ਼ਾਂ, ਆ ਵੰਗਾਰਿਆ ਜੱਥੇ ਨੂੰ ।

ਅਲੀ ਵਾਂਗੂੰ ਉੱਤਰੇ ਵਚਾਲੇ ਰਣਦੇ, ਜਿਉਂ ਘਟਾ ਪੁਰੇ ਤੋਂ ਚੜ੍ਹੀ ।
ਸ਼ੇਰ ਤੜ੍ਹਾਂ ਮਾਰਦੇ ਖੜ੍ਹੋਤੇ ਰਣ ਮੇਂ, ਨਜ਼ਮ ਜੰਗ ਦੀ ਪੜ੍ਹੀ ।
ਤੇਗ਼ਾਂ ਵਹੌਂਦੇ ਪੱਚਰੇ ਉਡੌਂਦੇ ਮਸਤ ਖ਼ਾਂ, ਲੈ ਸੁਨਹਿਰੀ ਹੱਥੇ ਨੂੰ ।
ਰੁਸਤਮ ਜਮਾਲ ਸ਼ਾਹ ਜ਼ਬਰਦਸਤ ਖ਼ਾਂ, ਆ ਵੰਗਾਰਿਆ ਜੱਥੇ ਨੂੰ ।

ਅਭੀ ਫ਼ੌਜਾਂ ਆ ਗੀਆਂ ਕੰਧਾਰੋਂ ਗਿੱਬੀਆਂ, ਰੱਤੇ ਮੂੰਹ ਨੱਕ ਥੋਬੇ 'ਜ੍ਹੇ ।
ਲੋਥਾਂ ਦੀਆਂ ਦਿੱਤੀਆਂ ਉਸਾਰ ਟਿੱਬੀਆਂ, ਬਣੇ ਲਹੂ ਦੇ ਟੋਭੇ 'ਜ੍ਹੇ ।
ਲਗ ਗੇ ਵੱਢਣ ਖਾਂਦੇ ਨਾ ਸ਼ਕਸਤ ਖ਼ਾਂ, ਜਿਉਂ ਸੀਜ਼ਰ ਸਨੱਥੇ ਨੂੰ ।
ਰੁਸਤਮ ਜਮਾਲ ਸ਼ਾਹ ਜ਼ਬਰਦਸਤ ਖ਼ਾਂ, ਆ ਵੰਗਾਰਿਆ ਜੱਥੇ ਨੂੰ ।

ਦੀਪ ਸਿੰਘ ਮਾਲਕ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਜੇਤ ਦੇ, ਥਾਪੜਲੀ ਹਿੱਕ ਮੈਂ ।
ਆਖਦਾ ਜਮਾਲ ਵਿੱਚ ਆਜਾ ਖੇਤ ਦੇ, ਇੱਕ ਤੂੰ ਤੇ ਇੱਕ ਮੈਂ ।
ਦੇਣਾ ਨਾ ਵੜਨ ਇੰਦਰ ਪ੍ਰਸਤ ਖ਼ਾਂ, ਜੀ ਤੂਫ਼ਾਨ ਲੱਥੇ ਨੂੰ ।
ਰੁਸਤਮ ਜਮਾਲ ਸ਼ਾਹ ਜ਼ਬਰਦਸਤ ਖ਼ਾਂ, ਆ ਵੰਗਾਰਿਆ ਜੱਥੇ ਨੂੰ ।
ਦੋਹਿਰਾ

ਬੜਾ ਦਲੇਰ ਜਮਾਲ ਸ਼ਾਹ, ਔਂਦਾ ਨਹੀਂ ਸ਼ੁਮਾਰ ।
ਦੀਪ ਸਿੰਘ ਸਰਦਾਰ ਨੂੰ, ਰਣ ਵਿੱਚ ਰਿਹਾ ਵੰਗਾਰ ।
ਤਰਜ ਗੱਡੀ-੧੦

ਦੀਪ ਸਿੰਘ, ਸ਼ਾਹ ਜਮਾਲ ਲੜਾਕੇ, ਉੱਤਰੇ ਵਿਚਾਲੇ ਰਣ ਦੇ ।
ਸ਼ਾਹ ਜਮਾਲ ਦੀ ਜਵਾਨੀ ਭਰਮੀ, ਦੀਪ ਸਿਉਂ ਪਚਾਸੀ ਸਾਲ ਦਾ ।
ਆਕੇ ਖੜ੍ਹੀਆਂ ਪਲਟਣਾਂ ਲੌਣੇ, ਵੇਖਦੇ ਤਮਾਸ਼ੇ ਯੁੱਧ ਦੇ ।
ਇੱਕ ਤਰਫ਼ ਸਿੰਘਾਂ ਦੀਆਂ ਪੁਰੀਆਂ, ਦੂਜੇ ਦਾ ਪਠਾਣ ਕਾਬਲੀ ।
ਸਿੰਘ ਸੂਰਮਾ ਬੜਾ ਫੁਰਤੀਲਾ, ਫਿਰਦਾ ਵਖੌਂਦਾ ਪੈਂਤਰੇ ।
ਜ਼ਹਿਰ ਘੋਲਦਾ ਦੋਧਾਰਾ ਬਰਛਾ, ਲੜ ਜੂ ਉਡਾਰੀ ਮਾਰ ਕੇ ।
ਗੇੜੇ ਕੱਢਦਾ ਦੁਰਾਨੀ ਭਾਰਾ, ਨਾਗ ਦੇ ਸਮਾਨ ਛੂਕਰੇ ।
ਹੀਰੇ ਜੜੇ 'ਵੇ ਸੁਨਹਿਰੀ ਮੁਠਤੇ, ਬਿਜਲੀ ਸਮਾਨ ਲਸ਼ਕੇ ।
ਸਰਦਾਰ ਜੀ ਖੰਡੇ ਨੂੰ ਤੋਲੇ, ਮੁੱਖ 'ਚੋਂ ਜੈਕਾਰੇ ਬੋਲਕੇ ।
ਅੱਖਾਂ ਕੌੜੀਆਂ ਮੁਛਹਿਰੇ ਫਰਕੇ, ਧੌਣਾਂ ਦੀ ਖੜੋਗੀ ਝੰਡ ਜੀ ।
ਚੱਕ ਫਿਰਦਾ ਫਿਰਦਾ ਹੱਥਾਂ ਤੇ ਵੱਢਦਾ, ਗੱਭਰੂ ਮੁਕਾਬਲੇ ਦਾ ।
ਗੋਰੇ ਹੱਥ 'ਚ ਭਵਾਨੀ ਫਬਦੀ, ਚਕਦਾ ਪਠਾਣ ਚੁੰਗੀਆਂ ।
ਦੀਪ ਸਿੰਘ ਨੇ ਬਣਾਤੇ ਟੋਟੇ, ਬਰਛਾ ਖਬੋਦੇ ਖੱਪਦੇ ।
ਖੰਡਾ ਧੂਹ ਲਿਆ ਲਹੂ ਦਾ ਲਿਬੜਿਆ, ਹਿੱਕ 'ਚ ਬਣਾਈਆਂ ਮੋਰੀਆਂ ।
ਖ਼ਾਨ ਮਾਸ ਦੇ ਬਣਾਤੇ ਗਤਲੇ, ਤਿਰਛੀ ਕਟਾਰੀ ਮਾਰਕੇ ।
ਜਾਣੀ ਫੁੱਟ ਪੇ ਜਿਸਮ 'ਚੋਂ ਸੋਮੇ, ਵਗਦੇ ਘਰਾਲ ਰੱਤ ਦੇ ।
ਜੁਆਨ ਘੁਕਦੇ ਬਰੋਲਿਆਂ ਵਾਂਗੂੰ, ਰੱਬ ਨੇ ਕਰਾਤੇ ਟਾਕਰੇ ।
ਦੀਪ ਸਿੰਘ ਦੇ ਚੁਸਤ ਹੱਥ ਚਲਦੇ, ਰੋਕ ਕੇ ਚਲੌਂਦਾ ਬਰਛਾ ।
ਭੁਜਾਂ ਥੱਕੀਆਂ ਥਿਬਕਦਾ ਫਿਰਦਾ, ਗੱਭਰੂ ਕੰਧਾਰ ਵਲ ਦਾ ।
ਦੋਵੇਂ ਡਿੱਗੀਆਂ ਜ਼ਿਮੀਂ ਤੇ ਕਿਰਚਾਂ, ਧੌਣਾਂ ਦੇ ਵਚਾਲੇ ਵੱਜਕੇ ।
ਸਲਵਾਰ 'ਚੋਂ ਨੁਚੜਦਾ ਮੈਲਾ, ਲਿਬੜਿਆ ਕਛਹਿਰਾ ਸਿੰਘ ਦਾ ।
ਵਾਰ ਚੱਲਗੇ ਦੋਹਾਂ ਦੇ ਸਾਂਝੇ, ਧੜਾਂ ਤੋਂ ਉਤਾਰੇ ਸੀਸ ਗਏ ।
ਵਜੇ ਦਮ ਦੇ-ਦਮਦੇ, 'ਬਾਬੂ ਜੀ' ਦਲੇਰ ਸੂਰਮੇ, ਨਾ ਨਿਤ ਜਮਦੇ ।
ਦੋਹਿਰਾ

ਕਹਿਣ ਬਿਰਧ ਦੇ ਨਾਲ ਦੇ, ਗਿਆ ਜ਼ਬਾਨੋਂ ਹਾਰ ।
ਗੂਹੜੀ ਨੀਂਦਰ ਸੌਂ ਗਿਆ, ਕਰਕੇ ਕੌਲ-ਕਰਾਰ ।
ਤਰਜ ਦੋਤਾਰਾ-੧੧

ਸਿੰਘ ਤਾਹਨੇ ਮਾਰਦੇ ਸੀ, ਰਹਿ ਗਿਆ ਰਾਹੇ ਸੂਰਮਾ ਬਾਬਾ ।
ਮੁਰਝਾ ਗਿਆ ਖਿੜ੍ਹਕੇ ਤੇ, ਮਾਰਕੇ ਮਹਿਕ ਫੁੱਲਾਂ ਦਾ ਛਾਬਾ ।
ਇੱਕ ਮਾਰ ਹਬਕਲੀ ਤੂੰ, ਅਜੇ ਨਾ ਖੋਹਲ ਸੌਣ ਨੂੰ ਤਣੀਆਂ ।
ਲਾਦੇ ਪੱਤਣ ਡੁਬਦਿਆਂ ਨੂੰ, ਗੁਰੂ ਦਿਆ ਸ਼ੇਰਾ ਤੇਗ਼ ਦਿਆ ਧਨੀਆਂ ।

ਸਾਨੂੰ ਕਰੇਂ ਤਾਕੀਦਾਂ ਤੂੰ, ਉਰੇ ਨਾ ਗਿਰਨਾ ਤਾਲ ਪਰ ਸੌਣਾ ।
ਕਰ ਕੌਲ ਜ਼ਬਾਨੋਂ ਤੂੰ, ਲੇਟ ਗਿਆ ਰਾਹੇ ਕਟਾਕੇ ਧੌਣਾਂ ।
ਗਿਆ ਡੋਬ ਵਚਾਲੇ ਤੂੰ, ਹੌਂਸਲੇ ਢਹਿਗੇ ਛਾਤੀਆਂ ਛਣੀਆਂ ।
ਲਾਦੇ ਪੱਤਣ ਡੁਬਦਿਆਂ ਨੂੰ, ਗੁਰੂ ਦਿਆ ਸ਼ੇਰਾ ਤੇਗ਼ ਦਿਆ ਧਨੀਆਂ ।

ਤੇਰੀ ਮੰਜ਼ਲ ਦੁਰੇਡੀ ਐ, ਅਜੇ ਇੱਕ ਕੋਹ ਦਾ ਫ਼ਾਸਲਾ ਰਹਿੰਦਾ ।
ਬਾਬਾ ਪਹੁੰਚ ਟਕਾਣੇ ਤੇ, ਬੋਲ ਕਰ ਪੂਰਾ ਬਿਨਾ ਸ਼ੱਕ ਢਹਿੰਦਾ ।
ਉੱਠ ਮਾਰ ਥਬੂਕਾ ਤੂੰ, ਸੁੱਤੇ ਨੂੰ ਦੇਰਾਂ ਹੋਗੀਆਂ ਘਣੀਆਂ ।
ਲਾਦੇ ਪੱਤਣ ਡੁਬਦਿਆਂ ਨੂੰ, ਗੁਰੂ ਦਿਆ ਸ਼ੇਰਾ ਤੇਗ਼ ਦਿਆ ਧਨੀਆਂ ।

ਖੜਾ ਹੋ ਜਾ ਮਲਕ ਦੇ ਤੂੰ, ਜ਼ਰਾ ਭਾਰ ਦੇ ਕੇ ਸਹਾਰੇ ਲੱਤ ਕੇ ।
ਬਾਬਾ ਬਦਲ ਪੈਂਤੜਾ ਤੂੰ, ਅਗਾਂਹ ਨੂੰ ਵਧਜਾ ਖੇਲ੍ਹਦਾ ਗੱਤਕੇ ।
ਲਾਦੇ ਢੇਰ ਪਠਾਣਾਂ ਦੇ, ਜਿਸਮ 'ਚੋਂ ਗਿਰਨ ਲਹੂ ਦੀਆਂ ਕਣੀਆਂ ।
ਲਾਦੇ ਪੱਤਣ ਡੁਬਦਿਆਂ ਨੂੰ, ਗੁਰੂ ਦਿਆ ਸ਼ੇਰਾ ਤੇਗ਼ ਦਿਆ ਧਨੀਆਂ ।

ਕੁਝ ਨਜ਼ਰ ਆਂਵਦਾ ਨਾ, ਸਾਹਮਣਿਓਂ ਚੜ੍ਹਗੀ ਜ਼ੁਲਮ ਦੀ ਨ੍ਹੇਰੀ ।
ਹਰਿਮੰਦਰ ਛੁਡੌਣਾ ਸੀ, ਪਿਤਾ ਜੀ ਬੜੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਤੇਰੀ ।
ਸਾਰਾ ਬਣਿਆ ਸਿਊਨੇ ਦਾ, ਛੱਤਾਂ ਹੇਠ ਲਟਕੇ ਲਾਲ ਤੇ ਮਣੀਆਂ ।
ਲਾਦੇ ਪੱਤਣ ਡੁਬਦਿਆਂ ਨੂੰ, ਗੁਰੂ ਦਿਆ ਸ਼ੇਰਾ ਤੇਗ਼ ਦਿਆ ਧਨੀਆਂ ।

ਮਾਰ-ਮਾਰ ਪਠਾਣਾਂ ਨੂੰ, ਪਹੁੰਚ ਜਾ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿਚ ਕੁੱਦ ਦਾ ।
ਜਗਮੇਲ, ਬਸੰਤ ਸਿਆਂ, ਜਾਂਵਦਾ ਟੈਮ ਗੁਜ਼ਰਦਾ ਜੁੱਧ ਦਾ ।
ਬੜਾ ਜੋਸ਼ ਝੜਾਵਣ ਜੀ, ਸ਼ੈਰੀਆਂ ਓਵਰ ਸੀਅਰ ਦੀਆਂ ਬਣੀਆਂ ।
ਲਾਦੇ ਪੱਤਣ ਡੁਬਦਿਆਂ ਨੂੰ, ਗੁਰੂ ਦਿਆ ਸ਼ੇਰਾ ਤੇਗ਼ ਦਿਆ ਧਨੀਆਂ ।
ਦੋਹਿਰਾ

ਖੜ੍ਹਾ ਹੋ ਗਿਆ ਸੂਰਮਾ, ਨਾ ਝਲ ਸਕਦਾ ਤਾਨ ।
ਸੀਸ ਕੱਟੇ ਜੰਗ ਕਰ ਰਿਹਾ, ਦੀਪ ਸਿੰਘ ਬਲਵਾਨ ।
ਔੜਾ-੧੨

(੧)

ਸਾਥ ਦਿਆਂ ਬੋਲੀ ਮਾਰੀ, ਖੁੱਬਗੀ ਜਿਉਂ ਤੇਜ ਕਟਾਰੀ ।
ਜੋਸ਼ ਨਾਲ ਭਰ ਗਿਆ ਜੁੱਸਾ, ਬਿਰਧ ਨੂੰ ਆ ਗਿਆ ਗੁੱਸਾ ।
ਦੋਵੇਂ ਬਾਜ਼ੂ ਫ਼ਰਕ ਰਹੇ ਜੀ ਉਹਨੇ,
ਗੋਡਣੇ ਜ਼ਮੀਨ ਉਤੇ ਧਰਕੇ, ਹਰਖ ਨਾਲ ।
ਉਠਿਆ ਬਾਹਾਂ ਦਾ ਜ਼ੋਰ ਕਰਕੇ ਹਰਖ ਨਾਲ ।
ਦੀਪ ਸਿੰਘ ਬਾਬਾ ਧਰਮੀ, ਪਿੰਡੇ ਨੂੰ ਆਗੀ ਗਰਮੀ ।
ਲੱਗਿਆ ਸੀ ਲੌਣ ਸਮਾਧੀ, ਇੱਕ ਵਾਰੀ ਜੁੰਬਸ਼ ਖਾਧੀ ।
ਸੀਸ ਕੱਟਿਆ ਹੱਥ ਤੇ ਧਰੇ ਜੀ ਬਾਬਾ,
ਮਲਕ-ਮਲਕ ਉੱਠ ਖੜਦਾ, ਮੰਦਰ ਤੱਕ ।
ਸੀਸ ਕੱਟਿਆ ਗਿਆ ਧੜ ਲੜਦਾ, ਮੰਦਰ ਤੱਕ ।

(੨)

ਖਾਕੇ ਤਿੰਨ ਵਾਰੀ ਡੋਲੇ, ਹੱਥ ਦੇ ਵਿਚ ਖੰਡਾ ਤੋਲੇ,
ਬਾਹਾਂ ਨੂੰ ਦੇਕੇ ਝੱਟਕੇ, ਪੈਰਾਂ ਨਾਲ ਧਰਤੀ ਪੱਟਕੇ ।
ਅੱਗੋਂ ਸੀ ਸ਼ਕਾਰ ਨਿਕਲਿਆ ਤੇ ਵੇਖ,
ਰੋਹ ਜੇ ਚੜ੍ਹਗੇ, ਬਘਿਆੜ ਵਾਂਗੂੰ ।
ਉਹਦੇ ਰੋਮ ਜੇ ਗਿੱਚੀ ਦੇ ਸਾਰੇ ਖੜਗੇ, ਬਘਿਆੜ ਵਾਂਗੂੰ ।
ਸੰਭਲ ਕੇ ਵਧਦਾ ਅਗਾਹਾਂ, ਲੋਹੇ ਦੀਆਂ ਬਣੀਆਂ ਬਾਹਾਂ,
ਲੱਗਗੇ ਅੰਗ ਫਰਕਣ ਸਾਰੇ, ਸੱਪ ਦੇ ਵਾਂਗ ਮਾਰ ਫੁੰਕਾਰੇ ।
ਰਣਾਂ ਵਿਚ ਘੁਕਦਾ ਫਿਰੇ ਜੀ,
ਸਿਰੀ ਸਾਹਿਬ ਜਚਾਕੇ ਹੱਥ ਫੜਦਾ, ਮੰਦਰ ਤੱਕ ।
ਸੀਸ ਕੱਟਿਆ ਗਿਆ ਧੜ ਲੜਦਾ, ਮੰਦਰ ਤੱਕ ।

(੩)

ਕਾਬਲੀ ਪੌਣ ਕਕਾਰਾ, ਸੂਰਮਾ ਸਿਰ ਤੋਂ ਬਾਹਰਾ,
ਕੋਈ ਨਾ ਖੜ੍ਹਦਾ ਅੱਗੇ, ਅਹੇ 'ਜ੍ਹੇ ਸ਼ੇਰ ਬੱਗੇ,
ਔਣ ਨਾ ਨਜ਼ਰ ਜੱਗ ਤੇ ਜੀ,
ਕਿਤੇ ਜੰਮਣ ਵਿਰਲੀਆਂ ਮਾਂਵਾਂ, ਜਹਾਨ ਵਿੱਚ ।
ਜਿੱਥੇ ਖੜ੍ਹਨ ਸੋਂਹਦੀਆਂ ਥਾਵਾਂ, ਜਹਾਨ ਵਿੱਚ ।
ਬਾਬੇ ਨੇ ਕਰਤੇ ਹਮਲੇ, ਡੇਗ ਤੇ ਉਸਰੇ ਥਮ੍ਹਲੇ,
ਰਣ ਦੇ ਵਿੱਚ ਛੀੜਾਂ ਕਰੀਆਂ, ਸਿਟੀ ਗਿਆ ਵੱਢ-ਵੱਢ ਭਰੀਆਂ ।
ਲਹੂ ਨਾਲ ਲਿਬੜ ਗਿਆ ਸੀ,
ਖੰਡਾ ਜਾਵੇ ਰਬੜ ਵਾਂਗੂੰ ਵਢਦਾ, ਮੰਦਰ ਤੱਕ ।
ਸੀਸ ਕੱਟਿਆ ਗਿਆ ਧੜ ਲੜਦਾ, ਮੰਦਰ ਤੱਕ ।

(੪)

ਰੱਤ ਦੇ ਵਗੇ ਵਾਟਰ ਕੋਰਸ, ਲੜਦਾ ਜਿਉਂ ਰਾਜਾ ਪੋਰਸ,
ਖਾ ਗਿਆ ਖ਼ੌਫ਼ ਸਕੰਦਰ, ਦਿਸਦਾ ਨਾ ਨੇੜੇ ਮੰਦਰ,
ਮਾਲਵੇ ਲੜਾਕੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਜੀ ਸਾਰੇ ਜੁਆਨ
ਖਾਂਵਦੇ ਖਵ੍ਹੀਆਂ, ਚਿਤਰਿਆਂ ਨੂੰ,
ਥਿਆਗੇ ਹਰਨ ਹਰਨੀਆਂ ਲਵੀਆਂ, ਚਿਤਰਿਆਂ ਨੂੰ ।
ਬੇਰੀਆਂ ਵਾਂਗੂੰ ਝੰਬਣ, ਕਾਬਲੀ ਥਰ-ਥਰ ਕੰਬਣ,
ਨੱਕ ਦੇ ਨਾਲ ਕੱਢਦੇ ਲੀਕਾਂ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਸੁਣਦੀਆਂ ਚੀਕਾਂ,
ਫਿਰਦੇ ਪਠਾਣ ਘਾਬਰੇ ਜੀ ।
ਚੱਲੇ ਰਿਵਰ ਲਹੂ ਦੇ ਹੜ੍ਹਦਾ, ਮੰਦਰ ਤੱਕ ।
ਸੀਸ ਕੱਟਿਆ ਗਿਆ ਧੜ ਲੜਦਾ, ਮੰਦਰ ਤੱਕ ।

(੫)

ਖਹਿਕੇ ਜ਼ੋਰ ਲਾ ਲਿਆ ਬਾਂਸਾਂ, ਲਤੜਦੇ ਜਾਂਦੇ ਲਾਸ਼ਾਂ,
ਛੱਪੜ ਬਲੱਡ ਨਾ ਝਲਦੇ, ਜਾਣ ਪਰਛਾਵੇਂ ਢਲਦੇ,
ਥਿਰੀ ਬਟੇ ਫੋਰ ਮਾਰ ਤੇ ਸੀ ।
ਬਾਕੀ ਵੈਰੀ ਘੇਰ ਕੇ ਲਿਆਂਦੇ, ਲਾਹੌਰ ਵੱਲ ।
ਰਾਸ਼ੇ ਪਸ਼ਤੋ ਮਾਰਦੇ ਜਾਂਦੇ, ਲਾਹੌਰ ਵੱਲ ।
ਲਾਜ ਰੱਖੀ ਮਾਂ ਦੇ ਦੁੱਧ ਦੀ, ਪੱਟ ਲੀ ਝੰਡੀ ਜੁੱਧ ਦੀ ।
ਜਾਕੇ ਪਰਕਮਿਆਂ ਕੋਲੇ, ਬਾਬੇ ਨੇ ਛਡਤੇ ਚੋਲੇ,
ਅੰਦਰ ਵਗਾਤਾ ਸੀਸ ਨੂੰ ਜੀ ।
'ਬਾਬੂ' ਰੱਖ ਲਿਆ ਸੱਚੇ ਨੇ ਪੜਦਾ, ਮੰਦਰ ਤੱਕ ।
ਸੀਸ ਕੱਟਿਆ ਗਿਆ ਧੜ ਲੜਦਾ, ਮੰਦਰ ਤੱਕ ।
ਬੈਂਤ-੧੩

ਜੰਗ ਜਿੱਤ ਲਿਆ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰਾਂ ਨੇ,
ਲਏ ਸਾਂਭ ਅਸਬਾਬ ਸ਼ਤਾਬ ਦੇ ਜੀ ।

ਸੱਭੇ ਉੱਤਰੇ ਆਣਕੇ ਸ਼ਹਿਰ ਲੌਣੇ,
ਤੰਬੂ ਲੱਗ ਗੇ ਪਾਸ ਤਲਾਬ ਦੇ ਜੀ ।

ਪੌਂਦੇ ਜੱਫੀਆਂ ਜੁਆਨ ਇਕ ਦੂਸਰੇ ਨੂੰ,
ਮੁੱਖ ਟਹਿਕਦੇ ਵਾਂਗ ਗੁਲਾਬ ਦੇ ਜੀ ।

ਮਿਲਣ ਕੁੱਲ ਦੁਕਾਨਦਾਰ ਡਾਲੀਆਂ ਲੈ,
ਖ਼ੁਸ਼ੀ ਔਂਦੀ ਨਾ ਬੀਚ ਹਸਾਬ ਦੇ ਜੀ ।

ਦੇਣ ਰਾਤ ਨੂੰ ਬਾਲ ਚਰਾਗ਼ ਘਿਉ ਦੇ,
ਹੋਵੇ ਰੌਸ਼ਨੀ ਵਾਂਗ ਮਤ੍ਹਾਬ ਦੇ ਜੀ ।

ਖ਼ਬਰ ਜੇਤ ਦੀ ਪਹੁੰਚਗੀ ਦੇਸ਼ ਅੰਦਰ,
ਲੋਕ ਖ਼ੁਸ਼ੀ ਮਨੌਣ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਜੀ ।

ਗੁਰ ਧਾਮ ਅਜ਼ਾਦ ਕਰਾ ਲਿਆ ਸੀ,
ਮੁੱਖ ਮੋੜਤੇ ਖ਼ਾਨ ਖ਼ਰਾਬ ਦੇ ਜੀ ।

ਸਾਰੇ ਤਰਫ਼ ਲਾਹੌਰ ਦੀ ਕੂਚ ਕਰਗੇ,
ਜੁਆਨ ਖ਼ਾਨ ਜਹਾਨ ਨਵਾਬ ਦੇ ਜੀ ।

ਕਹਿੰਦੇ ਫੇਰ ਨੀ ਔਣ ਦਾ ਨਾਮ ਲੈਂਦੇ,
ਗਏ ਕੁੱਲ ਪਠਾਣ ਜਵਾਬਦੇ ਜੀ ।

ਗੱਲ ਜਾਦ ਕਰਕੇ ਜਿਹੜੇ ਸੂਰਮਿਆਂ ਦੀ,
ਡਰਦੇ ਹੋਣਗੇ ਵੀਚ ਖੁਆਬ ਦੇ ਜੀ ।

ਮਿਲੀ ਜੰਗ ਮੇਂ ਹਾਰ ਦੁਰਾਨੀਆਂ ਨੂੰ,
ਜਿਤੇ ਸ਼ੇਰ ਦਸਮੇਸ਼ ਜਨਾਬ ਦੇ ਜੀ ।

'ਰਜਬਲੀ' ਕਸੂਰ ਮੁਆਫ਼ ਕਰਨਾ,
ਰਹਿ ਗਿਆ ਫਰਕ ਜੇ ਵਿੱਚ ਕਿਤਾਬ ਦੇ ਜੀ ।