ਖੰਡਰ ਬਣ ਚੁੱਕੀਆਂ ਇਤਿਹਾਸਕ ਯਾਦਗਾਰਾਂ

(On the Moga-Ferozepur highway at village Dagru the Sarai and Water Well built by Sher Shah Suri in ruins because we the people of Punjab and the Government is not saving our Heritage).

ਕੌਮਾਂ ਇਤਿਹਾਸ ਨਾਲ ਜਿਉਂਦੀਆਂ ਹਨ ਤੇ ਇਤਿਹਾਸ ਸਾਡੀਆਂ ਪੁਰਾਤਨ ਯਾਦਗਾਰਾਂ ਨਾਲ ਜਿਊਂਦਾ ਹੈ ਪਰ ਅਫਸੋਸ ਕਿ ਅਸੀਂ ਇਤਿਹਾਸ ਤਾਂ ਸਾਂਭ ਲਿਆ ਪਰ ਇਹ ਇਤਿਹਾਸਕ ਯਾਦਗਾਰਾਂ ਨਹੀਂ ਸਾਂਭ ਸਕੇ। ਇਹੀ ਗਾਥਾ ਹੈ ਮੋਗਾ ਤੋਂ ਫਿਰੋਜ਼ਪੁਰ ਜਾਂਦਿਆਂ ਪਿੰਡ ਡਗਰੂ ਦੀ ਇਕ ਪੁਰਾਤਨ ਸਰਾਂ ਦੀ, ਜਿਸ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਸ਼ੇਰ ਸ਼ਾਹ ਸੂਰੀ ਨੇ ਸੰਨ 1543 ਈ: ਵਿਚ ਕਰਵਾਇਆ ਸੀ। ਸ਼ੇਰ ਸ਼ਾਹ ਸੂਰੀ ਨੇ ਕਲਕੱਤੇ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਪਿਸ਼ਾਵਰ (ਪਾਕਿਸਤਾਨ) ਤੱਕ ਇਕ ਮਾਰਗ ਬਣਾਇਆ ਸੀ ‘ਸ਼ੇਰ ਸ਼ਾਹ ਸੂਰੀ ਮਾਰਗ’ ਪਰ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਹਕੂਮਤ ਨੇ ਭਾਰਤ ‘ਤੇ ਕਾਬਜ਼ ਹੁੰਦਿਆਂ ਹੀ ਇਸ ਰੋਡ ਦਾ ਨਾਂਅ ‘ਗਰੈਂਡ ਟਰੰਕ ਰੋਡ’ ਰੱਖ ਦਿੱਤਾ। ਜਿਉਂ ਹੀ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਹਕੂਮਤ ਭਾਰਤ ਦੇਸ਼ ਵਿਚੋਂ ਰਾਜ ਕਰਕੇ ਗਈ ਤਾਂ ਇਸ ਮਾਰਗ ਦਾ ਨਾਂਅ ਗਰੈਂਡ ਟਰੰਕ ਰੋਡ ਵੀ ਅਲੋਪ ਹੋ ਗਿਆ ਤੇ ਹੁਣ ਇਸ ਨੂੰ ਜੀ. ਟੀ. ਰੋਡ ਦੇ ਨਾਂਅ ਨਾਲ ਹੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਮਾਰਗ ਦੇ ਹਰ ਤਿੰਨ ਕੋਹ ‘ਤੇ ਪੜਾਅ ਬਣਾਏ ਹੋਏ ਸੀ। ਮਿਸਾਲ ਦੇ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਪੜਾਓ ਮਹਿਣਾ।

ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਥਾਨਾਂ ‘ਤੇ ਸਰਾਂ ਅਤੇ ਖੂਹ ਯਾਤਰੀਆਂ ਦੀ ਰਿਹਾਇਸ਼ ਲਈ ਬਣਾਏ ਹੋਏ ਸੀ, ਜਿਸ ਦਾ ਮੁੱਖ ਮਕਸਦ ਸ਼ਾਹੀ ਹਰਕਾਰਿਆਂ ਰਾਹੀਂ ਆਪਣੇ ਪਰਵਾਨੇ ਪੜਾਅ-ਦਰ-ਪੜਾਅ ਪਹੁੰਚਾਉਣੇ ਹੁੰਦੇ ਸੀ। ਸਾਡੇ ਪੁਰਾਤਤਵ ਵਿਭਾਗ ਨੂੰ ਚਾਹੀਦਾ ਤਾਂ ਇਹ ਸੀ ਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਇਤਿਹਾਸਕ ਯਾਦਗਾਰਾਂ ਨੂੰ ਸਾਂਭਿਆ ਜਾਂਦਾ ਤੇ ਆਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਪੀੜ੍ਹੀਆਂ ਇਸ ਇਤਿਹਾਸ ਤੋਂ ਜਾਣੂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਹਾਕਮਾਂ ਦੀ ਦੂਰਅੰਦੇਸ਼ੀ ਬਾਰੇ ਸਮਝ ਲਗਦੀ ਪਰ ਹੁਣ ਨਾ ਤਾਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਇਤਿਹਾਸਗਾਰਾਂ ਦਾ ਕੋਈ ਵਜੂਦ ਹੈ, ਜੇ ਕਿਤੇ-ਕਿਤੇ ਹੈ ਵੀ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ ਜਾਣ ਤੋਂ ਵੀ ਡਰ ਲਗਦਾ ਹੈ। ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਹ ਬਾਦਸ਼ਾਹੀਆਂ (ਸਲਤਨਤਾਂ) ਖਤਮ ਹੋ ਗਈਆਂ, ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਹ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਯਾਦਗਾਰਾਂ ਵੀ ਖਤਮ ਹੋ ਗਈਆਂ। ਕੋਲਕਾਤੇ ਤੋਂ ਪਿਸ਼ਾਵਰ ਤੱਕ ਜਾਂਦੇ ਸ਼ੇਰ ਸ਼ਾਹ ਸੂਰੀ ਮਾਰਗ ‘ਤੇ ਪਿੰਡ ਡਗਰੂ (ਮੋਗਾ) ਵਿਖੇ ਬਣੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵਿਸ਼ਾਲ ਤੇ ਆਲੀਸ਼ਾਨ ਯਾਦਗਾਰੀ ਸਰਾਂ ਵਿਚ ਦਿੱਲੀ, ਕੋਲਕਾਤਾ ਜਾਂ ਹੋਰਨਾਂ ਥਾਵਾਂ ਤੋਂ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਯਾਤਰੀ ਤੇ ਵਪਾਰੀ ਲਾਹੌਰ ਜਾਂਦੇ ਸਮੇਂ ਆਪਣੇ ਹਾਥੀ, ਊਠਾਂ, ਘੋੜਿਆਂ ਤੇ ਰੱਥਾਂ ਸਮੇਤ ਰੁਕਿਆ ਕਰਦੇ ਸੀ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਵਿਚ ਇਸ ਵਿਸ਼ਾਲ ਸਰਾਂ ਦੀਆਂ ਰੌਣਕਾਂ ਦੇਖਣ ਵਾਲੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਸਨ ਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਕਮਾਲ ਦੇ ਕਾਰੀਗਰਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਹੁਨਰ ਦੇ ਜਾਦੂ ਨਾਲ ਤਰਾਸ਼-ਤਰਾਸ਼ ਕੇ ਬਣਾਇਆ ਸੀ ਪਰ ਵਕਤ ਦੀ ਨਾਇਨਸਾਫੀ ਕਰਕੇ ਇਸ ਦੀ ਸਾਂਭ-ਸੰਭਾਲ ਨਾ ਹੋਈ ਤੇ ਇਹ ਸਾਡੀ ਇਤਿਹਾਸਕ ਵਿਰਾਸਤ ਖੁਰਦੀ-ਖੁਰਦੀ ਖੁਰ ਗਈ।

ਲਿਹਾਜ਼ਾ ਜਦ ਆਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਨਸਲਾਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸ਼ਾਹੀ ਹਾਕਮਾਂ ਦੇ ਬਾਰੇ ਵਿਚ ਕਿਤਾਬੀ ਇਤਿਹਾਸ ਪੜ੍ਹਨਗੀਆਂ ਤਾਂ ਇਹ ਸਾਡੇ ਸਾਹਮਣੇ ਸਵਾਲ ਖੜ੍ਹਾ ਕਰਨਗੀਆਂ ਕਿ ਕਿਥੇ ਗਈਆਂ ਇਹ ਇਤਿਹਾਸਕ ਯਾਦਗਾਰਾਂ ਤਾਂ ਸ਼ਾਇਦ ਸਾਡੇ ਕੋਲ ਇਸ ਸਵਾਲ ਦਾ ਕੋਈ ਉੱਤਰ ਨਹੀਂ ਹੋਣਾ, ਬਜਾਏ ਨਮੋਸ਼ੀ ਤੇ ਸ਼ਰਮਸਾਰ ਹੋਣ ਤੋਂ।