ਗੰਜ-ਏ-ਸ਼ਹੀਦਾਂ ..ਅੱਲ੍ਹਾ ਯਾਰ ਖ਼ਾਂ ਜੋਗੀ

ਅੱਲ੍ਹਾ ਯਾਰ ਖ਼ਾਂ ਜੋਗੀ ਉਨੀਂਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅਖ਼ੀਰ ਅਤੇ ਵੀਹਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿਚ ਹੋਏ ਹਨ ।ਉਹ ਧਾਰਮਿਕ ਮਨੁੱਖ ਸਨ, ਪਰ ਸਾਰੇ ਚੰਗੇ ਮਨੁੱਖਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮਨ ਵਿਚ ਸ਼ਰਧਾ ਅਤੇ ਪਿਆਰ ਸੀ ।ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦਿਆਂ ਦੀ ਸ਼ਹੀਦੀ ਸੰਬੰਧੀ ਦੋ ਮਰਸੀਏ ਲਿਖੇ । ਸ਼ਹੀਦਾਨ-ਏ-ਵਫ਼ਾ ਵਿਚ ਛੋਟੇ ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦਿਆਂ ਅਤੇ ਗੰਜ-ਏ-ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਵਿਚ ਵੱਡੇ ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦਿਆਂ ਦੀ ਸ਼ਹੀਦੀ ਦਾ ਦਿਲ ਟੁੰਬਵਾਂ ਵਰਨਣ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ।

1

ਜਿਸ ਦਮ ਹੂਏ ਚਮਕੌਰ ਮੇਂ ਸਿੰਘੋਂ ਕੇ ਉਤਾਰੇ ।
ਝੱਲਾਏ ਹੂਏ ਸ਼ੇਰ ਥੇ ਸਬ ਗ਼ੈਜ਼ ਕੇ ਮਾਰੇ ।
ਆਂਖੋਂ ਸੇ ਨਿਕਲਤੇ ਥੇ ਦਿਲੇਰੋਂ ਕੇ ਸ਼ਰਾਰੇ ।
ਸਤਿਗੁਰ ਕੇ ਸਿਵਾ ਔਰ ਗ਼ਜ਼ਬਨਾਕ ਥੇ ਸਾਰੇ ।
ਗੁੱਸੇ ਸੇ ਨਜ਼ਰ ਜਾਤੀ ਥੀ ਅਫਵਾਜ-ਏ-ਅਦੂ ਪਰ ।
ਤੇਗ਼ੇ ਸੇ ਨਿਗਾਹ ਪੜਤੀ ਥੀ ਦੁਸ਼ਮਨ ਕੇ ਗਲੂ ਪਰ ।
(ਗ਼ੈਜ਼=ਗੁੱਸਾ, ਸ਼ਰਾਰੇ=ਚੰਗਿਆੜੇ, ਗ਼ਜ਼ਬਨਾਕ=
ਗੁੱਸੇ ਨਾਲ ਭਰੇ,ਅਫਵਾਜ-ਏ-ਅਦੂ=ਵੈਰੀ ਦੀ ਫੌਜ)

2

ਜਬ ਦੂਰ ਸੇ ਦਰਯਾ ਕੇ ਕਿਨਾਰੇ ਨਜ਼ਰ ਆਏ ।
ਡੂਬੇ ਹੂਏ ਸਰਸਾ ਮੇਂ ਪਿਆਰੇ ਨਜ਼ਰ ਆਏ ।
ਯਿਹ ਦੇਖ ਕੇ ਬਿਗੜੇ ਹੂਏ ਸਾਰੇ ਨਜ਼ਰ ਆਏ ।
ਬਿੱਫ਼ਰੇ ਹੂਏ ਸਤਿਗੁਰ ਕੇ ਦੁਲਾਰੇ ਨਜ਼ਰ ਆਏ ।
ਕਹਤੇ ਥੇ ਇਜਾਜ਼ਤ ਹੀ ਨਹੀਂ ਹੈ ਹਮੇਂ ਰਨ ਕੀ ।
ਮੱਟੀ ਤਕ ਉੜਾ ਸਕਤੇ ਹੈਂ ਦੁਸ਼ਮਨ ਕੇ ਚਮਨ ਕੀ ।
3

ਤੂਫਾਂ-ਜ਼ਦਹ ਦਰੀਯਾ ਕੋ ਅਭੀ ਪਾਰ ਕਰੇਂਗੇ ।
ਠੋਕਰ ਸੇ ਹਰ ਇਕ ਮੌਜ ਕੋ ਹਮਵਾਰ ਕਰੇਂਗੇ ।
ਬਦ-ਅਹਦ ਸਿਤਮਗਾਰੋਂ ਸੇ ਪੈਕਾਰ ਕਰੇਂਗੇ ।
ਹਮ ਦੋਨੋਂ ਹੀ ਦਸ ਲਾਖ ਕੋ ਫ਼ਿੱਨਾਰ ਕਰੇਂਗੇ ।
ਦਾਦੀ ਹੈ ਕਿਧਰ, ਮਾਈ ਕਿਧਰ, ਭਾਈ ਕਹਾਂ ਹੈਂ ।
ਆਂਖੋਂ ਸੇ ਕਈ ਖਾਲਸੇ ਪਯਾਰੇ ਭੀ ਨਿਹਾਂ ਹੈਂ ।
(ਮੌਜ=ਲਹਿਰ, ਬਦ-ਅਹਦ=ਵਾਦਾ ਪੂਰਾ ਨਾ
ਕਰਨ ਵਾਲੇ, ਪੈਕਾਰ=ਜੰਗ, ਫ਼ਿੱਨਾਰ=ਅੱਗ ਵਿਚ
ਸੁੱਟਣਾ, ਨਿਹਾਂ=ਲੁਕੇ ਹੋਏ)

4

ਧੋਖਾ ਦੀਯਾ ਹਰ ਸਿੰਘ ਕੋ ਪੈਮਾਂ-ਸ਼ਿਕਨੋਂ ਨੇ ।
ਬੇ-ਮਿਹਰੋਂ ਨੇ ਬੇ-ਧਰਮੋਂ ਨੇ, ਈਮਾਂ-ਸ਼ਿਕਨੋਂ ਨੇ ।
ਜਬ ਇਤਨਾ ਕਹਾ ਜੁਲ ਦੀਯਾ ਅਹਸਾਂ-ਸ਼ਿਕਨੋਂ ਨੇ ।
ਪੇਸ਼ਾਨੀ ਪਿ ਬਲ ਡਾਲੇ ਪਰੀਸ਼ਾਂ-ਸ਼ਿਕਨੋਂ ਨੇ ।
ਥੇ ਚੀਂ-ਬ-ਜਬੀਂ ਲਹਰ ਯਾ ਸ਼ੀਸ਼ੇ ਮੇਂ ਪੜੀ ਥੀ ।
ਮਾਥੇ ਪੇ ਪਸ਼ੀਨਾ ਥਾ ਯਾ ਅਫ਼ਸ਼ਾਂ ਸੀ ਜੜੀ ਥੀ ।
(ਪੈਮਾਂ-ਸ਼ਿਕਨ=ਵਾਦਾ ਤੋੜਨ ਵਾਲੇ, ਜੁਲ=ਧੋਖਾ,
ਚੀਂ-ਬ-ਜਬੀਂ=ਮੱਥੇ ਤੇ ਤਿਉੜੀ, ਅਫ਼ਸ਼ਾਂ=
ਕਣੀਆਂ)

5

ਇਤਨੇ ਮੇਂ ਮੁਖ਼ਾਤਿਬ ਹੂਏ ਸਤਿਗੁਰ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ।
ਵੁਹ ਸਾਬਿਰ-ਓ-ਸ਼ਾਕਿਰ ਵੁਹ ਬਹਾਦੁਰ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ।
ਰਸਤੇ ਮੇਂ ਗੰਵਾ ਆਏ ਥੇ ਦੋ ਦੁਰ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ।
ਥੇ ਗ਼ਮ ਕੀ ਜਗਹ ਸ਼ਾਂਤੀ ਸੇ ਪੁਰ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ।
ਫ਼ਰਮਾਏ ਵੁਹ ਸਬ ਸੇ ਨਹੀਂ ਮੌਕਾ ਯਿਹ ਗ਼ਜ਼ਬ ਕਾ ।
ਪੂਰਾ ਯਹੀਂ ਕਲ ਹੋਗਾ, ਇਰਾਦਾ ਮੇਰੇ ਰਬ ਕਾ ।
(ਸਾਬਿਰ-ਓ-ਸ਼ਾਕਿਰ=ਸਬਰ ਸ਼ੁਕਰ ਕਰਨ ਵਾਲੇ,
ਦੁਰ=ਮੋਤੀ, ਗ਼ਜ਼ਬ=ਗੁੱਸਾ)

6

ਜਿਸ ਖ਼ਿੱਤੇ ਮੇਂ ਹਮ ਕਹਤੇ ਥੇ ਆਨਾ ਯਿਹ ਵੁਹੀ ਹੈ ।
ਕਲ ਲੁਟ ਕੇ ਹੈ ਜਿਸ ਜਗਹ ਸੇ ਜਾਨਾ ਯਿਹ ਵੁਹੀ ਹੈ ।
ਜਿਸ ਜਾ ਪਿ ਹੈ ਬੱਚੋਂ ਕੋ ਕਟਾਨਾ ਯਿਹ ਵੁਹੀ ਹੈ ।
ਮੱਟੀ ਕਹ ਦੇਤੀ ਹੈ ਠਿਕਾਨਾ ਯਿਹ ਵੁਹੀ ਹੈ ।
ਇਕ ਮੋਰਚੇ ਮੇਂ ਫਿਰ ਵਹੀਂ ਸਰਕਾਰ ਦਰ ਆਏ ।
ਜਾ ਪਹੁੰਚੇ ਅਕਾਲੀ ਵਹੀਂ ਸਤਿਗੁਰ ਜਿਧਰ ਆਏ ।
(ਖ਼ਿੱਤੇ=ਇਲਾਕੇ, ਦਰ=ਅੰਦਰ)

7

ਜਬ ਕਿਲਅ ਮੇਂ ਉਤਰੀ ਥੀ ਸਤਿਗੁਰ ਕੀ ਸਵਾਰੀ ।
ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਕੀ ਫ਼ਤਹ ਦਲੇਰੋਂ ਨੇ ਪੁਕਾਰੀ ।
ਵੁਹ ਹੁਮਹੁਮਾ ਸ਼ੇਰੋਂ ਕਾ ਵੁਹ ਆਵਾਜ਼ ਥੀ ਭਾਰੀ ।
ਥੱਰਾ ਗਯਾ ਚਮਕੌਰ ਹੁਆ ਜ਼ਲਜ਼ਲਾ ਤਾਰੀ ।
ਸਕਤੇ ਮੇਂ ਖ਼ੁਦਾਈ ਥੀ ਤੋ ਹੈਰਤ ਮੇਂ ਜਹਾਂ ਥਾ ।
ਨਾੱਰਾ ਸੇ ਹੂਆ ਚਰਖ਼ ਭੀ ਸਾਕਿਨ ਯਿਹ ਗੁਮਾਂ ਥਾ ।
(ਹੁਮਹੁਮਾ=ਸ਼ੇਰਾਂ ਦੀ ਗ਼ਰਜ਼, ਜ਼ਲਜ਼ਲਾ=ਭੁਚਾਲ,
ਤਾਰੀ=ਛਾ ਗਿਆ, ਸਕਤੇ=ਸੁੰਨ, ਚਰਖ਼=ਅਸਮਾਨ,
ਸਾਕਿਨ=ਠਹਰ ਗਿਆ)

8

ਖ਼ੇਮੇ ਕੀਏ ਇਸਤਾਦਹ ਵਹੀਂ ਉਠ ਕੇ ਕਿਸੀ ਨੇ ।
ਖੋਲ੍ਹੀ ਕਮਰ ਆਰਾਮ ਕੋ ਹਰ ਏਕ ਜਰੀ ਨੇ ।
ਰਹਰਾਸਿ ਕਾ ਦੀਵਾਨ ਸਜਾਯਾ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ।
ਮਿਲਜੁਲ ਕੇ ਸ਼ਰੇ-ਸ਼ਾਮ ਭਜਨ ਗਾਏ ਸਭੀ ਨੇ ।
ਖਾਨਾ ਕਈ ਵਕਤੋਂ ਸੇ ਮੁਯੱਸਰ ਨ ਥਾ ਆਯਾ ।
ਇਸ ਸ਼ਾਮ ਭੀ ਸ਼ੇਰੋਂ ਨੇ ਕੜਾਕਾ ਹੀ ਉਠਾਯਾ ।
(ਇਸਤਾਦਹ=ਖੜਾ ਕਰਨਾ, ਜਰੀ=ਦਲੇਰ,
ਮੁਯੱਸਰ=ਮਿਲਣਾ)

9

ਖ਼ੇਮੇ ਕੀਏ ਇਸਤਾਦਹ ਵਹੀਂ ਉਠ ਕੇ ਕਿਸੀ ਨੇ ।
ਖੋਲ੍ਹੀ ਕਮਰ ਆਰਾਮ ਕੋ ਹਰ ਏਕ ਜਰੀ ਨੇ ।
ਰਹਰਾਸਿ ਕਾ ਦੀਵਾਨ ਸਜਾਯਾ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ।
ਮਿਲਜੁਲ ਕੇ ਸ਼ਰੇ-ਸ਼ਾਮ ਭਜਨ ਗਾਏ ਸਭੀ ਨੇ ।
ਖਾਨਾ ਕਈ ਵਕਤੋਂ ਸੇ ਮੁਯੱਸਰ ਨ ਥਾ ਆਯਾ ।
ਇਸ ਸ਼ਾਮ ਭੀ ਸ਼ੇਰੋਂ ਨੇ ਕੜਾਕਾ ਹੀ ਉਠਾਯਾ ।
(ਇਸਤਾਦਹ=ਖੜਾ ਕਰਨਾ, ਜਰੀ=ਦਲੇਰ,
ਮੁਯੱਸਰ=ਮਿਲਣਾ)

10

ਜਬ ਡੇਢ ਘੜੀ ਰਾਤ ਗਈ ਜ਼ਿਕਰੇ-ਖ਼ੁਦਾ ਮੇਂ ।
ਖ਼ੇਮੇ ਸੇ ਨਿਕਲ ਆ ਗਏ ਸਰਕਾਰ ਹਵਾ ਮੇਂ ।
ਕਦਮੋਂ ਸੇ ਟਹਲਤੇ ਥੇ ਮਗਰ ਦਿਲ ਥਾ ਦੁਆ ਮੇਂ ।
ਬੋਲੇ: 'ਐ ਖ਼ੁਦਾਵੰਦ ! ਹੂੰ ਖ਼ੁਸ਼ ਤੇਰੀ ਰਜ਼ਾ ਮੇਂ ।'
ਕਰਤਾਰ ਸੇ ਕਹਤੇ ਥੇ ਗੋਯਾ ਰੂ-ਬ-ਰੂ ਹੋ ਕਰ ।
'ਕਲ ਜਾਊਂਗਾ ਚਮਕੌਰ ਸੇ ਮੈਂ ਸੁਰਖ਼ਰੂ ਹੋ ਕਰ ।'
11

"ਮੈਂ ਤੇਰਾ ਹੂੰ, ਬੱਚੇ ਭੀ ਮੇਰੇ ਤੇਰੇ ਹੈਂ ਮੌਲਾ !
ਥੇ ਤੇਰੇ ਹੀ, ਹੈਂ ਤੇਰੇ, ਰਹੇਂਗੇ ਤੇਰੇ ਦਾਤਾ !
ਜਿਸ ਹਾਲ ਮੇਂ ਰੱਖੇ ਤੂ, ਵਹੀ ਹਾਲ ਹੈ ਅੱਛਾ !
ਜੁਜ਼ ਸ਼ੁਕਰ ਕੇ ਆਨੇ ਕਾ ਜ਼ਬਾਂ ਪਰ ਨਹੀਂ ਸ਼ਿਕਵਾ !
ਲੇਟੇ ਹੂਏ ਹੈਂ ਖਾਲਸਾ ਜੀ ਆਜ ਜ਼ਮੀਂ ਪਰ ।
ਕਿਸ ਤਰਹ ਸੇ ਚੈਨ ਆਏ ਹਮੇਂ ਸ਼ਾਹੇ-ਨਸ਼ੀਂ ਪਰ !"
(ਜੁਜ਼=ਬਿਨਾ, ਸ਼ਾਹੇ-ਨਸ਼ੀਂ=ਸ਼ਾਹੀ ਬਿਸਤਰਾ)

12

ਯਿਹ ਕਹ ਕੇ ਗੁਰੂ ਲਸ਼ਕਰ-ਏ-ਖ਼ੁਫ਼ਤਾ ਮੇਂ ਦਰ ਆਏ ।
ਪਹਰੇ ਪਿ ਜਵਾਂ ਊਂਘਤੇ ਅਕਸਰ ਨਜ਼ਰ ਆਏ ।
ਯੂੰ ਹਰ ਜਗਹ ਖ਼ਾਮੋਸ਼ ਗਏ ਬੇਖ਼ਬਰ ਆਏ ।
ਸੋਏ ਹੂਏ ਬੱਚੇ ਕੇ ਕਰੀਂ ਜੂੰ ਪਿਦਰ ਆਏ ।
ਗ਼ਰਜ਼ਿ ਕਿ ਦਬੇ ਪਾਓਂ ਟਹਲਨੇ ਲਗੇ ਸਤਿਗੁਰ ।
ਭਗਤੀ ਸੇ ਮੁਰੀਦੋਂ ਕੀ ਬਹਲਨੇ ਲਗੇ ਸਤਿਗੁਰ ।
(ਖ਼ੁਫ਼ਤਾ=ਸੁੱਤਾ, ਕਰੀਂ=ਕਰੀਬ,ਨੇੜੇ, ਪਿਦਰ=
ਪਿਤਾ)

13

ਸਾਫ਼ੇ ਕਭੀ ਸਿੰਘੋਂ ਕੇ ਉਠਾਤੇ ਥੇ ਜ਼ਮੀਂ ਸੇ ।
ਕੇਸ ਇਸ ਕੇ ਜੋ ਝਾੜੇ ਤੋ ਲੀ ਖ਼ਾਕ ਉਸ ਕੀ ਜ਼ਬੀਂ ਸੇ ।
ਸਰ ਠੀਕ ਕੀਏ, ਸਰਕੇ ਹੂਏ ਬਾਲਿਸ਼-ਏ-ਜ਼ੀਂ ਸੇ ।
ਤਰਤੀਬ ਦੀ ਹਰ ਚੀਜ਼ ਕੋ ਲਾ ਲਾ ਕੇ ਕਹੀਂ ਸੇ ।
ਹਾਸ਼ਾ ! ਕਿਸੀ ਮੁਰਸ਼ਿਦ ਮੇਂ ਯਿਹ ਈਸਾਰ ਨਹੀਂ ਹੈ ।
ਯਿਹ ਪਯਾਰ ਕਿਸੀ ਪੀਰ ਮੇਂ ਜ਼ਿਨਹਾਰ ਨਹੀਂ ਹੈ ।
(ਬਾਲਿਸ਼-ਏ-ਜ਼ੀਂ=ਕਾਠੀ ਦਾ ਸਿਰ੍ਹਾਣਾ, ਈਸਾਰ=
ਪਰਉਪਕਾਰ, ਕੁਰਬਾਨੀ, ਜ਼ਿਨਹਾਰ=ਕਦਾਚਿਤ)

14

ਥੇ ਦੇਖਤੇ ਹਰ ਇਕ ਕੋ ਗੁਰੂ ਦੀਦਾ-ਏ-ਤਰ ਸੇ ।
ਉਲਫ਼ਤ ਕੀ ਨਿਗਾਹੋਂ ਸੇ ਮੁਹੱਬਤ ਕੀ ਨਜ਼ਰ ਸੇ ।
ਬਾਂਧੇ ਹੂਏ ਪਟਕਾ ਪਯੇ-ਖਿਦਮਤ ਥੇ ਕਮਰ ਸੇ ।
ਥਾ ਜਾਗਤਾ ਕੋਈ ਤੋ ਸਰਕ ਜਾਤੇ ਥੇ ਸਰ ਸੇ ।
ਨਫ਼ਰਤ ਥੀ ਯਹਾਂ ਤਕ ਸ਼ਹੇ-ਵਾਲਾ ਕੋ ਰਿਯਾ ਸੇ ।
ਨੇਕੀ ਕੋ ਛੁਪਾਤੇ ਥੇ ਸਦਾ ਮਾ-ਓ-ਸ਼ੁਮਾ ਸੇ ।
(ਪਯੇ-ਖਿਦਮਤ=ਸੇਵਾ ਮਗਨ, ਸ਼ਹੇ-ਵਾਲਾ= ਉੱਚ
ਪਾਤਸ਼ਾਹ, ਰਿਯਾ=ਦਿਖਾਵਾ, ਮਾ-ਓ-ਸ਼ੁਮਾ=
ਅਸੀਂ ਤੁਸੀਂ,ਆਮ ਆਦਮੀ)

15

ਜਿਨ ਸਿੰਘੋਂ ਨੇ ਕਲ ਮੌਤ ਕੇ ਸਾਹਿਲ ਥਾ ਉਤਰਨਾ ।
ਕਲ ਸੁਬਹ ਥਾ ਜਿਨ ਖਾਲਸੋਂ ਨੇ ਜੰਗ ਮੇਂ ਮਰਨਾ ।
ਬਾਲੀਂ ਸੇ ਸ਼ਹੀਦੋਂ ਕੇ ਹੁਆ ਜਬਕਿ ਗੁਜ਼ਰਨਾ ।
ਮੁਸ਼ਕਲ ਹੁਆ ਇਸ ਜਾ ਸੇ ਕਦਮ ਆਗੇ ਕੋ ਧਰਨਾ ।
ਚੂੰਮਾਂ ਕਭੀ ਹਲਕੂਮ ਦਹਨ ਚੂੰਮਨੇ ਬੈਠੇ ।
ਜਬ ਪਾਇਤੀ ਆਏ ਤੋ ਚਰਨ ਚੂੰਮਨੇ ਬੈਠੇ ।
(ਸਾਹਿਲ=ਕਿਨਾਰਾ, ਬਾਲੀਂ=ਸਿਰ ਵਲ,
ਹਲਕੂਮ=ਗਲ, ਦਹਨ=ਮੂੰਹ, ਪਾਇਤੀ=ਪੈਂਦ)

16

ਫ਼ਰਮਾਏ : ਸਹਰ ਸੋ ਕੇ ਯਿਹ ਹੁਸ਼ਿਆਰ ਨ ਹੋਂਗੇ ।
ਅਬ ਹੋ ਕੇ ਯਿਹ ਫਿਰ ਨੀਂਦ ਸੇ ਬੇਦਾਰ ਨ ਹੋਂਗੇ ।
ਹਮ ਹੋਂਗੇ ਮੁਸੀਬਤ ਮੇਂ ਮਗਰ ਯਾਰ ਨ ਹੋਂਗੇ ।
ਯਿਹ ਸਿੰਘ ਪਯਾਰੇ ਯਿਹ ਵਫ਼ਾਦਾਰ ਨ ਹੋਂਗੇ ।
ਸੋਏ ਹੂਏ ਸ਼ੇਰੋਂ ਕੋ ਗਲੇ ਅਪਨੇ ਲਗਾਯਾ ।
ਸਤਿਗੁਰ ਨੇ ਦਲੇਰੋਂ ਕੋ ਗਲੇ ਅਪਨੇ ਲਗਾਯਾ ।
(ਸਹਰ=ਸਵੇਰ, ਬੇਦਾਰ=ਜਾਗਣਾ)

17

ਇਨਸਾਫ਼ ਕਰੇ ਜੀ ਮੇਂ ਜ਼ਮਾਨਾ ਤੋ ਯਕੀਂ ਹੈ ।
ਕਹ ਦੇ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਕਾ ਸਾਨੀ ਹੀ ਨਹੀਂ ਹੈ ।
ਯਿਹ ਪਯਾਰ ਮੁਰੀਦੋਂ ਸੇ ਯਿਹ ਸ਼ਫ਼ਕਤ ਭੀ ਕਹੀਂ ਹੈ ?
ਭਗਤੀ ਮੇਂ ਗੁਰੂ ਅਰਸ਼ ਹੈ ਸੰਸਾਰ ਜ਼ਮੀਂ ਹੈ ।
ਉਲਫ਼ਤ ਕੇ ਯਿਹ ਜਜ਼ਬੇ ਨਹੀਂ ਦੇਖੇ ਕਹੀਂ ਹਮਨੇ ।
ਹੈ ਦੇਖਨਾ ਇਕ ਬਾਤ, ਸੁਨੇ ਭੀ ਨਹੀਂ ਹਮਨੇ ।
(ਸ਼ਫ਼ਕਤ=ਕ੍ਰਿਪਾ)

18

ਕਰਤਾਰ ਕੀ ਸੌਗੰਦ ਹੈ, ਨਾਨਕ ਕੀ ਕਸਮ ਹੈ ।
ਜਿਤਨੀ ਭੀ ਹੋ ਗੋਬਿੰਦ ਕੀ ਤਾੱਰੀਫ਼ ਵੁਹ ਕਮ ਹੈ ।
ਹਰਚੰਦ ਮੇਰੇ ਹਾਥ ਮੇਂ ਪੁਰ ਜ਼ੋਰ ਕਲਮ ਹੈ ।
ਸਤਿਗੁਰ ਕੇ ਲਿਖੂੰ, ਵਸਫ਼, ਕਹਾਂ ਤਾਬੇ-ਰਕਮ ਹੈ ।
ਇਕ ਆਂਖ ਸੇ ਕਯਾ, ਬੁਲਬੁਲਾ ਕੁਲ ਬਹਰ ਕੋ ਦੇਖੇ !
ਸਾਹਿਲ ਕੋ, ਯਾ ਮੰਝਧਾਰ ਕੋ, ਯਾ ਲਹਰ ਕੋ ਦੇਖੇ !
(ਵਸਫ਼=ਗੁਣ, ਤਾਬੇ-ਰਕਮ=ਲਿਖਣ ਦੀ ਤਾਕਤ,
ਬਹਰ=ਸਮੁੰਦਰ)

19

ਮੱਦਾਹ ਹੂੰ ਨਾਨਕ ਕਾ, ਸਨਾ-ਖ਼ਵਾਂ ਹੂੰ ਤੋ ਤੇਰਾ ।
ਪਿਨਹਾਂ ਹੂੰ ਤੋ ਤੇਰਾ ਹੂੰ, ਨੁਮਾਯਾਂ ਹੂੰ ਤੋ ਤੇਰਾ ।
ਸ਼ਾਦਾਂ ਹੂੰ ਤੋ ਤੇਰਾ ਹੂੰ, ਪਰੀਸ਼ਾਂ ਹੂੰ ਤੋ ਤੇਰਾ ।
ਹਿੰਦੂ ਹੂੰ ਤੋ ਤੇਰਾ ਹੂੰ, ਮੁਸਲਮਾਂ ਹੂੰ ਤੋ ਤੇਰਾ ।
ਕੁਰਬਾਨੀਯਾਂ ਕੀਂ ਤੂਨੇ ਬਹੁਤ ਰਾਹੇ-ਹੁਦਾ ਮੇਂ ।
ਦਰਜਾ ਹੈ ਤੇਰਾ ਖ਼ਾਸ ਹੀ ਖ਼ਾਸਾਨੇ-ਖ਼ੁਦਾ ਮੇਂ ।
(ਮੱਦਾਹ=ਵਡਿਆਈ ਕਰਨ ਵਾਲਾ, ਸਨਾ-ਖ਼ਵਾਂ=
ਤਾਰੀਫ਼ ਕਰਨ ਵਾਲਾ, ਪਿਨਹਾਂ=ਲੁਕਿਆ ਹੋਇਆ,
ਸ਼ਾਦਾਂ=ਖ਼ੁਸ਼, ਰਾਹੇ-ਹੁਦਾ= ਸੱਚ ਦਾ ਰਾਹ)

20

ਐ ਸਤਿਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਤੂ ਵੁਹ ਅਬਰ-ਏ-ਕਰਮ ਹੈ ।
ਐ ਸਤਿਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਤੂ ਵੁਹ ਆਲੀ-ਹਮਮ ਹੈ ।
ਸਾਨੀ ਤੇਰਾ ਦਾਰਾ ਥਾ ਸਕੰਦਰ ਹੈ ਨ ਜਮ ਹੈ ।
ਖਾਤਾ ਤੇਰੇ ਕਰਮੋਂ ਕੀ ਫ਼ਰੀਦੂੰ ਭੀ ਕਸਮ ਹੈ ।
ਹਾਤਿਮ ਕਾ ਸਖ਼ਾਵਤ ਸੇ ਅਗਰ ਨਾਮ ਭੁਲਾਯਾ ।
ਜੁਰਅਤ ਸੇ ਹਮੇਂ ਰੁਸਤਮ-ਓ-ਬਹਰਾਮ ਭੁਲਾਯਾ ।
(ਅਬਰ-ਏ-ਕਰਮ=ਰਹਿਮਤ ਦਾ ਬੱਦਲ, ਆਲੀ-
ਹਮਮ=ਬਹੁਤ ਹਿੰਮਤ ਵਾਲਾ, ਸਖ਼ਾਵਤ=ਦਾਨ)

21

ਕਿਸ ਸ਼ਾਨ ਕਾ ਰੁਤਬਾ ਤੇਰਾ ਅੱਲ੍ਹਾ-ਓ-ਗ਼ਨੀ ਹੈ ।
ਮਸਕੀਨ ਗ਼ਰੀਬੋਂ ਮੇਂ ਦਲੇਰੋਂ ਮੇਂ ਜਰੀ ਹੈ ।
'ਅੰਗਦ' ਹੈ 'ਅਮਰਦਾਸ' ਹੈ 'ਅਰਜੁਨ' ਭੀ ਤੂਹੀ ਹੈ ।
'ਨਾਨਕ' ਸੇ ਲੇ ਤਾ 'ਤੇਗ਼ ਬਹਾਦੁਰ' ਤੂ ਸਭੀ ਹੈ ।
ਤੀਰਥ ਨਹੀਂ ਕੋਈ ਰੂਏ ਰੌਸ਼ਨ ਕੇ ਬਰਾਬਰ ।
ਦਰਸ਼ਨ ਤੇਰੇ ਦਸ ਗੁਰੂਓਂ ਕੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕੇ ਬਰਾਬਰ ।
(ਅੱਲ੍ਹਾ-ਓ-ਗ਼ਨੀ=ਵੱਡਾ ਤੇ ਬੇਪ੍ਰਵਾਹ ਰੱਬ, ਮਸਕੀਨ=
ਨੰਗ,ਨਿਤਾਣਾ, ਜਰੀ=ਬਹਾਦੁਰ, ਰੂਏ=ਮੂੰਹ)

22

ਕਿਸ ਸਬਰ ਸੇ ਹਰ ਏਕ ਕੜੀ ਤੂ ਨੇ ਉਠਾਈ ।
ਕਿਸ ਸ਼ੁਕਰ ਸੇ ਹਰ ਚੋਟ ਕਲੇਜੇ ਪਿ ਹੈ ਖਾਈ ।
ਵਾਲਿਦ ਕੋ ਕਟਾਯਾ, ਕਭੀ ਔਲਾਦ ਕਟਾਈ ।
ਕੀ ਫ਼ਕਰ ਮੇਂ, ਫ਼ਾਕੇ ਮੇਂ, ਹਜ਼ਾਰੋਂ ਸੇ ਲੜਾਈ ।
ਹਿੰਮਤ ਸੇ ਤਿਰੀ ਸਬ ਥੇ ਸਲਾਤੀਨ ਲਰਜ਼ਤੇ ।
ਜੁਰਅਤ ਸੇ ਤਿਰੀ ਲੋਗ ਥੇ ਤਾ ਚੀਨ ਲਰਜ਼ਤੇ ।
(ਫ਼ਕਰ=ਫ਼ਕੀਰੀ, ਸਲਾਤੀਨ=ਸੁਲਤਾਨ)

23

ਆੱਦਾ ਨੇ ਕਭੀ ਤੁਝ ਕੋ ਸੰਭਲਨੇ ਨ ਦੀਯਾ ਥਾ ।
ਆਰਾਮ ਸੇ ਪਹਲੂ ਕੋ ਬਦਲਨੇ ਨ ਦੀਯਾ ਥਾ ।
ਗੁਲਸ਼ਨ ਕੋ ਤੇਰੇ ਫੂਲਨੇ ਫਲਨੇ ਨ ਦੀਯਾ ਥਾ ।
ਕਾਂਟਾ ਦਿਲੇ-ਪੁਰ-ਖ਼ੂੰ ਸੇ ਨਿਕਲਨੇ ਨ ਦੀਯਾ ਥਾ ।
ਜਿਸ ਰਨ ਮੇਂ ਲੜਾ ਬੇ-ਸਰ-ਓ-ਸਾਮਾਨ ਲੜਾ ਤੂ ।
ਸੌ ਸਿੰਘ ਲੀਏ ਲਾਖੋਂ ਪਿ ਜਾ ਜਾ ਕੇ ਪੜਾ ਤੂ ।
(ਆੱਦਾ=ਦੁਸ਼ਮਣ, ਬੇ-ਸਰ-ਓ-ਸਾਮਾਨ=ਨਿਹੱਥਾ)

24

ਜ਼ਕ ਦੀ ਕਭੀ ਨੱਵਾਬ ਕੋ ਰਾਜੋਂ ਕੋ ਭਗਾਯਾ ।
ਮੈਦਾਂ ਮੇਂ ਮੁਕਾਬਿਲ ਜੋ ਹੂਆ ਮਾਰ ਗਿਰਾਯਾ ।
ਘਮਸਾਨ ਮੇਂ ਜਬ ਆਨ ਕੇ ਤੇਗ਼ੋਂ ਕੋ ਫਿਰਾਯਾ ।
ਫਿਰ ਕਰ ਦੀਯਾ ਇਕ ਆਨ ਮੇਂ ਲਸ਼ਕਰ ਕਾ ਸਫਾਯਾ ।
ਕਲ ਕਹਤੇ ਹੈਂ ਚਮਕੌਰ ਮੇਂ ਫਿਰ ਖੇਤ ਪੜੇਗਾ ।
ਗੋਬਿੰਦ ਸਹਰ ਹੋਤੇ ਹੀ ਲਾਖੋਂ ਸੇ ਲੜੇਗਾ ।
(ਜ਼ਕ=ਨੁਕਸਾਨ, ਖੇਤ=ਲੜਾਈ)

25

ਬਾਕੀ ਥੀ ਘੜੀ ਰਾਤ ਗੁਰੂ ਖ਼ੇਮੇ ਮੇਂ ਆਏ ।
ਸ਼ਾਹਜ਼ਾਦੇ ਯਹਾਂ ਦੋਨੋਂ ਹੀ ਸੋਤੇ ਹੂਏ ਪਾਏ ।
ਦੋਨੋਂ ਕੇ ਰੁਖ਼-ਏ-ਪਾਕ ਸੇ ਗੇਸੂ ਜੋ ਹਟਾਏ ।
ਅਫ਼ਲਾਕ ਨੇ ਸ਼ਰਮਾ ਕੇ ਮਹ-ਓ-ਮਿਹਰ ਛੁਪਾਏ ।
ਸਤਿਗੁਰ ਨੇ ਦਹਨ ਜਬ ਦਹਨ-ਏ-ਪਾਕ ਪਿ ਰੱਖਾ ।
ਕੁਮਲਾ ਕੇ ਹਰ ਇਕ ਫੂਲ ਨੇ ਸਰ ਖ਼ਾਕ ਪਿ ਰੱਖਾ ।
(ਰੁਖ਼-ਏ-ਪਾਕ=ਪਵਿਤਰ ਮੂੰਹ, ਗੇਸੂ=ਕੇਸ,
ਅਫ਼ਲਾਕ=ਅਸਮਾਨਾਂ ਨੇ, ਮਹ-ਓ-ਮਿਹਰ=
ਚੰਨ ਸੂਰਜ, ਦਹਨ=ਮੂੰਹ)

26

ਮਰਘਟ ਕੀ ਤਰਹ ਇਸ ਘੜੀ ਸੁਨਸਾਨ ਜ਼ਮੀਂ ਥੀ ।
ਖ਼ਾਮੋਸ਼ੀ ਸੀ ਛਾਈ ਹੂਈ ਤਾ ਅਰਸ਼-ਏ-ਬਰੀਂ ਥੀ ।
ਵੀਰਾਨੀ ਥੀ ਐਸੀ ਨ ਉਦਾਸੀ ਯਿਹ ਕਹੀਂ ਥੀ ।
ਆਫ਼ਤ ਥੀ, ਬਲਾ ਥੀ, ਯਿਹ ਕੋਈ ਰਾਤ ਨਹੀਂ ਥੀ ।
ਦੁਨੀਯਾ ਪੇ ਥਾ ਛਾਯਾ ਹੂਆ ਇਸ ਤਰਹ ਅੰਧੇਰਾ ।
ਲੁੱਕ ਗੇਂਦ ਪਿ ਮੱਟੀ ਕੀ ਜਿਸ ਤਰਹ ਹੋ ਫੇਰਾ ।
(ਅਰਸ਼-ਏ-ਬਰੀਂ=ਉੱਚਾ ਆਕਾਸ਼)

27

ਤਾਰੇ ਭੀ ਚਮਕਤੇ ਥੇ ਮਗਰ ਰਾਤ ਥੀ ਕਾਲੀ ।
ਘਟ ਘਟ ਕੇ ਹੂਆ ਮਾਹੇ-ਦੋ-ਹਫ਼ਤਾ ਥਾ ਹਲਾਲੀ ।
ਅੰਗੁਸ਼ਤ ਦਹਨ ਮੇਂ ਥੀ ਫ਼ਲਕ ਨੇ ਗੋਯਾ ਡਾਲੀ ।
ਅਫਸੋਸ ਮੇਂ ਸਤਿਗੁਰ ਕੇ ਯਿਹ ਸੂਰਤ ਥੀ ਬਨਾ ਲੀ ।
ਹਸਰਤ ਸੇ ਸਭੀ ਕਲਗ਼ੀਓਂ ਵਾਲੇ ਕੋ ਥੇ ਤਕਤੇ ।
ਆਂਖੋਂ ਮੇਂ ਸਿਤਾਰੋਂ ਕੇ ਭੀ ਆਂਸੂ ਥੇ ਝਲਕਤੇ ।
(ਮਾਹੇ-ਦੋ-ਹਫ਼ਤਾ=ਪੁੰਨਿਆ ਜਾਂ ਚੌਦ੍ਹਵੀਂ ਦਾ ਚੰਨ,
ਹਲਾਲੀ=ਨਵਾਂ ਚੰਨ, ਅੰਗੁਸ਼ਤ=ਉਂਗਲੀ, ਦਹਨ=
ਮੂੰਹ, ਫ਼ਲਕ=ਅਸਮਾਨ)

28

ਸੋਏ ਹੂਏ ਬੱਚੋਂ ਕੋ ਕਹਾ ਸਰ ਕੋ ਪਕੜ ਕਰ ।
ਚਲ ਦੋਗੇ ਅੱਬਾ ਕੋ ਮੁਸੀਬਤ ਮੇਂ ਜਕੜ ਕਰ ।
ਥੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਲਿਖੀ ਹੂਈ ਕਿਸਮਤ ਮੇਂ ਉਜੜ ਕਰ ।
ਫਿਰ ਮਿਲਨੇ ਕਾ ਵਾੱਦਾ ਤੋ ਕੀਏ ਜਾਓ ਬਿਛੜ ਕਰ ।
ਥੇ ਚਾਰ, ਹੋ ਅਬ ਦੋ ਹੀ, ਸਹਰ ਯਿਹ ਭੀ ਨ ਹੋਂਗੇ ।
ਹਮ ਸਬਰ ਕਰੇਂਗੇ ਜੁ ਅਗਰ ਯਿਹ ਭੀ ਨ ਹੋਂਗੇ ।
29

ਫ਼ਰਮਾਤੇ ਥੇ : "ਕਲ ਦੋਨੋਂ ਹੀ ਪਰਵਾਨ ਚੜ੍ਹੋਗੇ !
ਦੁਖ ਭੋਗੇਂਗੇ ਹਮ, ਖ਼ੁਲਦ ਮੇਂ ਤੁਮ ਚੈਨ ਕਰੋਗੇ !
ਹੋਤੇ ਹੀ ਸਹਰ ਦਾਗ਼-ਏ-ਜੁਦਾਈ ਹਮੇਂ ਦੋਗੇ !
ਸਪਨੇ ਮੇਂ ਖ਼ਬਰ ਆ ਕੇ ਕਭੀ ਬਾਪ ਕੀ ਲੋਗੇ ?
ਐ ਪਯਾਰੇ ਅਜੀਤ ! ਐ ਮੇਰੇ ਜੁਝਾਰ ਪਯਾਰੇ ।
ਹਮ ਕਹਤੇ ਹੈਂ ਕੁਛ, ਸੁਨਤੇ ਹੋ ਦਿਲਦਾਰ ਪਯਾਰੇ ।
(ਖ਼ੁਲਦ=ਸੁਰਗ)

30

ਮਾੱਸੂਮ ਹੋ, ਮਜ਼ਲੂਮ ਹੋ, ਦੁਨੀਯਾ ਸੇ ਭਲੇ ਹੋ !
ਲਖ਼ਤ-ਏ-ਦਿਲ-ਏ-ਗੋਬਿੰਦ ਹੋ ਨਾਜ਼ੋਂ ਸੇ ਪਲੇ ਹੋ !
ਦੁਨੀਯਾ ਹੂਈ ਅੰਧੇਰ, ਜਬ ਆਂਖੋਂ ਸੇ ਟਲੇ ਹੋ !
ਘਰ ਬਾਰ ਲੁਟਾ, ਬਾਪ ਕਟਾ, ਤੁਮ ਭੀ ਚਲੇ ਹੋ !"
ਬੱਚੇ ਇਸੀ ਹਾਲਤ ਮੇਂ ਅਭੀ ਸੋਏ ਪੜੇ ਥੇ ।
ਥਾ ਦੀਦਾ-ਏ-ਤਰ ਸਤਿਗੁਰੂ, ਬਾਲੀਂ ਪਿ ਖੜੇ ਥੇ ।
(ਦੀਦਾ=ਅੱਖਾਂ, ਬਾਲੀਂ=ਸਿਰ ਵੱਲ)

31

ਇਕ ਬਾਰ ਸੂਏ-ਫ਼ਲਕ ਮੂੰਹ ਕਰਕੇ ਵੁਹ ਬੋਲੇ :-
"ਹੋਨੀ ਹੈ ਜੋ ਕੁਛ ਆਸ਼ਿਕੇ-ਸਾਦਿਕ ਪਿ ਵੁਹ ਹੋ ਲੇ ।
ਬਰਛੀ, ਹੈ ਇਜਾਜ਼ਤ ਤੋ ਸੀਨੇ ਮੇਂ ਗੜੋ ਲੇ ।
ਸਰ ਕਾਟ ਕੇ ਤਨ ਚਾਹੇ ਤੋ ਨੇਜ਼ੇ ਮੇਂ ਪਰੋ ਲੇ ।
ਹੈ ਸ਼ੌਕ ਸ਼ਹਾਦਤ ਕਾ ਹਮੇਂ ਸਬ ਸੇ ਜ਼ਿਆਦਾ ।
ਸੌ ਸਰ ਭੀ ਹੋਂ ਕੁਰਬਾਂ ਤੋ ਨਹੀਂ ਰਬ ਸੇ ਜ਼ਿਆਦਾ ।
(ਸੂਏ-ਫ਼ਲਕ=ਆਕਾਸ਼ ਵੱਲ, ਆਸ਼ਿਕੇ-ਸਾਦਿਕ=
ਸੱਚਾ ਪ੍ਰੇਮੀ)

32

"ਮੈਂਨੇ ਹੀ ਬਰਸ ਚੌਦਹ ਕਾ ਬਨਬਾਸ ਥਾ ਝੇਲਾ ।
ਮੈਂ ਵੁਹ ਹੂੰ ਜਸੋਧਾ ਕੀ ਜੋ ਆਗ਼ੋਸ਼ ਮੇਂ ਖੇਲਾ ।
ਮਾਰਾ ਥਾ ਕੰਸ ਮੈਂਨੇ ਥਾ ਅਰਜੁਨ ਮੇਰਾ ਚੇਲਾ ।
ਕੈਰੋਂ ਸੇ ਲੜਾ ਮੈਂ ਮਹਾਭਾਰਤ ਮੇਂ ਅਕੇਲਾ ।
ਥਾ ਬੁੱਧ ਭੀ ਬਾਦ ਮੇਂ ਸ਼ੰਕਰ ਭੀ ਬਨਾ ਹੂੰ ।
ਨਾਨਕ ਕੇ ਭੀ ਚੋਲੇ ਮੇਂ ਮੈਂ ਬਾਬਰਕ ਕੋ ਮਿਲਾ ਹੂੰ ।
(ਆਗ਼ੋਸ਼=ਗੋਦ)

33

"ਅਕਬਰ ਭੀ ਪਿਯਾਦਾ ਮਿਰੇ ਦਰਬਾਰ ਮੇਂ ਆਯਾ ।
ਬਰਕਤ ਨੇ ਮਿਰੀ ਫ਼ਤਹ ਥਾ ਆਸਾਮ ਕਰਾਯਾ ।
ਮੈਂਨੇ ਬੁਤ-ਓ-ਬੁਤਖਾਨਾ ਖ਼ੁਦਾਈ ਕੋ ਭੁਲਾਯਾ ।
ਭਗਵਾਨ ਕਾ ਘਰ ਮੈਂਨੇ ਹੀ ਮਸਜਿਦ ਥਾ ਬਨਾਯਾ ।
ਬਾਲੂ ਕੀ ਤਪੀ ਰੇਤ ਮਿਰੇ ਤਨ ਪਿ ਪੜੀ ਥੀ ।
ਮੈਂ ਵੁਹ ਹੂੰ ਉਬਲਨੇ ਪਿ ਭੀ ਉੱਫ਼ ਤਕ ਨਹੀਂ ਕੀ ਥੀ ।
34

"ਹਿੰਮਤ ਕਾ ਮਿਰੀ ਆਪ ਮੀਆਂ ਮੀਰ ਹੈ ਸ਼ਾਹਿਦ ।
ਅਜ਼ਮਤ ਕਾ ਮਿਰੀ ਸ਼ਾਹ ਜਹਾਂਗੀਰ ਹੈ ਸ਼ਾਹਿਦ ।
ਸਰ ਜਿਸ ਸੇ ਕਟਾ ਦਿੱਲੀ ਮੇਂ ਸ਼ਮਸ਼ੀਰ ਹੈ ਸ਼ਾਹਿਦ ।
ਤੋ ਸਬ ਸੇ ਜ਼ਿਆਦਾ ਫ਼ਲਕ-ਏ-ਪੀਰ ਹੈ ਸ਼ਾਹਿਦ ।
ਜਬ ਜ਼ੁਲਮ ਸੇ ਜ਼ਾਲਿਮ ਨੇ ਜਹਾਂ ਪੀਸ ਦੀ ਦੀਯਾ ਥਾ ।
ਹਮ ਨੇ ਹੀ ਧਰਮ ਕੇ ਲੀਏ ਫਿਰ ਸੀਸ ਦੀਯਾ ਥਾ ।
(ਸ਼ਾਹਿਦ=ਗਵਾਹ, ਫ਼ਲਕ-ਏ-ਪੀਰ=ਬੁੱਢਾ ਆਕਾਸ਼)

35

"ਜਬ ਜਬ ਭੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੂਈ ਬੰਦੋਂ ਕੋ ਹਮ ਆਏ ।
ਜ਼ਾਲਿਮ ਕਾ ਕੀਯਾ ਖ਼ਾਤਮਾ ਮਜ਼ਲੂਮ ਬਚਾਏ ।
ਚਿੜੀਯੋਂ ਸੇ ਅਗਰ ਚਾਹਾ ਤੋ ਫਿਰ ਬਾਜ਼ ਤੁੜਾਏ ।
ਦੇਖਾ ਜਿਸੇ ਹਕਦਾਰ ਉਸੇ ਤਖ਼ਤ ਦਿਲਾਏ ।
ਕਾਮ ਆਏ ਫ਼ਕੀਰੋਂ ਕੇ ਤੋ ਸ਼ਾਹੋਂ ਕੇ ਭੀ ਆਏ ।
ਦੁਸ਼ਮਨ ਕੇ ਭੀ ਆਏ, ਹਵਾ-ਖ਼ਾਹੋਂ ਕੇ ਭੀ ਆਏ ।
(ਹਵਾ-ਖ਼ਾਹੋਂ=ਦੋਸਤ)

36

"ਲਖ ਲੁਟ ਹੈ ਹਮੇਸ਼ਾ ਸੇ ਹੀ ਸਰਕਾਰ ਹਮਾਰੀ ।
ਖਾਲੀ ਨਹੀਂ ਜਾਤਾ ਹੈ ਜੋ ਆਤਾ ਹੈ ਭਿਖਾਰੀ ।
ਦੁਨੀਯਾ ਮੇਂ ਹੈਂ ਹਮ, ਬਾਗ਼ ਮੇਂ ਜੂੰ ਬਾਦੇ-ਬਹਾਰੀ ।
ਪਯਾਰੀ ਹਮੇਂ ਕਰਤਾਰ ਕੀ ਮਖ਼ਲੂਕ ਹੈ ਸਾਰੀ ।
ਸਿੱਖ ਜਾਨ ਸੇ ਪਯਾਰੇ ਹਮੇਂ, ਬੱਚੋਂ ਸੇ ਸਿਵਾ ਹੈਂ ।
ਤੋ ਹਿੰਦੂ-ਓ-ਮੁਸਲਿਮ ਪਿ ਭੀ ਦਰ ਫ਼ੈਜ਼ ਕੇ ਵਾ ਹੈਂ ।
(ਬਾਦੇ-ਬਹਾਰੀ=ਬਸੰਤ ਰੁੱਤ ਦੀ ਹਵਾ, ਮਖ਼ਲੂਕ=
ਲੋਕ, ਫ਼ੈਜ਼=ਰਹਿਮਤ)

37

"ਮਰਦਾਨੇ ਕੋ ਹਮ ਨੇ ਹੀ ਰਿਫ਼ਾਕਤ ਮੇਂ ਥਾ ਰੱਖਾ ।
ਕੌਲਾਂ ਕੋ ਭੀ ਹਮ ਨੇ ਹਿਫ਼ਾਜ਼ਤ ਮੇਂ ਥਾ ਰੱਖਾ ।
ਜਿਸ ਨੇ ਭੀ ਕਦਮ ਅਪਨੀ ਜਮਾਅਤ ਮੇਂ ਥਾ ਰੱਖਾ ।
ਮਹਿਫ਼ੂਜ਼ ਉਸੇ ਹਮ ਨੇ ਹਰ ਆਫ਼ਤ ਮੇਂ ਥਾ ਰੱਖਾ ।
ਅਬ ਭੀ ਵੁਹੀ ਆਦਤ ਵੁਹੀ ਨੀਯਤ ਹੈ ਹਮਾਰੀ ।
ਯਕਸਾਂ ਹਰਮ-ਓ-ਦੈਰ ਸੇ ਸ਼ਫ਼ਕਤ ਹੈ ਹਮਾਰੀ ।
(ਰਿਫ਼ਾਕਤ=ਸਾਥ, ਹਰਮ-ਓ-ਦੈਰ=ਮਸਜਿਦ
ਮੰਦਿਰ, ਸ਼ਫ਼ਕਤ=ਮੁਹੱਬਤ)

38

"ਮਿਰਜ਼ੇ ਕਈ ਸੈਦੇ ਸੇ ਭੀ ਕੁਰਬਾਨ ਹੂਏ ਹੈਂ ।
ਮਾਮੂੰ ਸੇ ਤਸੱਦੁਕ ਭੀ ਕਈ ਖ਼ਾਨ ਹੂਏ ਹੈਂ ।
ਚੰਦੂ ਸੇ ਗੰਗੂ ਸੇ ਭੀ ਸ਼ੈਤਾਨ ਹੂਏ ਹੈਂ ।
ਬਾਜ਼ੀਦ ਸੇ ਭੀ ਬਾੱਜ਼ ਬੇਈਮਾਨ ਹੂਏ ਹੈਂ ।
ਹਿੰਦੂ ਹੈਂ ਸਬ ਅੱਛੇ ਨ ਮੁਸਲਮਾਨ ਹੈਂ ਅੱਛੇ ।
ਦਿਲ ਨੇਕ ਹੈਂ ਜਿਨ ਕੇ, ਵੁਹੀ ਇਨਸਾਨ ਹੈਂ ਅੱਛੇ ।"
(ਤਸੱਦੁਕ=ਕੁਰਬਾਨ)

39

ਤਾਰੋਂ ਸੇ ਥਾ ਆਕਾਸ਼ ਚਿਰਾਗ਼ੋਂ ਭਰੀ ਥਾਲੀ ।
ਥੀ ਰੁਖ਼ ਪਿ ਬੜੇ ਬੁੱਤ ਕੇ ਪੜੀ ਨੂਰ ਕੀ ਜਾਲੀ ।
ਅਬ ਜਲ ਚੁਕੀ ਥੀ ਚਰਖ਼ ਕੇ ਮੰਦਰ ਮੇਂ ਦੀਵਾਲੀ ।
ਥੀ ਪੂਜ ਚੁਕੀ ਜ਼ੁਹਰਾ-ਜਬੀਂ ਪੂਜਨੇ ਵਾਲੀ ।
ਫਿਰ ਸ਼ਰਕ ਕੀ ਜਾਨਿਬ ਸੇ ਸਫ਼ੈਦੀ ਨਿਕਲ ਆਈ ।
ਜ਼ੁਲਮਾਤ ਮੇਂ ਇਕ ਨੂਰ ਕੀ ਨਦੀ ਉਬਲ ਆਈ ।
(ਚਰਖ਼=ਅਸਮਾਨ, ਜ਼ੁਹਰਾ-ਜਬੀਂ=ਸ਼ੁਕਰ ਗ੍ਰਹਿ
ਵਰਗਾ ਮੱਥਾ ਭਾਵ ਸੋਹਣਾ ਮੱਥੇ ਵਾਲੀ, ਸ਼ਰਕ=
ਪੂਰਬ, ਜ਼ੁਲਮਾਤ=ਹਨੇਰਾ)

40

ਇਸ ਜ਼ੋਰ ਸੇ ਸੈਲਾਬ ਹੂਆ ਨੂਰ ਕਾ ਜਾਰੀ ।
ਕਫ਼ ਕੀ ਤਰਹ ਬਹਨੇ ਲਗੀ ਅੰਜੁਮ ਕੀ ਕਯਾਰੀ ।
ਤਾਰੇ ਨੇ ਸਹਰ ਕੇ ਅਭੀ ਹਿੰਮਤ ਨ ਥੀ ਹਾਰੀ ।
ਤੂਫ਼ਾਨ ਹੂਆ ਮਾਹ ਕੀ ਕਸ਼ਤੀ ਪਿ ਭੀ ਤਾਰੀ ।
ਇਸ ਸੈਲ ਸੇ ਸਯਾਰੇ ਸਭੀ ਔਜ ਪਿ ਟੂਟੇ ।
ਜਿਸ ਤਰਹ ਹਬਾਬ ਆ ਕੇ ਸਰੇ-ਮੌਜ ਪਿ ਟੂਟੇ ।
(ਕਫ਼=ਝੱਗ, ਅੰਜੁਮ=ਤਾਰੇ, ਮਾਹ=ਚੰਨ, ਸੈਲ=
ਹੜ੍ਹ, ਸਯਾਰੇ=ਸਿਤਾਰੇ, ਔਜ=ਉਚਾਈ, ਹਬਾਬ=
ਬੁਲਬੁਲਾ, ਸਰੇ-ਮੌਜ=ਲਹਿਰ ਉੱਤੇ)

41

ਜਿਤਨੀ ਥੀ ਕਮਾਂ ਨੂਰ ਕੀ ਖਿੰਚਤੀ ਚਲੀ ਆਤੀ ।
ਥੀ ਉੇਤਨੀ ਸਿਯਾਹੀ ਪੇ ਸਫ਼ੈਦੀ ਮਿਲੀ ਜਾਤੀ ।
ਹਰ ਏਕ ਕਿਰਨ ਤੀਰ ਕੀ ਤੇਜ਼ੀ ਥੀ ਦਿਖਾਤੀ ।
ਨੇਜ਼ੋਂ ਸੇ ਸ਼ੁਆਓਂ ਕੇ ਛਨੇ ਚਰਖ਼ ਕੀ ਛਾਤੀ ।
ਖ਼ੁਰਸ਼ੀਦ ਨਿਕਲਨੇ ਕੋ ਹੀ ਥਾ ਅਬ ਕੋਈ ਦਮ ਮੇਂ ।
ਹੋਨੇ ਕੋ ਥਾ ਫਿਰ ਹਸ਼ਰ ਬਪਾ ਅਰਬੋ-ਅਜ਼ਮ ਮੇਂ ।
(ਖ਼ੁਰਸ਼ੀਦ=ਸੂਰਜ, ਹਸ਼ਰ=ਕਿਆਮਤ, ਅਰਬੋ-
ਅਜ਼ਮ=ਅਰਬ ਤੇ ਈਰਾਨ)

42

ਬੇਦਾਰ ਥੇ ਸਬ ਖਾਲਸਾ ਜੀ ਹੋ ਚੁਕੇ ਕਬ ਕੇ ।
ਨ੍ਹਾ ਧੋ ਕੇ ਥੇ ਬੈਠੇ ਹੂਏ ਧਯਾਨ ਮੇਂ ਰੱਬ ਕੇ ।
ਦੀਵਾਨ ਬੜੀ ਸ਼ਾਨ ਕਾ ਜਲਵੇ ਥੇ ਗ਼ਜ਼ਬ ਕੇ ।
ਖ਼ੁਦ ਰਖਤੇ ਥੇ ਤਸ਼ਰੀਫ਼ ਗੁਰੂ ਸਾਮਨੇ ਸਬ ਕੇ ।
ਥੇ ਪਾਸ ਅਜੀਤ ਔਰ ਥੇ ਜੁਝਾਰ ਪਯਾਰੇ ।
ਗੁਰਿਆਈ ਕੇ ਚੜ੍ਹਤੇ ਹੂਏ ਦਰਿਯਾ ਕੇ ਕਿਨਾਰੇ ।
43

ਗੱਦੀ ਪੇ ਪਿਤਾ ਬੇਟੇ ਭੀ ਮਸਨਦ ਕੇ ਕਰੀਂ ਥੇ ।
ਦੋ ਚਾਂਦ ਕੇ ਟੁਕੜੋਂ ਮੇਂ ਗੁਰੂ ਮਾਹ-ਏ-ਮੁਬੀਂ ਥੇ ।
ਥੇ ਨੂਰ ਸੇ ਤਨ ਪੈਕਰ-ਏ-ਖ਼ਾਕੀ ਨਹੀਂ ਥੇ ।
ਸ਼ਾਹਜ਼ਾਦੋਂ ਸੇ ਸ਼ਹਿ-ਸ਼ਾਹ ਸੇ ਸ਼ਹਜ਼ਾਦੇ ਹਸੀਂ ਥੇ ।
ਅੱਮਾਮੋ ਪਿ ਕਲਗ਼ੀ ਕਾ ਅਜਬ ਤੁੱਰਾ ਸਜ਼ਾ ਥਾ ।
ੴ ਸਾਫ਼ ਗੁਰਮੁਖੀ ਮੇਂ ਲਿਖਾ ਥਾ ।
(ਮਸਨਦ=ਗੱਦੀ, ਮਾਹ-ਏ-ਮੁਬੀਂ=ਪ੍ਰਤੱਖ ਚੰਦ,
ਪੈਕਰ-ਏ-ਖ਼ਾਕੀ=ਮਿੱਟੀ ਦੇ ਤਨ, ਅੱਮਾਮ=
ਦਸਤਾਰ)

44

ਪੇਸ਼ਾਨੀ-ਏ-ਪੁਰ-ਆਬ ਪਿ ਯੂੰ ਕੇਸ ਥੇ ਕਾਰੇ ।
ਸੁੰਬਲ ਕਾ ਗੋਯਾ ਖੇਤ ਥਾ ਦਰਿਯਾ ਕੇ ਕਿਨਾਰੇ ।
ਅਬਰੂ ਤਲੇ ਆਂਖੇਂ ਥੀਂ ਯਾ ਜੰਗਲ ਮੇਂ ਚਿਕਾਰੇ ।
ਵੁਹ ਨਾਕ ਕਾ ਨਕਸ਼ਾ ਜੁ ਨ ਮਾਨੀ ਭੀ ਉਤਾਰੇ ।
ਇਨ ਕਾਨੋਂ ਕੀ ਖ਼ੂਬੀ ਉਸੇ ਹੈਰਤ ਮੇਂ ਜਕੜ ਲੇ ।
ਦੇਖੇ ਉਨ੍ਹੇਂ ਬਹਿਜ਼ਾਦ ਤੋ ਕਾਨ ਅਪਨਾ ਪਕੜ ਲੇ ।
(ਪੇਸ਼ਾਨੀ-ਏ-ਪੁਰ-ਆਬ=ਰੌਣਕ ਵਾਲਾ ਮੱਥਾ,
ਸੁੰਬਲ=ਬਾਲਛੜ ਘਾਹ, ਚਿਕਾਰੇ=ਬਾਰਾਂ ਸਿੰਗੇ,
ਮਾਨੀ ਤੇ ਬਹਿਜ਼ਾਦ=ਮਸ਼ਹੂਰ ਚਿੱਤ੍ਰਕਾਰ)

45

ਦੋ ਚਾਂਦ ਕੇ ਟੁਕੜੇ ਹੈਂ ਯਿਹ ਰੁਖ਼ਸਾਰ ਨਹੀਂ ਹੈਂ ।
ਸੁਰਖ਼ ਹੋਨੇ ਪਿ ਭੀ ਨੂਰ ਹੈਂ ਯਿਹ ਨਾਰ ਨਹੀਂ ਹੈਂ ।
ਅਬ ਆਗੇ ਦਹਨ ਮਿਲਨੇ ਕੇ ਆਸਾਰ ਨਹੀਂ ਹੈਂ ।
ਜੋਗੀ ਜਿਸੇ ਪਾ ਲੇ ਯਿਹ ਵੁਹ ਅਸਰਾਰ ਨਹੀਂ ਹੈਂ ।
ਹੋਟੋਂ ਕੇ ਮੁਕਾਬਿਲ ਮੇਂ ਨਿਬਾਤ ਹੋ ਨਹੀਂ ਸਕਤੀ ।
ਲਬ ਮਿਲਤੇ ਹੈਂ ਸ਼ੀਰੀਨੀ ਸੇ ਬਾਤ ਹੋ ਨਹੀਂ ਸਕਤੀ ।
(ਰੁਖ਼ਸਾਰ=ਗੱਲ੍ਹਾਂ, ਨਾਰ=ਅੱਗ, ਆਸਾਰ=ਲੱਛਣ,
ਅਸਰਾਰ=ਭੇਦ, ਨਿਬਾਤ=ਮਿਸ਼ਰੀ, ਸ਼ੀਰੀਨੀ=
ਮਿਠਾਸ)

46

ਚੇਹਰਾ ਥਾ ਮਹੇ-ਚਾਰ-ਦਹਮ ਰੀਸ਼ ਥੀ ਹਾਲਾ ।
ਮੂਛੇਂ ਥੀਂ ਯਾ ਖ਼ਤ ਨੂਰ ਕੀ ਮਿਸਤਰ ਪਿ ਥਾ ਕਾਲਾ ।
ਕਹਤਾ ਲਬ-ਏ-ਲਾੱਲੀ ਕੋ ਥਾ ਹਰ ਦੇਖਨੇ ਵਾਲਾ ।
ਕਸਤੂਰੀ ਕੇ ਜੰਗਲ ਮੇਂ ਖਿਲਾ ਹੈ ਗੁਲੇ-ਲਾਲਾ ।
ਗਰਦਨ ਪਿ ਰੂਏ-ਸ਼ਾਹ ਕੀ ਤਮਸੀਲ ਕਯਾ ਲਿਖੂੰ ।
ਥਾ ਪੀੜ੍ਹੇ ਪਿ ਗਰੰਥੇ-ਮੁਕੱਦਸ ਖੁਲ੍ਹਾ ਲਿਖੂੰ ।
(ਮਹੇ-ਚਾਰ-ਦਹਮ=ਚੌਦ੍ਹਵੀਂ ਦਾ ਚੰਨ, ਰੀਸ਼=ਦਾੜ੍ਹਾ,
ਹਾਲਾ=ਪਰਵਾਰ,ਚਾਨਣ ਦਾ ਚੱਕਰ, ਖ਼ਤ=ਲਕੀਰ,
ਮਿਸਤਰ=ਪੈਮਾਨਾ, ਗੁਲੇ-ਲਾਲਾ=ਫੁੱਲ ਦਾ ਨਾਂ,ਪੋਸਤ,
ਰੂਏ=ਮੂੰਹ, ਤਮਸੀਲ=ਉਪਮਾ, ਮੁਕੱਦਸ=ਪਵਿਤਰ)

47

ਦਾੜ੍ਹੀ ਥੀ ਯਾ ਕਿ ਮੁਸਹਫ਼ੇ ਰੁਖ਼ ਕਾ ਗ਼ਿਲਾਫ਼ ਥਾ ।
ਕਾਲੇ ਉਛਾੜ ਪਰ ਜੁ ਖਿਲਾ ਸਾਫ਼ ਸਾਫ਼ ਥਾ ।
ਸ਼ਾਨੋਂ ਕੀ ਸਜ ਕਾ ਗ਼ੈਰ ਕੋ ਭੀ ਏਤਰਾਫ਼ ਥਾ ।
ਬਾਜ਼ੂ ਕੇ ਬਲ ਕਾ ਗ਼ਲਗ਼ਲਾ ਜਾ ਪਹੁੰਚਾ ਕਾਫ਼ ਥਾ ।
ਕੁੱਵਤ ਮੇਂ ਦੇਵ ਜਚਤੇ ਨ ਜਿਨ ਥੇ ਨਿਗਾਹ ਮੇਂ ।
ਬਖਸ਼ਾ ਥਾ ਹੱਕ ਨੇ ਜ਼ੋਰ ਵੁਹ ਬਾਜ਼ੂ-ਏ-ਸ਼ਾਹ ਮੇਂ ।
(ਮੁਸਹਫ਼=ਕਿਤਾਬ, ਸ਼ਾਨੋਂ=ਮੋਢਿਆਂ ਦੀ, ਕਾਫ਼=
ਪਹਾੜ ਦਾ ਨਾਂ, ਗ਼ਲਗ਼ਲਾ=ਮੰਨਣਾ,ਹੁੰਘਾਰਾ)

48

ਕੁਹਨੀ ਗਠੀ ਹੁਈ ਥੀ ਕਲਾਈ ਭਰੀ ਹੂਈ ।
ਕੁੱਵਤ ਸੇ ਯਿਹ ਭੀ ਔਰ ਥੀ ਵੁਹ ਭੀ ਭਰੀ ਹੂਈ ।
ਪੰਜੇ ਮੇਂ ਪਾਂਚ ਸ਼ੇਰੋਂ ਕੀ ਕੱਸ ਥੀ ਭਰੀ ਹੂਈ ।
ਉਂਗਲੀ ਕੀ ਪੋਰ ਪੋਰ ਮੇਂ ਬਿਜਲੀ ਭਰੀ ਹੂਈ ।
ਸੀਨਾ ਮਿਸਾਲ ਆਈਨੇ ਕੀ ਪਾਕ ਸਾਫ਼ ਥਾ ।
ਸਤਿਗੁਰ ਕੇ ਦੁਸ਼ਮਨੋਂ ਕੋ ਭੀ ਯਿਹ ਏਤਰਾਫ਼ ਥਾ ।
49

ਯਿਹ ਪੁਸ਼ਤੇ-ਪਾਕ, ਪੁਸ਼ਤੇ-ਪਨਾਹੇ-ਜਹਾਨ ਹੈ ।
ਸਿੱਖੋਂ ਕੋ ਇਸ ਕਾ ਫ਼ਖ਼ਰ ਹੈ ਸਿੰਘੋਂ ਕੋ ਮਾਨ ਹੈ ।
ਬਚਤੀ ਇਸੀ ਕੀ ਸਾਯਾ ਮੇਂ, ਬੇਕਸ ਕੀ ਜਾਨ ਹੈ ।
ਹਿੰਦੋਸਤਾਂ ਕੀ ਢਾਲ ਯਹੀ ਬੇਗ਼ੁਮਾਨ ਹੈ ।
ਜਿਸ ਸਰ ਪਿ ਛਾਈ ਉਸ ਪਿ ਫਿਰ ਆਫ਼ਤ ਗਿਰੀ ਨਹੀਂ ।
ਹੈ ਚਰਖ਼ ਭੀ ਗਵਾਹ ਯਿਹ ਰਨ ਮੇਂ ਫਿਰੀ ਨਹੀਂ ।
(ਪੁਸ਼ਤੇ-ਪਨਾਹੇ-ਜਹਾਨ=ਦੁਨੀਆਂ ਦਾ ਸਹਾਰਾ,
ਬੇਕਸ=ਬੇਸਹਾਰਾ)

50

ਖੋਲ੍ਹੇ ਗ੍ਰੰਥ-ਏ-ਪਾਕ ਕੋ ਬੈਠੇ ਹੁਜ਼ੂਰ ਥੇ ।
ਉਪਦੇਸ਼ ਸੁਨ ਕੇ ਹੋ ਚੁਕੇ ਸਬ ਕੋ ਸਰੂਰ ਥੇ ।
ਜਿਤਨੇ ਭੀ ਸਾਮਈਨ ਵੁਹ ਨਜ਼ਦੀਕ-ਓ-ਦੂਰ ਥੇ ।
ਉਨ ਸਬ ਕੇ ਰੁਖ਼ ਪਿ ਨੂਰ ਕੇ ਪੈਦਾ ਜ਼ਹੂਰ ਥੇ ।
ਤਾਸੀਰ ਥੀ ਜ਼ਬਾਂ ਮੇਂ ਯਿਹ ਤਾਕਤ ਬਯਾਨ ਮੇਂ ।
ਰੂਹ ਫੁੰਕ ਗਈ ਥੀ ਧਰਮ ਕੀ ਇਕ ਇਕ ਜਵਾਨ ਮੇਂ ।
(ਸਾਮਈਨ=ਸਰੋਤੇ, ਜ਼ਹੂਰ=ਪ੍ਰਗਟਾਉ, ਤਾਸੀਰ=ਅਸਰ)

51

ਦੀਵਾਨ ਕਾ ਅਭੀ ਨ ਹੂਆ ਇਖ਼ਤਤਾਮ ਥਾ ।
ਗਰਦਿਸ਼ ਮੇਂ ਅਭੀ ਬਾਦਾ-ਏ-ਇਰਫ਼ਾਂ ਕਾ ਜਾਮ ਥਾ ।
ਇਤਨੇ ਮੇਂ ਆ ਕੇ ਕਹਨੇ ਲਗਾ ਇਕ ਗ਼ੁਲਾਮ ਥਾ ।
ਪਹਰੇ ਪਿ ਜੁ ਖੜਾ ਹੂਆ ਬਾਲਾ-ਏ-ਬਾਮ ਥਾ ।
ਬੋਲਾ : ਉਦੂ ਕੀ ਫ਼ੌਜ ਹੈ ਘੇਰੇ ਹਿਸਾਰ ਕੋ।
ਕਯਾ ਹੁਕਮ ਅਬ ਹੁਜ਼ੂਰ ਕਾ ਹੈ ਜਾਂ-ਨਿਸਾਰ ਕੋ ।
(ਇਖ਼ਤਤਾਮ=ਸਮਾਪਤੀ, ਬਾਦਾ-ਏ-ਇਰਫ਼ਾਂ=
ਆਤਮ ਗਿਆਨ ਦੀ ਸ਼ਰਾਬ, ਬਾਲਾ-ਏ-ਬਾਮ=
ਕੋਠੇ ਉੱਤੇ, ਉਦੂ=ਵੈਰੀ, ਹਿਸਾਰ=ਗੜ੍ਹੀ)

52

ਇਰਸ਼ਾਦ ਹੋ ਤੋ ਸਬ ਕੋ ਅਕੇਲਾ ਭਗਾ ਕੇ ਆਊਂ ।
ਅਜਮੇਰ ਚੰਦ ਆਨ ਮੇਂ ਕੈਦੀ ਬਨਾ ਕੇ ਆਊਂ ।
ਬਾਜ਼ੀਦ ਖ਼ਾਂ ਕਾ ਸਰ ਭੀ ਅਭੀ ਜਾ ਕੇ ਮੈਂ ਉੜਾਊਂ ।
ਇਕ ਸਿੰਘ ਏਕ ਲਾਖ ਪਿ ਗ਼ਾਲਿਬ ਹੂਆ ਦਿਖਾਊਂ ।
ਸ਼ਾਬਾਸ਼ ਕਹ ਕੇ ਸਤਿਗੁਰੂ ਫ਼ੌਰਨ ਖੜੇ ਹੂਏ ।
ਜ਼ੁਰਅਤ ਪਿ ਪਹਰੇਦਾਰ ਕੀ ਖ਼ੁਸ਼ ਬੜੇ ਹੂਏ ।
(ਇਰਸ਼ਾਦ=ਹੁਕਮ, ਗ਼ਾਲਿਬ=ਭਾਰੂ)

53

ਖ਼ੇਮੇ ਕੋ ਅਪਨੇ ਅਪਨੇ ਰਵਾਂ ਫਿਰ ਜਵਾਂ ਹੂਏ ।
ਹਥਿਯਾਰ ਕਸ ਕੇ ਓਪਚੀ ਸ਼ੇਰ-ਏ-ਯਿਯਾਂ ਹੂਏ ।
ਜਬ ਕਿਕਿਲਾੱ ਮੇਂ ਬਲੰਦ ਗੁਰੂ ਕੇ ਨਿਸ਼ਾਂ ਹੂਏ ।
ਸਾਮਾਨ-ਏ-ਜੰਗ ਦੇਖ ਕੇ ਸਬ ਸ਼ਾਦਮਾਂ ਹੂਏ ।
ਸਿੰਘੋਂ ਕੀ ਫ਼ੌਜ ਹੋ ਚੁਕੀ ਆਹਨ ਮੇਂ ਗ਼ਰਕ ਥੀ ।
ਥੇ ਸਰ ਪਿ ਖ਼ੋਦ ਬਰ ਮੇਂ ਜ਼ਰਹ ਤਾ-ਬਾ-ਫ਼ਰਕ ਥੀ ।
(ਓਪਚੀ=ਹਥਿਆਰ ਬੰਦ ਯੋਧੇ, ਯਿਯਾਂ=ਗੁਸੈਲ,ਰੋਹਲੇ,
ਸ਼ਾਦਮਾਂ=ਖ਼ੁਸ਼, ਆਹਨ=ਲੋਹਾ, ਖ਼ੋਦ=ਲੋਹੇ ਦੀ ਟੋਪੀ,
ਜ਼ਰਹ=ਕਵਚ, ਤਾ-ਬਾ-ਫ਼ਰਕ=ਸਿਰ ਤੱਕ)

54

ਖ਼ੇਮੇ ਸੇ ਲੈਸ ਹੋ ਕੇ ਅਕਾਲੀ ਨਿਕਲ ਪੜੇ ।
ਖ਼ੰਜਰ ਉਠਾਯਾ, ਤੇਗ਼ ਸੰਭਾਲੀ, ਨਿਕਲ ਪੜੇ ।
ਲੇ ਕਰ ਤੁਫ਼ੰਗ ਬਾਜ਼ ਦੁਨਾਲੀ ਨਿਕਲ ਪੜੇ ।
ਇਤਨੇ ਮੇਂ ਗ਼ੁਲ ਹੂਆ ਸ਼ਹੇ-ਆਲੀ ਨਿਕਲ ਪੜੇ ।
ਖ਼ੁਰਸ਼ੀਦ ਦੇਖ ਸਰਵਰ-ਏ-ਫ਼ੌਜ-ਏ-ਅਕਾਲ ਕੋ ।
ਕਿਬਲ-ਅਜ਼-ਦੁਪਹਰ ਸ਼ਰਮ ਸੇ ਪਹੁੰਚਾ ਜ਼ਵਾਲ ਕੋ ।
(ਤੁਫ਼ੰਗ=ਬੰਦੂਕ, ਗ਼ੁਲ=ਰੌਲਾ, ਸ਼ਹੇ-ਆਲੀ=ਮਹਾਨ
ਬਾਦਸ਼ਾਹ, ਖ਼ੁਰਸ਼ੀਦ=ਸੂਰਜ, ਸਰਵਰ=ਸਰਦਾਰ,
ਕਿਬਲ-ਅਜ਼-ਦੁਪਹਰ=ਦੁਪਹਿਰ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ,
ਜ਼ਵਾਲ=ਢਲਣਾ)

55

ਜਿਸ ਜਾ ਕੀਯਾ ਹੁਜ਼ੂਰ ਨੇ ਜਾ ਕਰ ਕਯਾਮ ਥਾ ।
ਚਮਕੌਰ ਕੀ ਗੜ੍ਹੀ ਮੇਂ ਯਿਹ ਇਕ ਊਂਚਾ ਬਾਮ ਥਾ ।
ਇਸ ਜਾ ਸੇ ਚਾਰ ਕੂੰਟ ਕਾ ਨਜ਼ਾਰਾ ਆਮ ਥਾ ।
ਦਿਖਤਾ ਯਹਾਂ ਸੇ ਲਸ਼ਕਰ-ਏ-ਆਦਾ ਤਮਾਮ ਥਾ ।
ਅਸਵਾਰ ਹੀ ਅਸਵਾਰ ਫੈਲੇ ਹੂਏ ਥੇ ਰਨ ਮੇਂ ।
ਪਯਾਦੇ ਥੇ ਯਾ ਥੀ ਆਦਮੀ-ਘਾਸ ਉਗ ਪੜੀ ਬਨ ਮੇਂ ।
(ਲਸ਼ਕਰ-ਏ-ਆਦਾ=ਵੈਰੀ ਦਲ, ਆਦਮੀ-ਘਾਸ=
ਆਦਮੀ ਦੀ ਸ਼ਕਲ ਵਰਗੀ ਘਾਹ)

56

ਸਤਿਗੁਰ ਨੇ ਮੌਕਾ ਮੌਕਾ ਸੇ ਸਬ ਕੋ ਬਿਠਾ ਦੀਯਾ ।
ਹਰ ਬੁਰਜ ਪਿ ਫ਼ਸੀਲ ਪਿ ਪਹਰਾ ਲਗਾ ਦੀਯਾ ।
ਯਿਹ ਮੋਰਚਾ ਇਸੇ, ਉਸੇ ਵੁਹ ਦਮਦਮਾ ਦੀਯਾ ।
ਸਿੰਘੋਂ ਕਾ ਇਕ ਹਿਸਾਰ ਕਿਲੇ ਮੇਂ ਬਨਾ ਦੀਯਾ ।
ਦੀਵਾਰ-ਓ-ਦਰ ਪਿ, ਪੁਸ਼ਤੋਂ ਪਿ ਜਬ ਸਿੰਘ ਡਟ ਗਏ ।
ਡਰ ਕਰ ਮੁਹਾਸਰੀਨ ਸਭੀ ਪੀਛੇ ਹਟ ਗਏ ।
(ਫ਼ਸੀਲ=ਦੀਵਾਰ, ਹਿਸਾਰ=ਕਿਲਾ, ਮੁਹਾਸਰੀਨ=
ਘੇਰੇ ਵਾਲੇ)

57

ਫ਼ਰਮਾਏ ਕਲਗ਼ੀਧਰ ਕਿ ਅਬ ਇਕ ਇਕ ਜਵਾਂ ਚਲੇ ।
ਪਾ ਪਾ ਕੇ ਹੁਕਮ ਭੇੜੋਂ ਮੇਂ ਸ਼ੇਰ-ਏ-ਜ਼ਿਯਾਂ ਚਲੇ ।
ਬਚ ਕਰ ਅੱਦੂ ਕੇ ਦਾਓ ਸੇ ਯੂੰ ਪਹਲਵਾਂ ਚਲੇ ।
ਦਾਂਤੋਂ ਮੇਂ ਜੈਸੇ ਘਿਰ ਕੇ ਦਹਨ ਮੇਂ ਜ਼ਬਾਂ ਚਲੇ ।
ਘੁਸਤੇ ਹੀ ਰਨ ਮੇਂ ਜੰਗ ਕਾ ਪੱਲਾ ਝੁਕਾ ਦੀਯਾ ।
ਜਿਸ ਸਮਤ ਤੇਗ਼ ਤੋਲ ਕੇ ਪਹੁੰਚੇ ਭਗਾ ਦੀਯਾ ।
(ਅੱਦੂ=ਵੈਰੀ, ਦਹਨ=ਮੂੰਹ, ਸਮਤ=ਤਰਫ਼,ਦਿਸ਼ਾ)

58

ਏਕ ਏਕ ਲਾਖ ਲਾਖ ਸੇ ਮੈਦਾਨ ਮੇਂ ਲੜਾ ।
ਜਿਸ ਜਾ ਪਿ ਸਿੰਘ ਅੜ ਗਏ, ਝੰਡਾ ਵਹਾਂ ਗੜਾ ।
ਚਸ਼ਮ-ਏ-ਫ਼ਲਕ ਨੇ ਥਾ ਜੋ ਨ ਦੇਖਾ ਵੁਹ ਰਨ ਪੜਾ ।
ਘੋੜੇ ਪਿ ਝੂਮਤਾ ਇਕ ਅਕਾਲੀ ਜਵਾਂ ਬੜ੍ਹਾ ।
ਗ਼ੁਲ ਮਚ ਗਯਾ ਜਿਹ ਪਾਂਚ ਪਯਾਰੋਂ ਮੇਂ ਏਕ ਹੈ ।
ਬੇ-ਮਿਸਾਲ ਹੈ ਸ਼ੁਜਾਅ, ਹਜ਼ਾਰੋਂ ਮੇਂ ਏਕ ਹੈ ।
(ਸ਼ੁਜਾਅ=ਬਹਾਦੁਰ)

59

ਚਿੱਲਾਏ ਬਾੱਜ਼ ਲੋ ਵੁਹ ਦਯਾ ਸਿੰਘ ਜੀ ਬੜ੍ਹੇ ।
ਖਾਂਡਾ ਪਕੜ ਕੇ ਹਾਥ ਮੇਂ ਜੀਵਤ ਬਲੀ ਬੜ੍ਹੇ ।
ਸਤਿਗੁਰ ਕੇ ਬਾਗ਼ ਕੇ ਹੈਂ ਯਿਹ ਸਰਵੇ-ਸਹੀ ਬੜ੍ਹੇ ।
ਲਾਸ਼ੋਂ ਕੇ ਪਾਟਨੇ ਕੋ ਸਫ਼ਰ ਜੱਨਤੀ ਬੜ੍ਹੇ ।
ਇਨ ਸਾ ਦਿਲੇਰ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਹੈ ਸਿਪਾਹ ਮੇਂ ।
ਸਰ ਨਜ਼ਰ ਕਰ ਚੁੱਕੇ ਹੈਂ, ਯਿਹ ਮੌਲਾ ਕੀ ਰਾਹ ਮੇਂ ।
(ਸਰਵੇ-ਸਹੀ=ਸਰੂ ਵਰਗੇ, ਨਜ਼ਰ=ਭੇਟਾ)

60

ਮੁਹਕਮ ਕੀ ਸ਼ਕਲ ਦੇਖ ਕੇ ਲਹੂ ਨੁਚੜ ਗਯਾ ।
ਧੱਬਾ ਅੱਦੂ ਕੇ ਜਾਮਾ-ਏ-ਜੁਰਅਤ ਪੇ ਪੜ ਗਯਾ ।
ਪਟਖ਼ਾ ਮਰੋੜ ਕਰ ਉਸੇ ਹੱਥੇ ਜੁ ਚੜ੍ਹ ਗਯਾ ।
ਦਹਸ਼ਤ ਸੇ ਹਰ ਜਵਾਨ ਕਾ ਹੁਲੀਯਾ ਬਿਗੜ ਗਯਾ ।
ਸਾਹਿਬ ਕੋ ਦੇਖ ਮਸਖ਼ ਖ਼ਤ-ਓ-ਖ਼ਾਲ ਹੋ ਗਏ ।
ਡਰ ਸੇ ਸਫ਼ੈਦ ਜ਼ਾਲਿਮੋਂ ਕੇ ਬਾਲ ਹੋ ਗਏ ।
(ਮਸਖ਼ ਖ਼ਤ-ਓ-ਖ਼ਾਲ=ਮੂੰਹ ਮੁਹਾਂਦਰਾ ਬਿਗੜਨਾ)

61

ਜਿਸ ਸਮਤ ਗ਼ੁਲ ਮਚਾ ਥਾ ਉਧਰ ਜਬ ਨਿਗਾਹ ਕੀ ।
ਆਵਾਜ਼ ਸਾਫ਼ ਆਨੇ ਲਗੀ ਆਹ ! ਆਹ ! ਕੀ ।
ਇਕ ਖ਼ਾਲਸੇ ਨੇ ਹਾਲਤ-ਏ-ਲਸ਼ਕਰ ਤਬਾਹ ਕੀ ।
ਰਨ ਮੇਂ ਕਹੀਂ ਜਗਹ ਨ ਰਹੀ ਥੀ ਪਨਾਹ ਕੀ ।
ਭਾਗੋ ਕਿ ਅਬ ਬਚਾਓ ਕੀ ਸੂਰਤ ਨਹੀਂ ਰਹੀ ।
ਆਏ ਧਰਮ ਤੋ ਜੰਗ ਕੀ ਹਿੰਮਤ ਨਹੀਂ ਰਹੀ ।
62

ਲਾਖੋਂ ਕੋ ਕਤਲ ਕਰਕੇ ਪਯਾਰੇ ਗੁਜ਼ਰ ਗਏ ।
ਏਕ ਏਕ ਕਰਕੇ ਖ਼ਾਲਸੇ ਸਾਰੇ ਗੁਜ਼ਰ ਗਏ ।
ਸਦਹਾ ਫ਼ਨਾ ਕੇ ਘਾਟ ਉਤਾਰੇ ਗੁਜ਼ਰ ਗਏ ।
ਭੁਸ ਮੇਂ ਲਗਾ ਕੇ ਆਗ ਸ਼ਰਾਰੇ ਗੁਜ਼ਰ ਗਏ ।
ਜ਼ਖ਼ਮੋਂ ਸੇ ਸਿੰਘ ਸੂਰਮੇ ਜਬ ਚੂਰ ਹੋ ਗਏ ।
ਸਰਦਾਰ ਸਰ ਕਟਾਨੇ ਪੇ ਮਜ਼ਬੂਰ ਹੋ ਗਏ ।
(ਸ਼ਰਾਰੇ=ਚੰਗਿਆੜੇ)

63

ਫ਼ਵਾਰਾ-ਏ-ਖ਼ੂੰ ਹਰ ਹਰ ਬੁਨ-ਏ-ਮੂ ਸੇ ਰਵਾਂ ਹੂਆ ।
ਜ਼ਖ਼ਮੋਂ ਸੇ ਚੂਰ ਚੂਰ ਇਕ ਇਕ ਜਵਾਂ ਹੂਆ ।
ਖਾ ਖਾ ਕੇ ਤੀਰ ਸਿੰਘ ਹਰ ਇਕ ਨਾਤਵਾਂ ਹੂਆ ।
ਸਰ ਤਨ ਪੇ ਸ਼ੌਕ-ਏ-ਕਤਲ ਮੇਂ ਬਾਰ-ਏ-ਗਿਰਾਂ ਹੂਆ ।
ਲਾਖੋਂ ਕੀ ਜਾਨ ਲੇ ਕੇ ਦਲੇਰੋਂ ਨੇ ਜਾਨ ਦੀ ।
ਸਤਿਗੁਰ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਕੇ ਸ਼ੇਰੋਂ ਨੇ ਜਾਨ ਦੀ ।
(ਬੁਨ-ਏ-ਮੂ=ਰੋਮਾਂ ਦੀ ਜੜ੍ਹ, ਨਾਤਵਾਂ=ਕਮਜ਼ੋਰ,
ਬਾਰ-ਏ-ਗਿਰਾਂ=ਭਾਰੀ ਬੋਝ)

64

ਐ ਤਬਾ-ਏ-ਰਸਾ ਆਜ ਦਿਖਾ ਅਪਨੀ ਰਸਾਈ ।
ਐ ਤੇਗ਼-ਏ-ਸੁਖਨ ਤੂ ਭੀ ਬਤਾ ਅਪਨੀ ਸਫ਼ਾਈ ।
ਸ਼ਹਬਾਜ਼ ਨੇ ਮੇਰੇ ਕਭੀ ਮੂੰਹ ਕੀ ਨਹੀਂ ਖਾਈ ।
ਹੈਂ ਦਰਦ-ਓ-ਅਸਰ ਖ਼ੈਰ ਸੇ ਦੋਨੋਂ ਸਗੇ ਭਾਈ ।
ਖ਼ਾਕ ਉੜਨੇ ਲਗੇ ਬਹਰ ਮੇਂ ਗਰ ਆਹ ਕਰੂੰ ਮੈਂ ।
ਗੁਲਖ਼ਨ ਬਨੇ ਗੁਲਜ਼ਾਰ ਅਗਰ ਵਾਹ ਕਰੂੰ ਮੈਂ ।
(ਤਬਾ-ਏ-ਰਸਾ=ਰੰਗ ਤੇ ਆਈ ਤਬੀਅਤ,
ਬਹਰ=ਸਮੁੰਦਰ, ਗੁਲਖ਼ਨ=ਭੱਠੀ)

65

ਗੁਲਸ਼ਨ ਮੇਂ ਚਹਕ ਮੁਝ ਸੇ ਹਜ਼ਾਰੋਂ ਨੇ ਉੜਾਈ ।
ਗੁਲਬੁਨ ਮੇਂ ਮਹਕ ਮੁਝ ਸੇ ਹੀ ਸਾਰੋਂ ਨੇ ਉੜਾਈ ।
ਬਿਜਲੀ ਨੇ ਤੜਪ ਜ਼ੌ ਹੈ

(ਜ਼ੂਇ)
ਸਿਤਾਰੋਂ ਨੇ ਉੜਾਈ ।
ਜੋਗੀ ਸੇ ਖਟਕ ਬਨ ਮੇਂ ਹੈ ਖ਼ਾਰੋਂ ਨੇ ਉੜਾਈ ।
ਨਸ਼ਤਰ ਕਈ ਰਖ ਦੇਤਾ ਹੂੰ, ਹਰ ਮਿਸਰਾ-ਏ-ਤਰ ਮੇਂ ।
ਕਾਂਟਾ ਹੂੰ ਜਭੀ ਗੁਲਸ਼ਨ-ਏ-ਆਲਮ ਕੀ ਨਜ਼ਰ ਮੇਂ ।
(ਗੁਲਬੁਨ=ਗੁਲਾਬ ਦਾ ਬੂਟਾ, ਜ਼ੌ
(ਜ਼ੂਇ)
=ਚਮਕ,
ਮਿਸਰਾ-ਏ-ਤਰ=ਚੰਗਾ ਸ਼ਿਅਰ, ਆਲਮ=ਸੰਸਾਰ)

66

ਮੈਦਾਂ ਮੇਂ ਅੱਦੂ ਮੇਰੀ ਹਵਾ ਕੋ ਨਹੀਂ ਪਹੁੰਚਾ ।
ਸ਼ਬਦੋਜ਼-ਏ-ਸੁਖ਼ਨ ਕੇ ਸੁਮੇ-ਪਾ ਕੋ ਨਹੀਂ ਪਹੁੰਚਾ ।
ਤਾ ਅਰਸ਼ ਗਯਾ ਤਬ-ਏ-ਰਸਾ ਕੋ ਨਹੀਂ ਪਹੁੰਚਾ ।
ਬੰਦਾ ਕੋਈ ਜਿਸ ਤਰਹ ਖ਼ੁਦਾ ਕੋ ਨਹੀਂ ਪਹੁੰਚਾ ।
ਖ਼ਾਮਾ ਤੋ ਨਹੀਂ ਹਾਥ ਮੇਂ ਮੂਸਾ ਕਾ ਅਸਾ ਹੈ ।
ਫ਼ਰਊਨ-ਏ-ਅੱਦੂ ਕੀ ਮੇਰੀ ਮੁੱਠੀ ਮੇਂ ਕਜ਼ਾ ਹੈ ।
(ਅੱਦੂ=ਦੁਸ਼ਮਣ, ਸ਼ਬਦੋਜ਼-ਏ-ਸੁਖ਼ਨ=ਕਵਿਤਾ
ਦਾ ਘੋੜਾ, ਸੁਮੇ-ਪਾ=ਪੈਰ ਦਾ ਸੁਮ, ਖ਼ਾਮਾ=
ਕਲਮ, ਅਸਾ=ਡੰਡਾ, ਕਜ਼ਾ=ਮੌਤ)

67

ਅਸ਼ਆਰ ਸੇ ਮੁਰਦੋਂ ਕੋ ਭੀ ਜ਼ਿੰਦਾ ਕੀਯਾ ਮੈਂਨੇ ।
ਕਿਤਨੇ ਹੀ ਮਰੀਜ਼ੋਂ ਕੋ ਮਸੀਹਾ ਕੀਯਾ ਮੈਂਨੇ ।
ਉਰਦੂ-ਏ-ਮੁਅੱਲਾ ਕੋ ਮੁਜੱਲਾ ਕੀਯਾ ਮੈਂਨੇ ।
ਨਾਪੈਦ ਥਾ ਜੋ ਰੰਗ ਵੁਹ ਪੈਦਾ ਕੀਯਾ ਮੈਂਨੇ ।
ਤਹਸੀਂ ਲੀਯਾ ਕਰਤਾ ਹੂੰ ਟੂਟੇ ਹੂਏ ਦਿਲ ਕੀ ।
ਬਸ ਇਸ਼ਕ ਕੇ ਮਾਰੇ ਹੂਏ ਲੂਟੇ ਹੂਏ ਦਿਲ ਕੀ ।
(ਉਰਦੂ-ਏ-ਮੁਅੱਲਾ=ਮਹਾਨ ਉਰਦੂ ਜ਼ਬਾਨ,
ਮੁਜੱਲਾ=ਚਮਕਦਾਰ, ਤਹਸੀਂ=ਸ਼ਾਬਾਸ਼)

68

ਜਿਸ ਦਿਲ ਕੋ ਨਹੀਂ ਇਸ਼ਕ-ਏ-ਹਕੀਕੀ ਸੇ ਸਰੋਕਾਰ ।
ਪੱਥਰ ਕਾ ਵੁਹ ਟੁਕੜਾ ਹੈ ਵੁਹ ਦਿਲ ਤੋ ਨਹੀਂ ਜ਼ਿਨਹਾਰ ।
ਖ਼ਾਲਿਕ ਕਾ ਪਯਾਰਾ ਹੈ ਜੋ ਖ਼ਲਕਤ ਕੋ ਕਰੇ ਪਯਾਰ ।
ਇਤਨਾ ਹੈ ਫ਼ਕਤ ਕਾਫ਼ਿਰ-ਓ-ਦੀਂਦਾਰ ਕਾ ਮਅਯਾਰ ।
ਸਿੱਖੀ ਭੀ ਸਿਖਾਤੀ ਹੈ ਫ਼ਨਾ ਜ਼ਾਤ ਮੇਂ ਹੋ ਜਾ ।
ਪੈਰੋ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਕਾ ਹਰ ਇਕ ਬਾਤ ਮੇਂ ਹੋ ਜਾ ।
(ਜ਼ਿਨਹਾਰ=ਬਿਲਕੁਲ, ਕਾਫ਼ਿਰ-ਓ-ਦੀਂਦਾਰ=
ਮਨਮੁਖ ਗੁਰਮੁਖ, ਨਾਸਤਕ ਆਸਤਕ)

69

ਮਿਲ ਸ਼ੈਖ਼ ਕੋ ਐ ਸਿੰਘ ਤੂ ਮਰਦਾਨਾ ਸਮਝ ਕਰ ।
ਵਾਹਗੁਰੂ ਕੀ ਸ਼ਮ੍ਹਾ ਕਾ ਪਰਵਾਨਾ ਸਮਝ ਕਰ ।
ਕਰ ਤੌਫ਼-ਏ-ਹਰਮ ਭੀ ਦਰ-ਏ-ਜਾਨਾਨਾ ਸਮਝ ਕਰ ।
ਕਾਂਸੀ ਮੇਂ ਭੀ ਰਾਮ ਕਾ ਕਾਸ਼ਾਨਾ ਸਮਝ ਕਰ ।
ਵਾਹਗੁਰੂ ਕੀ ਫ਼ਤਹ ਤੂ ਮੰਦਰ ਮੇਂ ਗਜਾ ਦੇ ।
ਨਾਰਾ ਸਤਿ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਕਾ ਮਸਜਿਦ ਮੇਂ ਲਗਾ ਦੇ ।
(ਤੌਫ਼-ਏ-ਹਰਮ=ਕਾਬੇ ਦੀ ਪਰਕਰਮਾ, ਦਰ-ਏ-
ਜਾਨਾਨਾ=ਪ੍ਰੀਤਮ ਦਾ ਬੂਹਾ, ਕਾਸ਼ਾਨਾ=ਆਲ੍ਹਣਾ)

70

ਜਬ ਤਕ ਤੇਰੀ ਨਜ਼ਰੋਂ ਮੇਂ ਕੋਈ ਗ਼ੈਰ ਹੈ ਬਾਕੀ ।
ਤਬ ਤਕ ਹੀ ਤਮੀਜ਼-ਏ-ਹਰਮ-ਓ-ਦੈਰ ਹੈ ਬਾਕੀ ।
ਦੇ ਸ਼ੈਖ਼-ਓ-ਬ੍ਰਹਮਨ ਕੋ ਜੋ ਕੁਛ ਬੈਰ ਹੈ ਬਾਕੀ ।
ਕਹਤੇ ਹੈਂ ਗੁਰੂ ਸ਼ਰ ਹੈ ਫ਼ਨਾ, ਖ਼ੈਰ ਹੈ ਬਾਕੀ ।
ਨੇਕੀ ਹੀ ਵੁਹ ਦੌਲਤ ਹੈ ਕਭੀ ਛੁਟ ਨਹੀਂ ਸਕਤੀ ।
ਸਰਹਿੰਦ ਤੋ ਲੁਟ ਸਕਤਾ ਹੈ ਯਿਹ ਲੁਟ ਨਹੀਂ ਸਕਤੀ ।
(ਤਮੀਜ਼-ਏ-ਹਰਮ-ਓ-ਦੈਰ=ਮੰਦਿਰ ਮਸਜਿਦ ਦੀ
ਪਛਾਣ, ਸ਼ਰ=ਬੁਰਾਈ, ਖ਼ੈਰ=ਨੇਕੀ)

71

ਤੌਹੀਦ ਕੇ ਪਰਚਾਰ ਸੇ ਸਬ ਨੇਕੀਯਾਂ ਕਮ ਹੈਂ ।
ਮੁਹਤਾਜ ਇਸੀ ਚੀਜ਼ ਕੇ ਅਬ ਦੀਨ-ਓ-ਧਰਮ ਹੈਂ ।
ਸਾਗ਼ਰ ਮਏ-ਤੌਹੀਦ ਕਾ ਗੋ ਪੀ ਚੁਕੇ ਹਮ ਹੈਂ ।
ਲੇਕਿਨ ਦਿਲ-ਏ-ਮੁਸਲਿਮ ਮੇਂ ਭੀ ਮੌਜੂਦ ਸਨਮ ਹੈਂ ।
ਹੈ ਸ਼ਿਰਕੇ-ਖ਼ਫ਼ੀ ਸ਼ਿਰਕੇ-ਜਲੀ ਆਮ ਨਹੀਂ ਹੈ ।
ਤਾਹਮ ਜੋ ਹੈ ਇਸਲਾਮ ਵੁਹ ਇਸਲਾਮ ਨਹੀਂ ਹੈ ।
(ਤੌਹੀਦ=ਇਕ ਰੱਬ, ਸਾਗ਼ਰ=ਪਿਆਲਾ, ਸਨਮ=
ਬੁੱਤ, ਸ਼ਿਰਕੇ=ਰੱਬ ਦਾ ਸ਼ਰੀਕ ਮੰਨਣਾ, ਖ਼ਫ਼ੀ=
ਗੁਪਤ, ਜਲੀ=ਪ੍ਰਗਟ)

72

ਉਠ ਸਾਕੀਯਾ, ਉਠ ਸਾਗ਼ਰ-ਏ-ਤੌਹੀਦ ਪਿਲਾ ਦੇ ।
ਅੰਜਾਮ-ਏ-ਧਰਮ-ਓ-ਦੀਨ ਕੀ ਤਮਹੀਦ ਪਿਲਾ ਦੇ ।
ਐ ਮੇਰੇ ਸਖ਼ੀ(ਸੁਖ਼ਨ), ਐ ਮਿਰੇ ਜਮਸ਼ੀਦ ! ਪਿਲਾ ਦੇ ।
ਹੋ ਜਾਏ ਫ਼ਕੀਰੋਂ ਕੀ ਭੀ ਆਜ ਈਦ ਪਿਲਾ ਦੇ ।
ਤਾ ਮਜ਼ਹਬ-ਏ-ਉੱਸ਼ਾਕ ਸੇ ਸਰ ਲੇ ਕੇ ਨ ਜਾਏਂ ।
ਮਾਨਿੰਦ-ਏ-ਬਰਾਹੀਮ ਪਿਸਰ ਲੇ ਕੇ ਨ ਜਾਏਂ ।
(ਅੰਜਾਮ=ਨਤੀਜਾ, ਤਮਹੀਦ=ਭੂਮਿਕਾ, ਜਮਸ਼ੀਦ=
ਇਕ ਰੰਗੀਲਾ ਬਾਦਸ਼ਾਹ, ਮਜ਼ਹਬ-ਏ-ਉੱਸ਼ਾਕ=
ਆਸ਼ਕਾਂ ਦੀ ਕਤਲਗਾਹ, ਪਿਸਰ=ਪੁਤਰ)

73

ਇਕ ਖ਼ਵਾਬ ਸਾ ਦੁਨੀਯਾ ਕਾ ਵਜੂਦ ਔਰ ਅਦਮ ਹੈ ।
ਹੈ ਦਿਲ ਮੇਂ ਮਿਰੇ ਜਿਸ ਕਾ ਯਿਹ ਸਬ ਜਾਹ-ਓ-ਹਸ਼ਮ ਹੈ ।
ਅੰਜਾਮੇ-ਦੋ-ਆਲਮ ਮਿਰੇ ਆਗਾਜ਼ ਸੇ ਕਮ ਹੈ ।
ਆਜ਼ਾਦ ਹੂੰ ਬੇਫ਼ਿਕਰ ਹੂੰ ਸ਼ਾਦੀ ਹੈ ਨ ਗ਼ਮ ਹੈ ।
ਸੇਰ ਇਤਨਾ ਹੂੰ ਹਰ ਬੇਸ਼ ਮੁਝੇ ਕਮ ਨਜ਼ਰ ਆਯਾ ।
ਇਕ ਬੂੰਦ ਸੇ ਬੜ੍ਹ ਕਰ ਨ ਮੁਝੇ ਯਮ ਨਜ਼ਰ ਆਯਾ ।
(ਵਜੂਦ ਔਰ ਅਦਮ=ਹੋਂਦ ਅਤੇ ਅਣਹੋਂਦ, ਜਾਹ-
ਓ-ਹਸ਼ਮ=ਰੁਤਬਾ, ਆਗਾਜ਼=ਸ਼ੁਰੂ, ਸੇਰ=ਰੱਜਿਆ,
ਬੇਸ਼=ਵਧੇਰਾ, ਯਮ=ਦਰਿਯਾ)

74

ਓਂਧਾਏ ਹੂਏ ਮਸਤ ਪਯਾਲਾ ਕੋ ਹੈਂ ਕਬ ਸੇ ।
ਬਾਤ ਹੋ ਨਹੀਂ ਸਕਤੀ ਹੈ ਨਕਾਹਤ ਕੇ ਸਬਬ ਸੇ ।
ਅਬ ਤਕ ਨ ਕਹਾ ਹਮ ਨੇ ਤਕੱਲੁਫ਼ ਸੇ ਅਦਬ ਸੇ ।
ਬੇਹਾਲ ਹੈਂ ਮੈਕਸ਼ ਤਿਰੇ ਬਾਦਾ ਕੀ ਤਲਬ ਸੇ ।
ਸ਼ੀਸ਼ੇ ਮੇਂ ਡਬੋ ਦੇ ਹਮੇਂ ਸਾਗ਼ਰ ਮੇਂ ਡਬੋ ਦੇ ।
ਸੰਤੋਖ ਕੇ ਤਾਲਾਬ ਮੇਂ, ਕੌਸਰ ਮੇਂ ਡਬੋ ਦੇ ।
(ਓਂਧਾਏ=ਉਲਟਾਏ, ਮਸਤ= ਖਾਲੀ, ਨਕਾਹਤ=
ਕਮਜ਼ੋਰੀ, ਮੈਕਸ਼=ਸ਼ਰਾਬੀ, ਬਾਦਾ ਕੀ ਤਲਬ=
ਸ਼ਰਾਬ ਦੀ ਇੱਛਾ, ਕੌਸਰ=ਇਕ ਸੁਰਗੀ ਨਦੀ)

75

ਦੇ ਇਸ਼ਕ ਕੇ, ਇਰਫ਼ਾਂ ਕੇ, ਵਹਦਤ ਕੇ ਪਯਾਲੇ ।
ਦਸ ਬੀਸ ਪਿਲਾ ਦੇ ਮਏ-ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਕੇ ਪਯਾਲੇ ।
ਉਲਫ਼ਤ ਕੇ ਪਯਾਲੇ ਵੁਹ ਮੁਹੱਬਤ ਕੇ ਪਯਾਲੇ ।
ਦੁਨੀਯਾ ਮੇਂ ਪਿਲਾ ਕੌਸਰ-ਏ-ਜੱਨਤ ਕੇ ਪਯਾਲੇ ।
ਨਸ਼ਾ ਹੋ ਫਿਰ ਐਸਾ ਕਿ ਦੂਈ ਦਿਲ ਸੇ ਜੁਦਾ ਹੋ ।
ਜਿਸ ਚੀਜ਼ ਕੋ ਦੇਖੂੰ ਮੁਝੇ ਦੀਦਾਰ-ਏ-ਖ਼ੁਦਾ ਹੋ ।
(ਇਰਫ਼ਾਂ=ਗਿਆਨ, ਵਹਦਤ=ਇਕ ਰੱਬ ਨੂੰ ਮੰਨਣਾ)

76

ਐ ਕਤਰਾ-ਏ-ਨਾਚੀਜ਼ ਮੇਂ ਜਾਂ ਡਾਲਨੇ ਵਾਲੇ ।
ਐ ਰਹਿਮ ਕੇ ਸਾਂਚੇ ਮੇਂ ਹਸੀਂ ਢਾਲਨੇ ਵਾਲੇ ।
ਐ ਰੰਗ ਰੰਗੀਲੇ ! ਐ ਹਮੇਂ ਪਾਲਨੇ ਵਾਲੇ ।
ਆਫ਼ਾਤ ਕੋ ਐ ਬਨ ਕੇ ਸਿਪਰ ਟਾਲਨੇ ਵਾਲੇ ।
ਨਾ-ਅਹਲ ਹੂੰ ਦਾਤਾ ! ਮੁਝੇ ਅਹਲ ਬਨਾ ਦੇ !
ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਜਿਸੇ ਸਮਝੂੰ ਤੂ ਉਸੇ ਸਹਲ ਬਨਾ ਦੇ !
(ਹਸੀਂ=ਸੁੰਦਰ, ਸਿਪਰ=ਢਾਲ)

77

ਹਾਂ ਮੁਲਕ-ਏ-ਸੁਖ਼ਨ ਕੀ ਮੁਝੇ ਜਾਗੀਰ ਅਤਾ ਕਰ ।
ਲਫ਼ਜ਼ੋਂ ਕੋ ਮਿਰੇ ਬਰੁਸ਼-ਏ-ਸ਼ਮਸ਼ੀਰ ਅਤਾ ਕਰ ।
ਬੇਮਿਸਲ ਮੁਝੇ ਕੁੱਵਤ-ਏ-ਤਹਰੀਰ ਅਤਾ ਕਰ ।
ਤੂ ਆਪ ਮੁਅੱਸਰ ਹੈ ਵੁਹ ਤਾਸੀਰ ਅਤਾ ਕਰ ।
ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਤੋ ਨਹੀਂ, ਗਰ ਮਿਰੇ ਮੌਲਾ ਕਾ ਕਰਮ ਹੋ ।
ਨਾਯਾਬ ਸੀ ਸ਼ੈ ਗੰਜ-ਏ-ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਯਿਹ ਰਕਮ ਹੋ ।
(ਬੇਮਿਸਲ=ਬੇਮਿਸਾਲ, ਕੁੱਵਤ-ਏ-ਤਹਰੀਰ=ਲਿਖਣ
ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ, ਮੁਅੱਸਰ=ਅਸਰ ਪਾਉਣ ਵਾਲਾ, ਰਕਮ=
ਲਿਖਣਾ)

78

ਗੋਬਿੰਦ ਕੇ ਦਿਲਦਾਰ ਕਿਲੇ ਸੇ ਨਿਕਲ ਆਏ ।
ਵੁਹ ਦੇਖੀਏ ਸਰਕਾਰ ਕਿਲੇ ਸੇ ਨਿਕਲ ਆਏ ।
ਘੋੜੇ ਪੇ ਹੋ ਅਸਵਾਰ ਕਿਲੇ ਸੇ ਨਿਕਲ ਆਏ ।
ਲੇ ਹਾਥ ਮੇਂ ਤਲਵਾਰ ਕਿਲੇ ਸੇ ਨਿਕਲ ਆਏ ।
ਕਯਾ ਵਸਫ਼ ਹੋ ਉਸ ਤੇਗ਼ ਕਾ ਇਸ ਤੇਗ਼ੇ-ਜ਼ਬਾਂ ਸੇ ।
ਵੁਹ ਮਯਾਨ ਸੇ ਨਿਕਲੀ ਨਹੀਂ ਨਿਕਲੀ ਯਿਹ ਦਹਾਂ ਸੇ ।
(ਵਸਫ਼=ਸਿਫ਼ਤ, ਦਹਾਂ=ਮੂੰਹ)

79

ਕਿਸ ਮੂੰਹ ਸੇ ਕਰੂੰ ਤੇਗ਼-ਏ-ਖ਼ਮਦਾਰ ਕੀ ਤਾਰੀਫ਼ ।
ਗੋਬਿੰਦ ਕੀ ਬਖ਼ਸ਼ੀ ਹੂਈ ਤਲਵਾਰ ਕੀ ਤਾਰੀਫ਼ ।
ਪਰਕਾਲਾ-ਏ-ਆਤਿਸ਼ ਕੀ ਸ਼ੱਰਰਬਾਰ ਕੀ ਤਾਰੀਫ਼ ।
ਬਾਂਕੀ ਕੀ, ਨੁਕੀਲੀ ਕੀ, ਤਰਹਦਾਰ ਕੀ ਤਾਰੀਫ਼ ।
ਥੀ ਦੋਸ਼ ਪਿ ਸ਼ਮਸ਼ੀਰ ਯਾ ਕਾਂਧੇ ਪਿ ਪਰੀ ਥੀ ।
ਥੀ ਤਿਸ਼ਨਾ-ਏ-ਖ਼ੂੰ ਇਸ ਲੀਏ ਗ਼ੁੱਸੇ ਮੇਂ ਭਰੀ ਥੀ ।
(ਖ਼ਮਦਾਰ=ਟੇਢੀ, ਪਰਕਾਲਾ-ਏ-ਆਤਿਸ਼=ਅੱਗ
ਦੀ ਲਾਟ, ਸ਼ੱਰਰਬਾਰ=ਚੰਗਿਆੜੇ ਬਰਸਾਊ,
ਤਰਹਦਾਰ=ਖਾਸ ਘੜਤ ਵਾਲੀ, ਦੋਸ਼=ਮੋਢਾ,
ਤਿਸ਼ਨਾ-ਏ-ਖ਼ੂੰ=ਖ਼ੂਨ ਦੀ ਪਿਆਸੀ)

80

ਅਜ਼-ਦੀਦਾ-ਏ-ਜੌਹਰ ਇਸੇ ਦੇਖਾ, ਉਸੇ ਦੇਖਾ ।
ਕੁਛ ਦੇਰ ਬਰਾਬਰ ਇਸੇ ਦੇਖਾ, ਉਸੇ ਦੇਖਾ ।
ਪਹਲੂ ਕੋ ਬਦਲ ਕਰ ਇਸੇ ਦੇਖਾ, ਉਸੇ ਦੇਖਾ ।
ਸਦਕੇ ਹੂਏ ਸਰ ਪਰ ਇਸੇ ਦੇਖਾ, ਉਸੇ ਦੇਖਾ ।
ਅਬ ਕਯਾ ਥਾ ਗਿਰੀ, ਬਰਕ-ਏ-ਬਲਾ ਬਨ ਕੇ ਗਿਰੀ ਵੁਹ ।
ਮੂੰਹ ਫਿਰ ਗਏ ਲਾਖੋਂ ਹੀ ਕੇ ਜਿਸ ਸਮਤ ਫਿਰੀ ਵੁਹ ।
(ਅਜ਼-ਦੀਦਾ-ਏ-ਜੌਹਰ=ਪਾਰਖੀ ਅੱਖ ਨਾਲ, ਬਰਕ=
ਬਿਜਲੀ)

81

ਕਹਤੇ ਥੇ ਅੱਦੂ ਬਰਕ ਹੈ ਤਲਵਾਰ ਨਹੀਂ ਹੈ ।
ਇਸ ਕਾਟ ਕਾ ਦੇਖਾ ਕਭੀ ਹਥਿਯਾਰ ਨਹੀਂ ਹੈ ।
ਨੌ-ਮਸ਼ਕ ਜਵਾਂ ਯਿਹ ਕੋਈ ਜ਼ਿਨਹਾਰ ਨਹੀਂ ਹੈ ।
ਸਤਿਗੁਰ ਹੈਂ ਯਿਹ ਫ਼ਰਜ਼ੰਦ-ਏ-ਵਫ਼ਾਦਾਰ ਨਹੀਂ ਹੈ ।
ਲਲਕਾਰੇ ਅਜੀਤ ਔਰ ਮੁਖ਼ਾਤਿਬ ਹੂਏ ਸਬ ਸੇ ।
ਫ਼ਰਮਾਏ ਅੱਦੂ ਸੇ ਨ ਨਿਕਲ ਹੱਦ-ਏ-ਅਦਬ ਸੇ ।
(ਨੌ-ਮਸ਼ਕ=ਨਵਾਂ ਅਭਿਆਸੀ, ਫ਼ਰਜ਼ੰਦ=ਪੁਤਰ)

82

ਸਤਿਗੁਰ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਕੇ ਹਮਸਰ ਨਹੀਂ ਹਮ ਹੈਂ ।
ਉਨ ਕੇ ਤੋ ਕਫ਼-ਏ-ਪਾ ਕੇ ਬਰਾਬਰ ਨਹੀਂ ਹਮ ਹੈਂ ।
ਖ਼ਾਦਿਮ ਹੈਂ ਹਰ ਇਕ ਸਿੰਘ ਕੇ ਅਫ਼ਸਰ ਨਹੀਂ ਹਮ ਹੈਂ ।
ਜੋ ਤੁਮ ਹੋ ਸਮਝਤੇ ਵੁਹ ਮੁਕੱਰਰ ਨਹੀਂ ਹਮ ਹੈਂ ।
ਫ਼ਰਜ਼ੰਦ ਹੈਂ ਦਿਲਬੰਦ ਹੈਂ, ਹਮਸਰ ਤੋ ਨਹੀਂ ਹੈਂ ।
ਹਮ ਕਲਗ਼ੀਓਂ ਵਾਲੇ ਕੇ ਬਰਾਬਰ ਤੋ ਨਹੀਂ ਹੈਂ ।
(ਖ਼ਾਦਿਮ=ਸੇਵਕ, ਮੁਕੱਰਰ=ਵਾਰ ਵਾਰ, ਕਫ਼=
ਹਥੇਲੀ)

83

ਉਸ ਹਾਥ ਮੇਂ ਥੇ ਬਾਜ਼ੂ-ਏ-ਗੋਬਿੰਦ ਕੇ ਕਸਬਲ ।
ਫ਼ਰਜ਼ੰਦ ਕੀ ਤਲਵਾਰ ਸੇ ਥਰਰਾ ਗਏ ਜਲ ਥਲ ।
ਜ਼ਿੰਦੋਂ ਕਾ ਤੋ ਕਯਾ ਜ਼ਿਕਰ ਹੈ ਮੁਰਦੇ ਹੂਏ ਬੇਕਲ ।
ਸ਼ਮਸ਼ਾਨ ਮੇਂ ਥਾ ਸ਼ੋਰ ਮਜ਼ਾਰੋਂ ਮੇਂ ਥੀ ਹਲਚਲ ।
ਜਮਨਾ ਕੇ ਭੀ ਪਾਨੀ ਮੇਂ ਤਲਾਤਮ ਸਾ ਬਪਾ ਥਾ ।
ਗੰਗਾ ਕੇ ਭੀ ਜ਼ਰਰੋਂ ਮੇਂ ਅਜਬ ਜੋਸ਼ ਭਰਾ ਥਾ ।
(ਕਸਬਲ=ਮਜਬੂਤ ਪਕੜ, ਬੇਕਲ=ਬੇਚੈਨ,
ਤਲਾਤਮ=ਛੱਲਾਂ)

84

ਦਿਓ ਲੋਕ ਕੇ ਸਬ ਦੇਵਤੇ ਫਿਰਦੌਸ ਸੇ ਝਾਂਕੇ ।
ਰੁਸਤਮ ਸੇ ਜਵਾਂ, ਭੀਮ ਸੇ ਯਲ, ਨਲ ਸੇ ਬਾਂਕੇ ।
ਹੈਰਾਂ ਥੇ ਹੁਨਰ ਸੇ, ਪਿਸਰ-ਏ-ਪੀਰ-ਏ-ਜ਼ਮਾਂ ਕੇ ।
ਆਕਾਸ਼ ਕੀ ਮਖ਼ਲੂਕ ਕੋ ਖ਼ਤਰੇ ਹੂਏ ਜਾਂ ਕੇ ।
ਤਲਵਾਰ ਵੁਹ ਖ਼ੂੰਖ਼ਾਰ ਥੀ, ਤੋਬਾ ਹੀ ਭਲੀ ਥੀ ।
ਲਾਖੋਂ ਕੀ ਹੀ ਜਾਂ ਲੇ ਕੇ ਬਲਾ ਸਰ ਸੇ ਟਲੀ ਥੀ ।
(ਫਿਰਦੌਸ=ਬਹਿਸ਼ਤ, ਯਲ=ਵੀਰ)

85

ਪਲਟਨ ਪ ਿਗਰੀ ਕਾਟ ਦੀਯਾ ਪਲ ਮੇਂ ਰਸਾਲਾ ।
ਸਰ ਉਸ ਕਾ ਉਛਾਲਾ, ਕਭੀ ਧਡ਼ ਉਸ ਕਾ ਉਛਾਲਾ ।
ਲਾਸ਼ੋਂ ਸੇ ਵੁਹ ਜਾ ਪਟ ਗਈ ਸਾਯਾ ਜਹਾਂ ਡਾਲਾ ।
ਥਾ ਖੈਂਚ ਲੀਯਾ ਡਰ ਸੇ ਮਹ-ਓ-ਮਹਿਰ ਨੇ ਹਾਲਾ ।
ਤੋਂਦਲ ਫ਼ਲਕ-ਏ-ਪੀਰ ਖਡ਼ਾ ਹਾਂਪ ਰਹਾ ਥਾ ।
ਮਰੀਖ਼ ਕੋ ਲਰਜ਼ਾ ਥਾ, ਜ਼ੁਹਲ ਕਾਂਪ ਰਹਾ ਥਾ ।
(ਮਹ-ਓ-ਮਹਿਰ=ਚੰਨ ਸੂਰਜ, ਫ਼ਲਕ-ਏ-ਪੀਰ=
ਬੁੱਢਾ ਆਕਾਸ਼, ਮਰੀਖ਼=ਮੰਗਲ, ਜ਼ੁਹਲ=ਸ਼ਨੀ)

86

ਦਹਸ਼ਤ ਸੇ ਸਭੀ ਬੁਰਜ ਸਿਤਾਰੋਂ ਮੇਂ ਘੁਸੇ ਥੇ ।
ਅਕਰਬ ਅਸਦ-ਓ-ਸੌਰ ਹਿਸਾਰੋਂ ਮੇਂ ਘੁਸੇ ਥੇ ।
ਯਿਹ ਹੋਸ਼ ਥੇ ਗੁੰਮ ਅਯਦਹੇ ਗ਼ਾਰੋਂ ਮੇਂ ਘੁਸੇ ਥੇ ।
ਸ਼ੇਰੋਂ ਮੇਂ ਹਿਰਨ ਸ਼ੇਰ ਚਿਕਾਰੋਂ ਮੇਂ ਘੁਸੇ ਥੇ ।
ਯਿਹ ਇਸ ਕੋ ਦਿਖਾ ਔਰ ਨ ਵੁਹ ਉਸ ਕੋ ਨਜ਼ਰ ਆਯਾ ।
ਛੁਪਨੇ ਕੇ ਲੀਏ ਭੇੜੀਯਾ ਭੇੜੋਂ ਮੇਂ ਦਰ ਆਯਾ ।
(ਅਕਰਬ=ਬ੍ਰਿਸ਼ਚਕ, ਅਸਦ=ਸਿੰਘ ਰਾਸ਼ੀ, ਸੌਰ=
ਬ੍ਰਿਖ ਰਾਸ਼ੀ, ਹਿਸਾਰ=ਕਿਲੇ, ਅਯਦਹੇ=ਸਰਾਲ)

87

ਯਿਹ ਆਈ ਵੁਹ ਪਹੁੰਚੀ ਵੁਹ ਗਈ, ਸਨ ਸੇ ਨਿਕਲ ਕਰ ।
ਜਬ ਬੈਠ ਗਈ ਸਰ ਪਿ ਉਠੀ ਤਨ ਸੇ ਨਿਕਲ ਕਰ ।
ਦੋ ਕਰ ਗਈ ਚਾਰ ਆਈ ਨ ਜੋਸ਼ਨ ਸੇ ਨਿਕਲ ਕਰ ।
ਤੱਰਾਰੀ ਮੇਂ ਤੇਜ਼ੀ ਮੇਂ ਥੀ ਨਾਗਨ ਸੇ ਨਿਕਲ ਕਰ ।
ਦੁਸ਼ਮਨ ਕੋ ਲੀਯਾ ਮਰਕਬ-ਏ-ਦੁਸ਼ਮਨ ਭੀ ਨ ਛੋੜਾ ।
ਅਸਵਾਰ ਕੋ ਦੋ ਕਰ ਗਈ ਤੌਸਨ ਭੀ ਨ ਛੋੜਾ ।
(ਜੋਸ਼ਨ=ਜ਼ਰਹ, ਕਵਚ, ਮਰਕਬ=ਸਵਾਰੀ, ਤੌਸਨ=
ਘੋੜਾ)

88

ਤਲਵਾਰ ਸੀ ਤਲਵਾਰ ਥੀ ਕਯਾ ਜਾਨੀਏ ਕਯਾ ਥੀ ।
ਖ਼ੂੰਖ਼ਾਰ ਥੀ ਖ਼ੂੰਬਾਰ ਥੀ ਆਫ਼ਤ ਥੀ ਬਲਾ ਥੀ ।
ਥੀ ਆਬ ਯਾ ਫੌਲਾਦ ਪਿ ਬਿਜਲੀ ਕੀ ਜਿਲਾ ਥੀ ।
ਯਮਰਾਜ ਕੀ ਅੰਮਾਂ ਥੀ ਵੁਹ ਸ਼ਮਸ਼ੀਰ-ਏ-ਕਜ਼ਾ ਥੀ ।
ਅਰਦਲ ਮੇਂ ਬਿਚਾਰੇ ਮਲਕੁਲ-ਮੌਤ ਖੜੇ ਥੇ ।
ਅਪਨੇ ਸ਼ੁਗਲ-ਏ-ਖ਼ਾਸ ਮੇਂ ਮਸ਼ਗੂਲ ਬੜੇ ਥੇ ।
(ਜਿਲਾ=ਚਮਕ, ਕਜ਼ਾ=ਮੌਤ, ਮਲਕੁਲ-ਮੌਤ=
ਕਾਲ ਪੁਰਖ, ਮਸ਼ਗੂਲ=ਰੁੱਝੇ ਹੋਏ)

89

ਘੋੜਾ ਵੁਹ ਸੁਬਕ-ਸੇਰ ਬਦਲ ਜਿਸ ਕਾ ਨਹੀਂ ਥਾ ।
ਦੇਖਾ ਤੋ ਕਹਾਂ ਥਾ ਅਭੀ ਦੇਖਾ ਤੋ ਕਹੀਂ ਥਾ ।
ਮਹਫੂਜ਼ ਕੋਈ ਉਸ ਸੇ, ਮਕਾਂ ਥਾ ਨ ਮਕੀਂ ਥਾ ।
ਬਾਲਾ-ਏ-ਫ਼ਲਕ ਥਾ ਵੁਹ ਕਭੀ ਜ਼ੇਰ-ਏ-ਜ਼ਮੀਂ ਥਾ ।
ਥੀ ਟਾਪ ਕੀ ਆਵਾਜ਼ ਯਾ ਸੈਲੀ-ਏ-ਸਬਾ ਥੀ ।
ਗ਼ੁੰਚੇ ਕੇ ਚਟਖ਼ਨੇ ਕੀ ਸਦਾ ਇਸ ਸੇ ਸਿਵਾ ਥੀ ।
(ਸੁਬਕ-ਸੇਰ=ਤੇਜ ਚਾਲ, ਮਕੀਂ=ਵਾਸੀ, ਬਾਲਾ-
ਏ-ਫ਼ਲਕ=ਆਕਾਸ਼ ਉੱਤੇ, ਜ਼ੇਰ=ਹੇਠ, ਸੈਲੀ-ਏ-
ਸਬਾ=ਸੁਬਹ ਹਵਾ ਦਾ ਰੁਮਕਣਾ, ਗ਼ੁੰਚੇ=ਕਲੀ,
ਸਦਾ= ਆਵਾਜ਼, ਸਿਵਾ=ਵੱਧ)

90

ਇਸ ਕੋ ਕੁਚਲ ਆਯਾ ਕਭੀ ਉਸ ਕੋ ਕੁਚਲ ਆਯਾ ।
ਸਦਹਾ ਕੀ ਲਕਦਕੋਬੀ ਸੇ ਹੈਯਤ ਬਦਲ ਆਯਾ ।
ਠੋਕਰ ਜਹਾਂ ਮਾਰੀ, ਵਹਾਂ ਪਾਨੀ ਨਿਕਲ ਆਯਾ ।
ਸ਼ੇਰ ਆ ਗਯਾ ਗਰ ਸਾਮਨੇ ਬੋਲਾ, "ਸੰਭਲ ਆਯਾ" ।
ਤੇਜ਼ੀ ਮੇਂ ਹਵਾ ਕੋ ਭੀ ਥਾ ਵੁਹ ਕਾਨ ਕਤਰਤਾ ।
ਥਾ ਸੁਮ ਸੇ ਕਭੀ ਫੂਲ, ਕਭੀ ਪਾਨ ਕਤਰਤਾ ।
(ਸਦਹਾ=ਸੈਂਕੜੇ, ਲਕਦਕੋਬੀ=ਲਤਾੜਨ, ਹੈਯਤ=
ਹੁਲੀਆ)

91

ਕਹਤੇ ਥੇ ਸਭੀ ਅਸਪ ਨਹੀਂ, ਹੈ ਯਿਹ ਛਲਾਵਾ ।
ਤਾਕਤ ਭੀ ਬਲਾ ਕੀ ਹੈ, ਨਜ਼ਾਕਤ ਕੇ ਇਲਾਵਾ ।
ਕਰਤੇ ਥੇ ਨਜ਼ਰ-ਬਾਜ਼, ਉਸੇ ਦੇਖ ਕੇ ਦਾਵਾ ।
ਐਸਾ ਨ ਕਦਮ ਹੀ ਹੈ, ਕਿਸੀ ਕਾ ਨ ਕਾਵਾ ।
ਪੁੱਠਾ ਹੈ ਅਲੱਗ, ਇਸ ਕੀ ਕਨੌਤੀ ਹੀ ਜੁਦਾ ਹੈ ।
ਸੀਮਾਬ ਲਹੂ ਕੀ ਜਗਹ ਰਗ ਰਗ ਮੇਂ ਭਰਾ ਹੈ ।
(ਅਸਪ=ਘੋੜਾ, ਕਾਵਾ=ਟਾਪ, ਸੀਮਾਬ=ਪਾਰਾ)

92

ਤਾਊਸ ਸੀ ਦੁੰਮ, ਚਾਂਦ ਸੇ ਸੁਮ, ਮਾਰ ਕੀ ਸੂਰਤ ।
ਬੇਪਰ ਹੈ ਮਗਰ ਉੜਤਾ ਹੈ, ਪਰਦਾਰ ਕੀ ਸੂਰਤ ।
ਕਸ ਸ਼ੇਰ ਕੀ, ਬਲ ਫੀਲ ਕਾ ਰਹਵਾਰ ਕੀ ਸੂਰਤ ।
ਫਿਰਤਾ ਹੈ ਇਸ਼ਾਰੇ ਸੇ ਹੀ ਪਰਕਾਰ ਕੀ ਸੂਰਤ ।
ਜਿਸ ਸਮਤ ਗਯਾ ਰਨ ਕਾ ਯਿਹ ਨਕਸ਼ਾ ਬਦਲ ਆਇਆ ।
ਪਲਟਨ ਪਲਟ ਆਯਾ, ਯਿਹ ਰਸਾਲਾ ਕੁਚਲ ਆਇਆ ।
(ਤਾਊਸ=ਮੋਰ, ਮਾਰ=ਸੱਪ, ਕਸ=ਪਕੜ, ਫੀਲ=ਹਾਥੀ,
ਰਹਵਾਰ=ਤੇਜ਼ ਘੋੜਾ)

93

ਪਕੜੇ ਜਿਸੇ ਗਰਦਨ ਸੇ ਯਿਹ ਪੂਰਾ ਉਸੇ ਕਰ ਦੇ ।
ਹੋ ਕਾਮਿਲ-ਏ-ਫ਼ਨ ਭੀ ਤੋ ਅਧੂਰਾ ਉਸੇ ਕਰ ਦੇ ।
ਪੈਰੋਂ ਮੇਂ ਤੁਫ਼ੰਗ ਆਏ ਤੋ ਬੂਰਾ ਉਸੇ ਕਰ ਦੇ ।
ਜਿਸ ਤੋਪ ਪਿ ਦੇ ਟਾਪ ਯਿਹ ਚੂਰਾ ਉਸੇ ਕਰ ਦੇ ।
ਜੀ ਮੇਂ ਕਦਰ-ਅੰਦਾਜ਼ ਡਰੇ, ਓਪਚੀ ਘਾਗੇ ।
ਤੋਪੋਂ ਕੋ ਗ਼ਰਜ਼ ਛੋੜ ਕੇ ਸਭੀ ਤੋਪਚੀ ਭਾਗੇ ।
(ਤੁਫ਼ੰਗ=ਬੰਦੂਕ, ਕਦਰ-ਅੰਦਾਜ਼=ਪੱਕੇ ਤੀਰ-
ਅੰਦਾਜ਼, ਓਪਚੀ=ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਯੋਧੇ)

94

ਸ਼ਹਜ਼ਾਦਾ-ਏ-ਜ਼ੀ-ਸ਼ਾਹ ਨੇ ਭਾਗੜ ਸੀ ਮਚਾ ਦੀ ।
ਯਿਹ ਫ਼ੌਜ ਭਗਾ ਦੀ, ਕਭੀ ਵੁਹ ਫ਼ੌਜ ਭਗਾ ਦੀ ।
ਬੜ੍ਹ-ਚੜ੍ਹ ਕੇ ਤਵੱਕੋ ਸੇ ਸ਼ੁਜਾਅਤ ਜੋ ਦਿਖਾ ਦੀ ।
ਸਤਿਗੁਰ ਨੇ ਵਹੀਂ ਕਿਲੇ ਸੇ ਬੱਚੇ ਕੋ ਨਿਦਾ ਦੀ ।
ਸ਼ਾਬਾਸ਼ ਪਿਸਰ ਖ਼ੂਬ ਦਲੇਰੀ ਸੇ ਲੜੇ ਹੋ ।
ਹਾਂ, ਕਯੋਂ ਨ ਹੋ, ਗੋਬਿੰਦ ਕੇ ਫ਼ਰਜ਼ੰਦ ਬੜੇ ਹੋ ।
(ਸ਼ਹਜ਼ਾਦਾ-ਏ-ਜ਼ੀ-ਸ਼ਾਹ=ਉੱਚੀ ਸ਼ਾਨ ਵਾਲਾ
ਸ਼ਾਹਜ਼ਾਦਾ, ਸ਼ੁਜਾਅਤ=ਵੀਰਤਾ, ਨਿਦਾ=ਆਵਾਜ਼,
ਪਿਸਰ=ਪੁਤਰ)

95

ਦਿਲਬੰਦ ਨੇ ਤਲਵਾਰ ਸੇ ਤਸਲੀਮ ਬਜਾਈ ।
ਗਰਦਨ ਪਏ-ਆਦਾਬ ਦਿਲਬਰ ਨੇ ਝੁਕਾਈ ।
ਇਸ ਵਕਫ਼ਾ ਮੇਂ ਫ਼ੌਜ-ਏ-ਸਿਤਮ-ਆਰਾ ਉਮੰਡ ਆਈ ।
ਬਰਛੀ ਕਿਸੀ ਬਦਬਖ਼ਤ ਨੇ ਪੀਛੇ ਸੇ ਲਗਾਈ ।
ਤਿਉਰਾ ਕੇ ਗਿਰੇ ਜ਼ੀਨ ਸੇ ਸਰਕਾਰ ਜ਼ਮੀਂ ਪਰ ।
ਰੂਹ ਖੁਲਦ ਗਈ ਔਰ ਤਨ-ਏ-ਜ਼ਾਰ ਜ਼ਮੀਂ ਪਰ ।
(ਸਿਤਮ-ਆਰਾ=ਜ਼ਾਲਿਮ, ਤਿਉਰਾ ਕੇ=ਭੁਆਂਟਣੀ
ਖਾ ਕੇ, ਖੁਲਦ=ਸਵਰਗ, ਤਨ-ਏ-ਜ਼ਾਰ=ਮੁਰਦਾ ਸ਼ਰੀਰ)

96

ਬੇਟੇ ਕੋ ਸ਼ਹਾਦਤ ਮਿਲੀ ਦੇਖਾ ਜੋ ਪਿਦਰ ਨੇ ।
ਤੂਫ਼ਾਂ ਬਪਾ ਗ਼ਮ ਸੇ ਕੀਯਾ ਦੀਦਾ-ਏ-ਤਰ ਨੇ ।
ਇਸ ਵਕਤ ਕਹਾ ਨੰਨ੍ਹੇ ਸੇ ਮਾਸੂਮ ਪਿਸਰ ਨੇ ।
ਰੁਖ਼ਸਤ ਹਮੇਂ ਦਿਲਵਾਉ ਪਿਤਾ ਜਾਏਂਗੇ ਮਰਨੇ ।
ਭਾਈ ਸੇ ਬਿਛੜ ਕਰ ਹਮੇਂ ਜੀਨਾ ਨਹੀਂ ਆਤਾ ।
ਸੋਨਾ ਨਹੀਂ, ਖਾਨਾ ਨਹੀਂ, ਪੀਨਾ ਨਹੀਂ ਭਾਤਾ ।
(ਪਿਦਰ=ਪਿਤਾ, ਪਿਸਰ=ਪੁੱਤਰ)

97

ਥੀ ਦੂਸਰੇ ਬੇਟੇ ਕੀ ਸੁਨੀ ਬੇਨਤੀ ਜਿਸ ਦਮ ।
ਸਰ ਕੋ, ਦਹਨ-ਏ-ਪਾਕ ਕੋ ਬੋਸੇ ਦੀਯੇ ਪੈਹਮ ।
ਮਰਨੇ ਕੇ ਲੀਏ ਕਹਨੇ ਲਗੇ ਜਾਈਏ ਜਮ ਜਮ ।
ਰੂਠੋ ਨ ਖ਼ੁਦਾ-ਰਾ ! ਨਹੀਂ ਰੋਕੇਂਗੇ ਕਭੀ ਹਮ ।
ਹਮ ਨੇ ਥਾ ਕਹਾ ਬਾਪ ਕੋ ਜਾਂ ਦੀਜੇ ਧਰਮ ਪਰ ।
ਲੋ ਕਹਤੇ ਹੈਂ ਅਬ ਆਪ ਕੋ ਜਾਂ ਦੀਜੇ ਧਰਮ ਪਰ ।
(ਦਹਨ-ਏ-ਪਾਕ=ਪਵਿੱਤਰ ਮੂੰਹ, ਬੋਸੇ=ਚੁੰਮਣ,
ਪੈਹਮ=ਲਗਾਤਾਰ)

98

ਮਰਨੇ ਸੇ ਕਿਸੀ ਯਾਰ ਕੋ ਹਮ ਨੇ ਨਹੀਂ ਰੋਕਾ ।
ਫ਼ਰਜ਼ੰਦ-ਏ-ਵਫ਼ਾਦਾਰ ਕੋ ਹਮ ਨੇ ਨਹੀਂ ਰੋਕਾ ।
ਖ਼ੁਸ਼ਨੂਦੀ-ਏ-ਕਰਤਾਰ ਕੋ ਹਮ ਨੇ ਨਹੀਂ ਰੋਕਾ ।
ਅਬ ਦੇਖੀਏ ਸਰਕਾਰ ਕੋ ਹਮ ਨੇ ਨਹੀਂ ਰੋਕਾ ।
ਤੁਮ ਕੋ ਭੀ ਇਸੀ ਰਾਹ ਮੇਂ ਕੁਰਬਾਨ ਕਰੇਂਗੇ ।
ਸਦ ਸ਼ੁਕਰ ਹੈ ਹਮ ਭੀ ਕਭੀ ਖ਼ੰਜਰ ਸੇ ਮਰੇਂਗੇ ।
(ਖ਼ੁਸ਼ਨੂਦੀ=ਰਜ਼ਾ,ਖ਼ੁਸ਼ੀ)

99

ਕੁਰਬਾਨ ਪਿਦਰ ਕੋ ਕੋਈ ਇਨਕਾਰ ਨਹੀਂ ਹੈ ।
ਸਿਨ ਖੇਲ ਕਾ ਹੈ, ਰਨ ਕਾ ਸਜ਼ਾਵਾਰ ਨਹੀਂ ਹੈ ।
ਆਈ ਹੀ ਚਲਾਨੀ ਤੁਮ੍ਹੇਂ ਤਲਵਾਰ ਨਹੀਂ ਹੈ ।
ਯਿਹ ਗੁਲ ਸਾ ਬਦਨ ਕਾਬਿਲ-ਏ-ਸੂਫ਼ਾਰ ਨਹੀਂ ਹੈ ।
ਸ਼ਾਹਜ਼ਾਦਾ-ਏ-ਜੁਝਾਰ ਨੇ ਫ਼ੌਰਨ ਕਹਾ ਅੱਬਾ ।
ਮੈਂ ਭਾਈਯੋਂ ਸੇ ਕਯੋਂ ਰਹੂੰ ਘਟ ਕਰ ਭਲਾ ਅੱਬਾ ।
(ਸਿਨ=ਉਮਰ, ਸੂਫ਼ਾਰ=ਤੀਰ ਦੀ ਨੋਕ)

100

ਜ਼ਿੰਦਾ ਚੁਨਾ ਜਾਨਾ ਭੀ ਤੋ ਆਸਾਨ ਨਹੀਂ ਹੈ !
ਸਰਹਿੰਦ ਮੇਂ ਦੀ ਭਾਈਯੋਂ ਨੇ ਕਯਾ ਜਾਨ ਨਹੀਂ ਹੈ ।
ਕਯੋਂ ਮੁਝ ਕੋ ਧਰਮ-ਯੁੱਧ ਕਾ ਕੁਛ ਧਯਾਨ ਨਹੀਂ ਹੈ ।
ਬੰਦੇ ਕੋ ਛੁਰੀ ਖਾਨੇ ਕਾ ਅਰਮਾਨ ਨਹੀਂ ਹੈ ।
ਲੜਨਾ ਨਹੀਂ ਆਤਾ ਮੁਝੇ ਮਰਨਾ ਤੋ ਹੈ ਆਤਾ ।
ਖ਼ੁਦ ਬੜ੍ਹ ਕੇ ਗਲਾ ਤੇਗ਼ ਪਿ ਧਰਨਾ ਤੋ ਹੈ ਆਤਾ ।
101

ਰੋਕੇ ਸੇ ਕਭੀ ਸ਼ੇਰ ਕਾ ਬੱਚਾ ਭੀ ਰੁਕਾ ਹੈ ।
ਝੂਠੇ ਤੋ ਰੁਕੇ ਕਯਾ ਕੋਈ ਸੱਚਾ ਭੀ ਰੁਕਾ ਹੈ ।
ਪਤਝੜ ਮੇਂ ਸਮਰ ਸ਼ਾਖ਼ ਪਿ ਕੱਚਾ ਭੀ ਰੁਕਾ ਹੈ ।
ਸਰ ਦੇਨੇ ਸੇ ਰੱਬ ਕੋ ਕੋਈ ਅੱਛਾ ਭੀ ਰੁਕਾ ਹੈ ।
ਨੇਕੀ ਹੈ ਯਿਹ ਐਸੀ, ਕਿ ਜਵਾਬ ਹੋ ਨਹੀਂ ਸਕਤਾ ।
ਪਾਪੀ ਪਿ ਭੀ ਦੋਜ਼ਖ਼ ਕਾ ਅਜ਼ਾਬ ਹੋ ਨਹੀਂ ਸਕਤਾ ।
(ਸਮਰ=ਫਲ, ਦੋਜ਼ਖ਼=ਨਰਕ, ਅਜ਼ਾਬ=ਦੁੱਖ)

102

ਕਿਸ ਸ਼ਖ਼ਸ ਨੇ ਹੋਨਾ ਯਹਾਂ ਤਾਰਾਜ ਨਹੀਂ ਹੈ ।
ਕਯਾ ਦਮ ਕਾ ਭਰੋਸਾ ਕਿ ਥਾ ਕਲ ਆਜ ਨਹੀਂ ਹੈ ।
ਬੜ੍ਹ ਚੜ੍ਹ ਕੇ ਧਰਮ-ਯੁੱਧ ਸੇ ਮਿਅਰਾਜ ਨਹੀਂ ਹੈ ।
ਮਰਗ-ਏ-ਸ਼ੁਹਦਾ ਵਸਫ਼ ਕੀ ਮੁਹਤਾਜ ਨਹੀਂ ਹੈ ।
ਸਿੰਘੋਂ ਕੇ ਲੀਏ ਮੌਤ ਯਿਹ ਰਹਮਤ ਕਾ ਸਬਬ ਹੈ ।
ਰੱਬ ਹੋ ਗਯਾ ਜਿਨ ਭਗਤੋਂ ਕਾ ਉਨ ਕੇ ਲੀਏ ਸਬ ਹੈ ।
(ਤਾਰਾਜ=ਨਾਸ਼, ਮਿਅਰਾਜ=ਪਦਵੀ,ਪਉੜੀ,
ਮਰਗ-ਏ-ਸ਼ੁਹਦਾ=ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਦੀ ਮੌਤ, ਵਸਫ਼=
ਤਾਰੀਫ਼)

103

ਭਗਵਾਨ ਹੋ ਖ਼ੁਸ਼ ਜਿਨ ਸੇ, ਹੈ ਖ਼ੁਸ਼ਕੀ ਤਰੀ ਉਨ ਕੀ ।
ਰਹਤੀ ਹੈ ਹਰ ਇਕ ਫ਼ਸਲ ਮੇਂ, ਖੇਤੀ ਹਰੀ ਉਨ ਕੀ ।
ਕਰਤਾਰ ਸਦਾ ਰਖਤੇ ਹੈਂ ਝੋਲੀ ਭਰੀ ਉਨ ਕੀ ।
ਫਿਰਦੌਸ ਭੀ ਉਨ ਕਾ ਇੰਦ੍ਰ-ਪੁਰੀ ਉਨ ਕੀ ।
ਮਰ ਜਾਨਾ ਧਰਮ ਪਰ ਬਹੁਤ ਆਸਾਨ ਹੈ ਹਮ ਕੋ !
ਸਤਿਗੁਰ ਕੇ ਪਿਸਰ ਹੈਂ, ਯਹੀ ਸ਼ਾਯਾਨ ਹੈ ਹਮ ਕੋ !!
(ਖ਼ੁਸ਼ਕੀ ਤਰੀ=ਥਲ ਜਲ, ਸ਼ਾਯਾਨ=ਉੱਚਿਤ)

104

ਭੱਰਾਈ ਸੀ ਆਵਾਜ਼ ਸੇ ਬੋਲੇ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ।
ਪਾਲਾ ਹੈ ਤੁਮ੍ਹੇਂ ਨਾਜ਼ ਸੇ ਬੋਲੇ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ।
ਰੋਕਾ ਨਹੀਂ ਆਗਾਜ਼ ਸੇ ਬੋਲੇ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ।
ਉਸ ਨੰਨ੍ਹੇ ਸੇ ਜਾਂ-ਬਾਜ਼ ਸੇ ਬੋਲੇ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ।
ਲੋ ਆਉ ਤਨ-ਏ-ਪਾਕ ਪਿ ਹਥਿਯਾਰ ਸਜਾ ਦੇਂ ।
ਛੋਟੀ ਸੀ ਕਮਾਂ ਨੰਨ੍ਹੀ ਸੀ ਤਲਵਾਰ ਸਜਾ ਦੇਂ ।
105

ਹਮ ਦੇਤੇ ਹੈਂ ਖ਼ੰਜਰ ਉਸੇ ਤੀਰ ਸਮਝਨਾ ।
ਨੇਜ਼ੇ ਕੀ ਜਗਹ ਦਾਦਾ ਕਾ ਤੁਮ ਤੀਰ ਸਮਝਨਾ ।
ਜਿਤਨੇ ਮਰੇਂ ਇਸ ਸੇ ਉਨ੍ਹੇਂ ਬੇ-ਪੀਰ ਸਮਝਨਾ ।
ਜ਼ਖ਼ਮ ਆਏ ਤੋ ਹੋਨਾ ਨਹੀਂ ਦਿਲਗੀਰ ਸਮਝਨਾ ।
ਜਬ ਤੀਰ ਕਲੇਜੇ ਮੇਂ ਲਗੇ ਸੀ ਨਹੀਂ ਕਰਨਾ ।
ਉਫ਼ ਮੂੰਹ ਸੇ ਮੇਰੀ ਜਾਨ ਕਭੀ ਭੀ ਨਹੀਂ ਕਰਨਾ ।
106

ਲੋ ਜਾਓ, ਸਿਧਾਰੋ ! ਤੁਮ੍ਹੇਂ ਅੱਲ੍ਹਾ ਕੋ ਸੌਂਪਾ !
ਮਰ ਜਾਓ ਯਾ ਮਾਰੋ ਤੁਮ੍ਹੇਂ ਅੱਲ੍ਹਾ ਕੋ ਸੌਂਪਾ !
ਰੱਬ ਕੋ ਨ ਬਿਸਾਰੋ ਤੁਮ੍ਹੇਂ ਅੱਲ੍ਹਾ ਕੋ ਸੌਂਪਾ !
ਸਿੱਖੀ ਕੋ ਉਭਾਰੋ ਤੁਮ੍ਹੇਂ ਅੱਲ੍ਹਾ ਕੋ ਸੌਂਪਾ !
ਵਾਹਗੁਰੂ ਅਬ ਜੰਗ ਕੀ ਹਿੰਮਤ ਤੁਮ੍ਹੇਂ ਬਖ਼ਸ਼ੇ !
ਪਯਾਸੇ ਹੋ ਬਹੁਤ ਜਾਮ-ਏ-ਸ਼ਹਾਦਤ ਤੁਮ੍ਹੇਂ ਬਖ਼ਸ਼ੇ !
107

ਬੇਟਾ, ਹੋ ਤੁਮ ਹੀ ਪੰਥ ਕੇ ਬੇੜੇ ਕੇ ਖ਼ਿਵੱਯਾ ।
ਸਰ ਭੇਂਟ ਕਰੋ ਤਾਕਿ ਧਰਮ ਕੀ ਚਲੇ ਨੱਯਾ ।
ਲੇ ਦੇ ਕੇ ਤੁਮ੍ਹੀਂ ਥੇ ਮਿਰੇ ਗੁਲਸ਼ਨ ਕੇ ਬਕੱਯਾ ।
ਲੋ ਜਾਓ, ਰਾਹ ਤਕਤੇ ਹੈਂ ਸਬ ਖ਼ੁਲਦ ਮੇਂ ਭੱਯਾ ।
ਖ਼ਵਾਹਿਸ਼ ਹੈ ਤੁਮ੍ਹੇਂ ਤੇਗ਼ ਚਲਾਤੇ ਹੂਏ ਦੇਖੇਂ !
ਹਮ ਆਂਖ ਸੇ ਬਰਛੀ ਤੁਮ੍ਹੇਂ ਖਾਤੇ ਹੂਏ ਦੇਖੇਂ !!
108

ਦਾਦਾ ਸੇ ਮਿਲੋ ਸੁਅਰਗ ਮੇਂ ਜਿਸ ਦਮ ਤੋ ਯਿਹ ਕਹਨਾ ।
ਦੋ ਚਾਰ ਹੋਂ ਗਰ ਖ਼ੁਲਦ ਮੇਂ ਆਦਮ ਤੋ ਯਿਹ ਕਹਨਾ ।
ਜਬ ਭੇਸ ਮੇਂ ਨਾਨਕ ਕੇ ਮਿਲੇਂ ਹਮ ਤੋ ਯਿਹ ਕਹਨਾ ।
ਪਾਏਂ ਕਹੀਂ ਗੋਬਿੰਦ ਕਾ ਮਹਰਮ ਤੋ ਯਿਹ ਕਹਨਾ ।
ਆਜ਼ਾਦ ਕਰਾਇਆ ਬਨੀ-ਆਦਮ ਕੇ ਗਲੇ ਕੋ ।
ਕਟਵਾ ਦੀਏ ਬੱਚੇ ਭੀ ਮੁਰੀਦੋਂ ਕੇ ਭਲੇ ਕੋ ।
(ਮਹਰਮ=ਜਾਣਕਾਰ, ਬਨੀ-ਆਦਮ=ਬਾਬਾ ਆਦਮ
ਦੀ ਔਲਾਦ)

109

ਜਬ ਫ਼ਤਹ ਗਜਾ ਕਰ ਗਏ ਜੁਝਾਰ ਥੇ ਰਨ ਮੇਂ ।
ਹਰ ਸ਼ੇਰ, ਬਘੇਲਾ ਨਜ਼ਰ ਆਨੇ ਲਗਾ ਬਨ ਮੇਂ ।
ਨੰਨ੍ਹੀ ਸੀ ਕਜ਼ਾ ਬੋਲੀ ਮੈਂ ਆਈ ਹੂੰ ਸ਼ਰਨ ਮੇਂ ।
ਦਿਲਵਾਓ ਅਮਾਂ ਗੋਸ਼ਾ-ਏ-ਦਾਮਾਨ-ਏ-ਕਫ਼ਨ ਮੇਂ ।
ਮੈਂ ਜਿਸ ਕੇ ਹੂੰ ਕਬਜ਼ੇ ਮੇਂ ਵੁਹ ਕਾਬੂ ਮੇਂ ਹੈ ਤੇਰੇ !
ਗੁਰਿਆਈ ਕਾ ਬਲ ਨੰਨ੍ਹੇ ਸੇ ਬਾਜ਼ੂ ਮੇਂ ਹੈ ਤੇਰੇ ।
(ਅਮਾਂ=ਸ਼ਰਨ, ਗੋਸ਼ਾ-ਏ-ਦਾਮਾਨ-ਏ-ਕਫ਼ਨ=
ਕੱਫ਼ਣ ਦੇ ਪੱਲਿਆਂ ਦੀ ਕੰਨੀਂ)

110

ਦਸ ਬੀਸ ਕੋ ਜ਼ਖ਼ਮੀ ਕੀਯਾ ਦਸ ਬੀਸ ਕੋ ਮਾਰਾ ।
ਇਕ ਹਮਲੇ ਮੇਂ ਇਸ ਏਕ ਨੇ ਇਕੀਸ ਕੋ ਮਾਰਾ ।
ਖ਼ੱਨਾਸ ਕੋ ਮਾਰਾ ਕਭੀ ਇਬਲੀਸ ਕੋ ਮਾਰਾ ।
ਗ਼ੁਲ ਮਚ ਗਯਾ ਇਕ ਤਿਫ਼ਲ ਨੇ ਚਾਲੀਸ ਕੋ ਮਾਰਾ ।
ਬਚ ਬਚ ਕੇ ਲੜੋ ਕਲਗ਼ੀਓਂ ਵਾਲੇ ਕੇ ਪਿਸਰ ਸੇ ।
ਯਿਹ ਨੀਮਚਾ ਲਾਏ ਹੈਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਕੀ ਕਮਰ ਸੇ ।
(ਖ਼ੱਨਾਸ ਅਤੇ ਇਬਲੀਸ=ਸ਼ੈਤਾਨ ਦੇ ਨਾਂ, ਤਿਫ਼ਲ=
ਬੱਚਾ, ਨੀਮਚਾ=ਛੋਟਾ ਖੰਡਾ)

111

ਸ਼ਹਜ਼ਾਦੇ ਕੇ ਹਰਬੇ ਸੇ ਸ਼ੁਜਾਅ-ਓ-ਜਰੀ ਹਾਰੇ ।
ਜੀ-ਦਾਰੋਂ ਕੇ ਜੀ ਛੂਟ ਗਏ, ਸਬ ਕਵੀ ਹਾਰੇ ।
ਮਾਸੂਮ ਸੇ ਵੁਹ ਬਾਜ਼ੀ ਸਭੀ ਲਸ਼ਕਰੀ ਹਾਰੇ ।
ਕਮਜ਼ੋਰ ਸੇ ਨਿਰਬਲ ਸੇ, ਹਜ਼ਾਰੋਂ ਬਲੀ ਹਾਰੇ ।
ਮੈਦਾਂ ਮੇਂ ਜਬ ਭਾਈ ਕਾ ਲਾਸ਼ਾ ਨਜ਼ਰ ਆਯਾ ।
ਘੋੜੇ ਸੇ ਵੁਹ ਮਾਸੂਮ ਦਿਲਾਵਰ ਉਤਰ ਆਯਾ ।
(ਹਰਬੇ=ਹਥਿਆਰ, ਸ਼ੁਜਾਅ-ਓ-ਜਰੀ=ਬਹਾਦੁਰ
ਤੇ ਦਿਲਾਵਰ)

112

ਸਰ ਗੋਦ ਮੇਂ ਲੇ ਕਰ ਕੇ ਕਹਾ ਭਾਈ ਸੇ ਬੋਲੋ ।
ਇਸ ਖ਼ਵਾਬ-ਏ-ਗਿਰਾਂ ਸੇ ਕਹੀਂ ਹੁਸ਼ਿਯਾਰ ਤੋ ਹੋ ਲੋ ।
ਹਮ ਕੌਨ ਹੈਂ ਦੇਖੋ ਤੋ ਜ਼ਰਾ ਆਂਖ ਤੋ ਖੋਲ੍ਹੋ ।
ਸੋਨੇ ਕੀ ਹੀ ਠਾਨੀ ਹੈ ਅਗਰ ਮਿਲ ਕੇ ਤੋ ਸੋ ਲੋ ।
ਭਾਈ ਤੁਮ੍ਹੇਂ ਜਬ ਗੰਜ-ਏ-ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਕੀ ਜ਼ਮੀਂ ਹੈ ।
ਠਾਨੀ ਹੂਈ ਹਮ ਨੇ ਭੀ ਬਸੇਰੇ ਕੀ ਯਹੀਂ ਹੈ ।
113

ਇਤਨੇ ਮੇਂ ਖ਼ਦੰਗ ਆ ਕੇ ਲਗਾ ਹਾਏ ਜਿਗਰ ਮੇਂ ।
ਥਾ ਤੀਰ ਕਲੇਜੇ ਮੇਂ ਯਾ ਕਾਂਟਾ ਗੁਲ-ਏ-ਤਰ ਮੇਂ ।
ਤਾਰੀਕ ਜ਼ਮਾਨਾ ਹੂਆ ਸਤਿਗੁਰ ਕੀ ਨਜ਼ਰ ਮੇਂ ।
ਤੂਫ਼ਾਨ ਉਠਾ ਖ਼ਾਕ ਉੜੀ ਬਹਰ ਮੇਂ ਬਰ ਮੇਂ ।
ਤਿਉਰਾ ਕੇ ਗਿਰਾ ਲਖ਼ਤ-ਏ-ਜਿਗਰ, ਲਖ਼ਤ-ਏ-ਜਿਗਰ ਪਰ ।
ਕਯਾ ਗੁਜ਼ਰੀ ਹੈ ਇਸ ਵਕਤ ਕਹੂੰ ਕਯਾ ਮੈਂ ਪਿਦਰ ਪਰ ।
(ਖ਼ਦੰਗ=ਤੀਰ, ਤਾਰੀਕ=ਹਨੇਰਾ, ਬਹਰ=ਸਮੁੰਦਰ,
ਬਰ=ਧਰਤੀ, ਲਖ਼ਤ=ਟੁਕੜਾ)

114

ਥੇ ਚਾਹਤੇ ਪੈਵੰਦ ਕਰੇਂ ਖ਼ਾਕ ਕਾ ਸਬ ਕੋ ।
ਹਾਤਿਫ਼ ਨੇ ਕਹਾ ਕਾਮ ਮੇਂ ਲਾਨਾ ਨ ਗ਼ਜ਼ਬ ਕੋ ।
ਲੜਨਾ ਨਹੀਂ ਮਨਜ਼ੂਰ ਹੈ ਆਜ ਆਪ ਕਾ ਰੱਬ ਕੋ ।
ਯਿਹ ਸੁਨ ਕੇ ਗੁਰੂ ਭੂਲ ਗਏ ਰੰਜ-ਓ-ਤਅਬ ਕੋ ।
ਕਬਜ਼ੇ ਸੇ ਮਅਨ ਤੇਗ਼ ਕੇ ਫਿਰ ਹਾਥ ਉਠਾਯਾ ।
ਸਤਿਗੁਰ ਨੇ ਵਹੀਂ ਸਜਦਾ-ਏ-ਸ਼ੁਕਰਾਨਾ ਬਜਾਇਆ ।
(ਪੈਵੰਦ=ਮਿਲਾਉਣਾ, ਹਾਤਿਫ਼=ਆਕਾਸ਼ ਬਾਣੀ ਕਰਨ
ਵਾਲਾ ਫ਼ਰਿਸ਼ਤਾ, ਰੰਜ-ਓ-ਤਅਬ=ਦੁੱਖ, ਮਅਨ=
ਤੁਰੰਤ)

115

ਯਾਕੂਬ ਕੋ ਯੂਸਫ਼ ਕੇ ਬਿਛੜਨੇ ਨੇ ਰੁਲਾਯਾ ।
ਸਾਬਿਰ ਕੋਈ ਕਮ ਐਸਾ ਰਸੂਲੋਂ ਮੇਂ ਹੈ ਆਯਾ ।
ਕਟਵਾ ਕੇ ਪਿਸਰ ਚਾਰੇ ਇਕ ਆਂਸੂ ਨ ਗਿਰਾਯਾ ।
ਰੁਤਬਾ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਨੇ ਰਿਸ਼ੀਯੋਂ ਕਾ ਬੜ੍ਹਾਯਾ ।
ਡੰਡਕ ਮੇਂ ਫਿਰੇ ਰਾਮ ਤੋ ਸੀਤਾ ਥੀ ਬਗ਼ਲ ਮੇਂ ।
ਵੁਹ ਫ਼ਖ਼ਰ-ਏ-ਜਹਾਂ ਹਿੰਦ ਕੀ ਮਾਤਾ ਥੀ ਬਗ਼ਲ ਮੇਂ ।
(ਸਾਬਿਰ=ਸਬਰ ਕਰਨ ਵਾਲਾ, ਰਸੂਲ=ਅਵਤਾਰ)

116

ਲਛਮਨ ਸਾ ਬਿਰਾਦਰ ਪਏ-ਤਸਕੀਨ-ਏ-ਜਿਗਰ ਥਾ ।
ਸੀਤਾ ਸੀ ਪਤੀਬਰਤ ਸੇ ਬਨ ਰਾਮ ਕੋ ਘਰ ਥਾ ।
ਬਾਕੀ ਹੈਂ ਕਨੱ੍ਹਯਾ ਤੋ ਨਹੀਂ ਉਨ ਕਾ ਪਿਸਰ ਥਾ ।
ਸੱਚ ਹੈ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਕਾ ਰੁਤਬਾ ਹੀ ਦਿਗਰ ਥਾ ।
ਕਟਵਾ ਦੀਯੇ ਸ਼ਿਸ਼ ਸ਼ਾਮ ਨੇ ਗੀਤਾ ਕੋ ਸੁਨਾ ਕਰ ।
ਰੂਹ ਫੂੰਕ ਦੀ ਗੋਬਿੰਦ ਨੇ ਔਲਾਦ ਕਟਾ ਕਰ ।
(ਬਿਰਾਦਰ=ਭਾਈ, ਤਸਕੀਨ=ਚੈਨ, ਦਿਗਰ=
ਹੋਰ ਹੀ, ਅਨੋਖਾ)

117

ਬੇਚੈਨ ਹੈਂ ਅਬ ਖ਼ਾਲਸਾ ਜੀ ਰੰਜ ਕੇ ਮਾਰੇ ।
ਦਿਲ ਪਰ ਗ਼ਮ-ਓ-ਅੰਦੋਹ ਕੇ ਚਲਨੇ ਲਗੇ ਆਰੇ ।
ਖ਼ਾਮੋਸ਼ ਤੜਪਨੇ ਲਗੇ ਸਤਿਗੁਰ ਕੇ ਪਯਾਰੇ ।
ਜੋਗੀ ਜੀ ਕਹੋ ਪੰਥ ਸੇ ਅਬ ਫ਼ਤਹ ਗੁਜ਼ਾਰੇ ।
ਛਾਯਾ ਹੂਆ ਦੀਵਾਨ ਪੇ ਅਬ ਗ਼ਮ ਕਾ ਸਮਾਂ ਹੈ ।
ਬਸ ਖ਼ਤਮ ਸ਼ਹੀਦੋਂ ਕੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਕਾ ਬਯਾਂ ਹੈ ।

ਬੱਸ ਏਕ ਹਿੰਦ ਮੇਂ ਤੀਰਥ ਹੈ ਯਾਤਰਾ ਕੇ ਲੀਯੇ ।
ਕਟਾਏ ਬਾਪ ਨੇ ਬੱਚੇ ਜਹਾਂ ਖ਼ੁਦਾ ਕੇ ਲੀਯੇ ।

ਚਮਕ ਹੈ ਮਿਹਰ ਕੀ ਚਮਕੌਰ ਤੇਰੇ ਜ਼ੱਰੋਂ ਮੇਂ,
ਯਹੀਂ ਸੇ ਬਨ ਕੇ ਸਤਾਰੇ ਗਏ ਸਮਾੱ ਕੇ ਲੀਯੇ ।

ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਕੇ ਲਖ਼ਤ-ਏ-ਜਿਗਰ ਅਜੀਤ ਜੁਝਾਰ,
ਫ਼ਲਕ ਪਿ ਇਕ, ਯਹਾਂ ਦੋ ਚਾਂਦ ਹੈਂ ਜ਼ਿਯਾ ਕੇ ਲੀਯੇ ।

ਦੱਕਨ ਮੇਂ ਦੂਰ ਮਰਕਦ ਹੈ ਹਜ਼ੂਰ ਸਾਹਿਬ ਕਾ,
ਪਹੁੰਚਨਾ ਜਿਸ ਜਗਹ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਹੈ ਮੈ-ਨਵਾ ਕੇ ਲੀਯੇ ।

ਭਟਕਤੇ ਫਿਰਤੇ ਹੈਂ ਕਯੋਂ ਹੱਜ ਕਰੇਂ ਯਹਾਂ ਆ ਕਰ,
ਯਿਹ ਕਾਬਾ ਪਾਸ ਹੈ ਹਰ ਏਕ ਖਾਲਸਾ ਕੇ ਲੀਯੇ ।

ਯਹਾਂ ਵੁਹ ਲੇਟੇ ਹੈਂ, ਸਤਲੁਜ ਨੇ ਜੋਸ਼ ਮੇਂ ਆ ਕਰ,
ਚਰਨ ਹਜ਼ੂਰ ਕੇ ਨਹਰੇਂ ਬਹਾ ਬਹਾ ਕੇ ਲੀਯੇ ।

ਮਿਜ਼ਾਰ ਗੰਜ-ਏ-ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਹੈ ਉਨ ਸ਼ਹੀਦੋਂ ਕਾ,
ਫ਼ਰਿਸ਼ਤੇ ਜਿਨ ਕੀ ਤਰਸਤੇ ਥੇ ਖ਼ਾਕ-ਏ-ਪਾ ਕੇ ਲੀਯੇ ।

ਉਠਾਏਂ ਆਂਖੋਂ ਸੇ ਆਕਰ ਯਹਾਂ ਕੀ ਮੱਟੀ ਕੋ,
ਜੋ ਖ਼ਾਕ ਛਾਨਤੇ ਫਿਰਤੇ ਹੈਂ ਕੀਮੀਯਾ ਕੇ ਲੀਯੇ ।

ਯਿਹ ਹੈ ਵੁਹ ਜਾ ਜਹਾਂ ਚਾਲੀਸ ਤਨ ਸ਼ਹੀਦ ਹੂਏ,
ਖ਼ਤਾਬ ਸਰਵਰੀ ਸਿੰਘੋਂ ਨੇ ਸਰ ਕਟਾ ਕੇ ਲੀਯੇ ।

ਦਿਲਾਈ ਪੰਥ ਕੋ ਸਰ-ਬਾਜ਼ੀਓਂ ਨੇ ਸਰਦਾਰੀ,
ਬਰਾਇ ਕੌਮ ਯਿਹ ਰੁਤਬੇ ਲਹੂ ਬਹਾ ਕੇ ਲੀਯੇ ।

(ਮਿਹਰ=ਸੂਰਜ, ਸਮਾੱ=ਅਕਾਸ਼, ਜ਼ਿਯਾ=ਰੋਸ਼ਨੀ,
ਮਰਕਦ=ਸਮਾਧੀ, ਮੈ-ਨਵਾ=ਨੰਗ ਮਲੰਗ, ਮਿਜ਼ਾਰ=
ਸਮਾਧੀ, ਕੀਮੀਯਾ=ਰਸਾਇਣ, ਸਰਵਰੀ=ਸਰਦਾਰੀ,
ਸਰ-ਬਾਜ਼ੀਓਂ=ਕੁਰਬਾਨੀਆਂ)