‘ਟਿੱਲੇ ਵਾਲਿਆ ਮਿਲਾ ਦੇ ਜੱਟੀ ਹੀਰ ਨੂੰ’ ਦਾ ਸਿਰਜਕ ਦੇਵ ਥਰੀਕਿਆਂ ਵਾਲਾ

ਹਰਦੇਵ ਸਿੰਘ ਉਰਫ਼ ਹਰਦੇਵ ਦਿਲਗੀਰ ਉਰਫ਼ ਦੇਵ ਥਰੀਕਿਆਂ ਵਾਲਾ ਕਿਸੇ ਜਾਣ-ਪਛਾਣ ਦਾ ਮੁਥਾਜ ਨਹੀਂ। ਲੋਕ-ਗਾਥਾਵਾਂ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਰਾਹੀਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਮਾਂ-ਬੋਲੀ ਪੰਜਾਬੀ ਨੂੰ ਕੌਮਾਂਤਰੀ ਪੱਧਰ ’ਤੇ ਪਹੁੰਚਾਉਣ ਦਾ ਵਡਮੁੱਲਾ ਕਾਰਜ ਕੀਤਾ ਹੈ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਕਲਮ ਦੀ ਤਾਕਤ ਨਾਲ ਛੋਟੇ ਜਿਹੇ ਪਿੰਡ ‘ਥਰੀਕੇ’ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ਵ ਦੇ ਨਕਸ਼ੇ ’ਤੇ ਲਿਆ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਦੇਵ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਵਿੱਚ ਦਮ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਸਿਰਜਣਾ ਅਸ਼ਲੀਲਤਾ ਤੋਂ ਕੋਹਾਂ ਦੂਰ ਹੈ। ਕਲੀਆਂ ਦੇ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਮਰਹੂਮ ਕੁਲਦੀਪ ਮਾਣਕ ਦੀ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਪਿੱਛੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੇਰੇ ਯੋਗਦਾਨ ਦੇਵ ਥਰੀਕਿਆਂ ਵਾਲੇ ਦਾ ਹੀ ਹੈ। ਜੇ ਕਹਿ ਲਿਆ ਜਾਵੇ ਕਿ ਮਾਣਕ ਨੂੰ ਦੇਵ ਨੇ ਉਂਗਲ ਲੜ ਕੇ ਸੰਗੀਤ ਦੇ ਰਾਹ ਤੋਰਿਆ ਤਾਂ ਕੋਈ ਅਤਿਕਥਨੀ ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗੀ। ਆਪਣੀ ਕਲਮ ਰਾਹੀਂ ਦੇਵ ਨੇ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਰਿਸ਼ਤਿਆਂ ਦੀ ਪਵਿੱਤਰਤਾ ਕਾਇਮ ਰੱਖੀ, ਸਗੋਂ ਸਮਾਜਿਕ ਕਦਰਾਂ-ਕੀਮਤਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਨਵਾਂ-ਨਰੋਆ ਰੱਖਿਆ।
1976 ਵਿੱਚ ਦੇਵ ਥਰੀਕਿਆਂ ਵਾਲੇ ਦੀਆਂ ਸਿਰਜੀਆਂ ਲੋਕ-ਗਾਥਾਵਾਂ ਦੀ ਕੈਸਿਟ ‘ਤੇਰੀ ਖ਼ਾਤਰ ਹੀਰੇ’ ਜਦੋਂ ਮਾਣਕ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਵਿੱਚ ਆਈ ਤਾਂ ਪੰਜਾਬੀ ਗਾਇਕੀ ਵਿੱਚ ਤਰਥੱਲੀ ਮੱਚ ਗਈ। ‘ਤੇਰੇ ਟਿੱਲੇ ਤੋਂ ਔਹ ਸੂਰਤ ਦੀਂਹਦੀ ਆ ਹੀਰ ਦੀ’ ਇੱਕ ਅਜਿਹੀ ਅਮਰ ਲੋਕ-ਗਾਥਾ ਹੋ ਨਿੱਬੜੀ, ਜੋ ਹਮੇਸ਼ਾ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦੀ ਜ਼ਬਾਨ ’ਤੇ ਰਹੇਗੀ। ਸੈਂਕੜਿਆਂ ਦੀ ਤਾਦਾਦ ਵਿੱਚ ਜਨਾਬ ਕੁਲਦੀਪ ਮਾਣਕ ਨੇ ਦੇਵ ਦੇ ਗੀਤ ਗਾ ਕੇ ਦੇਸ਼-ਵਿਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕ-ਗਾਥਾਵਾਂ ਦਾ ਲੋਹਾ ਮਨਵਾਇਆ। ਕੁਲਦੀਪ ਮਾਣਕ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਸੁਰਿੰਦਰ ਕੌਰ, ਨਰਿੰਦਰ ਬੀਬਾ, ਸੁਰਿੰਦਰ ਛਿੰਦਾ, ਮੁਹੰਮਦ ਸਦੀਕ ਤੇ ਸੁਰਜੀਤ ਬਿੰਦਰੱਖੀਆ ਵੀ ਦੇਵ ਦੇ ਲਿਖੇ ਗੀਤ ਸਟੇਜਾਂ ’ਤੇ ਗਾ ਚੁੱਕੇ ਹਨ। ਬਦਲੇ ਵਿੱਚ ਥਰੀਕਿਆਂ ਵਾਲੇ ਦੇਵ ਨੂੰ ਸਰੋਤਿਆਂ ਵੱਲੋਂ ਅਥਾਹ ਪਿਆਰ ਤੇ ਸਤਿਕਾਰ ਮਿਲਿਆ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਅਮਰੀਕਾ, ਕੈਨੇਡਾ, ਇੰਗਲੈਂਡ ਆਦਿ ਵਰਗੇ ਯੂਰਪੀਨ ਮੁਲਕਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਦਰਜਨਾਂ ਵਾਰ ਮਾਣ-ਸਨਮਾਨ ਮਿਲਣਾ ਇਸ ਦੀ ਪ੍ਰਤੱਖ ਮਿਸਾਲ ਹੈ। 74 ਸਾਲਾ ਇਸ ਬਜ਼ੁਰਗ ਬਾਪੂ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਆਪਣੇ ਲੋਕਾਂ, ਜ਼ਬਾਨ ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦੀ ਆਪਣੇ ਗੀਤਾਂ ਤੇ ਲੋਕ-ਗਾਥਾਵਾਂ ਦੁਆਰਾ ਅਣਥੱਕ ਸੇਵਾ ਕੀਤੀ ਵਰਗੇ ਸ਼ਖ਼ਸ, ਅਜੋਕੇ ਵਿਸ਼ਵੀਕਰਨ ਤੇ ਬਾਜ਼ਾਰੀਕਰਨ ਵਾਲੇ ਦੌਰ ਵਿੱਚ ਮਿਲਣੇ ਬੜੇ ਮੁਸ਼ਕਲ ਹਨ।
ਸਾਧਾਰਨ ਤੇ ਕਿਰਤੀ ਰਾਮਗੜ੍ਹੀਆ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਜੰਮਿਆ-ਪਲਿਆ ਦੇਵ ਵਿਲੱਖਣ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ ਦਾ ਮਾਲਕ ਹੈੇ। ਗੀਤਾਂ, ਲੋਕ-ਤੱਥਾਂ ਤੇ ਲੋਕ-ਗਾਥਾਵਾਂ ਦਾ ਬਾਬਾ ਬੋਹੜ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਉਹ ਸਫ਼ਲ ਪਰਿਵਾਰਕ ਮੁਖੀ, ਚੰਗਾ ਪਤੀ, ਸੁਹਿਰਦ ਬਾਪ, ਸਾਢੇ ਚਾਰ ਦਰਜਨ ਤੋਂ ਉੱਪਰ ਮਿਆਰੀ ਕਹਾਣੀਆਂ ਲਿਖਣ ਵਾਲਾ ਤੀਖਣ ਬੁੱਧੀ ਵਾਲਾ ਸਥਾਪਤ ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਾਰੀਆਂ ਖ਼ੂਬੀਆਂ ਤੋਂ ਉੱਪਰ ਯਾਰਾਂ ਦਾ ਯਾਰ ਹੈ। ਹੁਣ ਤਕ ਦੀ ਪੰਜਾਬੀ ਗੀਤਕਾਰੀ ਵਿੱਚੋਂ ਸ਼ਾਇਦ ਦੇਵ ਹੀ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਗੀਤਕਾਰ ਹੋਇਆ ਹੈ, ਜਿਸ ਦਾ ਲਿਖਿਆ ਗੀਤ ‘ਟਿੱਲੇ ਵਾਲਿਆ ਮਿਲਾ ਦੇ ਜੱਟੀ ਹੀਰ ਨੂੰ, ਤੇਰਾ ਕਿਹੜਾ ਮੁੱਲ ਲੱਗਦਾ’ ਦਸ ਤੋਂ ਵੱਧ ਗਾਇਕਾਂ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਵਿੱਚ ਰਿਕਾਰਡ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਜੀਵਨ ਦੇ ਹਰ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਬੁਲੰਦੀਆਂ ਛੂਹਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਉਸ ਦੇ ਪੈਰ ਧਰਤੀ ’ਤੇ ਹੀ ਹਨ। ਹਉਮੈ ਰੋਗ ਉਸ ਤੋਂ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਕੋਹ ਦੂਰ ਹੈ। 74 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਵੀ ਦੇਵ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਤਰੋ-ਤਾਜ਼ਾ, ਹਰ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀ ਮੇਰ-ਤੇਰ ਤੋਂ ਕੰਵਲ ਦੇ ਫੁੱਲ ਵਾਂਗੂੰ ਨਿਰਲੇਪ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਇੰਗਲੈਂਡ ਵਰਗੇ ਵਿਕਸਤ ਮੁਲਕ ਵਿੱਚ ਉਸ ਦੇ ਨਾਂ ’ਤੇ ‘ਦੇਵ ਥਰੀਕੇ ਵਾਲਾ ਐਪਰੀਸੇਸ਼ਨ ਸੁਸਾਇਟੀ ਇੰਗਲੈਂਡ’ ਬਣੀ ਹੋਈ ਹੈ, ਜੋ ਬਰਤਾਨੀਆ ਸਰਕਾਰ ਵੱਲੋਂ ਬਾਕਾਇਦਾ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਰਜਿਸਟਰਡ ਹੈ। ਦੁਨੀਆਂ ਭਰ ਵਿੱਚ ਸਾਹਿਤ, ਕਲਾ ਤੇ ਗੀਤ-ਸੰਗੀਤ ਪ੍ਰੇਮੀ ਉਸ ਨੂੰ ਜਨੂੰੂਨ ਦੀ ਹੱਦ ਤਕ ਪਿਆਰ ਕਰਦੇ ਨੇ। ਇਸ ਦੀ ਉਦਾਹਰਨ ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ ਉਰਫ਼ ਸੋਖਾ ਉਦੈਪੁਰੀਆ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੇ ਇੰਗਲੈਂਡ ਦੇ ਡਰਬੀ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਬਾਹਰ-ਬਾਹਰ ਕਈ ਏਕੜ ਜ਼ਮੀਨ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਹਾਲ ਦੇਵ ਥਰੀਕਿਆਂ ਵਾਲੇ ਦੇ ਨਾਂ ’ਤੇ ਬਣਾਇਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਉਸ ਨੇ ਦੇਵ ਦੇ ਹੁਣ ਤਕ ਦੇ ਸਾਰੇ ਪੁਰਾਣੇ ਗੀਤ, ਕਲੀਆਂ ਤੇ ਲੋਕ-ਗਾਥਾਵਾਂ ਇਸ ਵਿੱਚ ਸਾਂਭ ਕੇ ਰੱਖੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ। ਇਸ ਜਨੂੰਨ ਬਾਰੇ ਪੁੱਛੇ ਜਾਣ ’ਤੇ ਇਹ ਸਾਬਤ-ਸੂਰਤ ਸਰਦਾਰ ਬੜੀ ਹਲੀਮੀ ਨਾਲ ਜਵਾਬ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਵਿਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਸਫ਼ਲ ਕਾਰੋਬਾਰੀ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਉਸ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬੀਅਤ ਨਾਲ ਬੜਾ ਮੋਹ ਹੈ ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਗੀਤਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਅਮੀਰ ਵਿਰਸੇ ਦੀ ਝਲਕ ਉਸ ਦੇ ਮਨ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਸਕੂਨ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਦੇਵ ਦੀ ਜੀਵਨ ਘਾਲਣਾ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਤ ਹੋ ਕੇ ਸੋਖੇ ਨੇ ਦੇਵ ਥਰੀਕਿਆਂ ਵਾਲੇ ’ਤੇ ਇੱਕ ਟੈਲੀ ਫ਼ਿਲਮ ਵੀ ਬਣਾਈ ਹੈ।
ਦੇਵ ਨੇ ਆਪਣੀ ਕਲਮ ਨਾਲ ਅਜਿਹੀ ਪਾਕ ਮੁਹੱਬਤ ਪਾਈ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੇ ਹਮੇਸ਼ਾ ਚੰਗੇ ਤੇ ਸਾਫ਼-ਸੁਥਰੇ ਸਮਾਜ ਲਈ ਦੁਆਵਾਂ ਕੀਤੀਆਂ ਹਨ। ਉਸ ਦੇ ਗੀਤਾਂ ਦੀ ਉਮਰ ਸਦੀਆਂ ਤਕ ਲਮੇਰੀ ਰਹੇਗੀ ਅਤੇ ਜਦੋਂ ਵੀ ਪੰਜਾਬੀ ਗੀਤਕਾਰੀ ਦੀ ਗੱਲ ਹੋਵੇਗੀ, ਥਰੀਕਿਆਂ ਵਾਲੇ ਦੇਵ ਦਾ ਨਾਂ ਬੜੇ ਮਾਣ ਤੇ ਸਤਿਕਾਰ ਨਾਲ ਲਿਆ ਜਾਵੇਗਾ। ਲੱਚਰਤਾ ਨੂੰ ਨਫ਼ਰਤ ਅਤੇ ਸਾਫ਼-ਸੁਥਰੀ ਗਾਇਕੀ ਨੂੰ ਪਿਆਰ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਪੰਜਾਬੀ ਜਗਤ ਇਸ ਬਜ਼ੁਰਗ ਬਾਪੂ ਦੀ ਲੰਮੀ ਉਮਰ ਦੀ ਕਾਮਨਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਪਰਮਾਤਮਾ ਕਰੇ ਦੇਵ ਸਾਹਬ ਤੰਦਰੁਸਤੀ ਵਾਲੀ ਲੰਮੀ ਉਮਰ ਜਿਊਣ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕਲਮ ਦਾ ਸਫ਼ਰ ਨਿਰੰਤਰ ਚਲਦਾ ਰਹੇ।

- ਕੁਲਵੰਤ ਸਿੰਘ ਜੋਗਾ (ਡਾ.)
* ਸੰਪਰਕ: 94641-53862